ƏQİDƏ Kİtabi 1 ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat səLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ

Yön (Tərəf, İstiqamət, Məkan) Bu bölümdə Allah üçün yön olub-olmadığı barədə danışacağıq. Allah üçün yön (məkan) təyin etmək doğru deyildir. Əgər yön (məkan) deməklə alçaqlıq (aşağı) qəsd edilmişsə bu Allah üçün qəbul edilməzdir. Çünki Allah zatıyla, sifətlərilə Ucadır. Əgər yön (məkan) deməklə yüksəklik tərəf qəsd edilmişsə, bu da Allah üçün qəbul edilməzdir. Çünki Allahı yaratdıqlarından heç bir şey əhatə edə bilməyəcək qədər Böyük və Ucadır. Kursisi göyləri və yerləri əhatə etmişkən yaratdıqları Onu necə əhatə edəbilər? Əgər yön (məkan) ilə Allahı əhatə etmək olmadan Onun Böyüklüyünə və Ucalığına yaraşır yüksəkli yönü qəsd edilmişsə, bu Allah üçün var olan həqiqətdir. Əgər səndən: Siz Allahın yaratdıqlarından bir şeyin Onu əhatə etmiş ola biləcəyini rədd edisiniz. Allahı Kitabında və Peyğəmbərin Sünnəsində: Allahın göydə olması – sözünə nə deyirsiniz?". Cavab: Allahın göydə olması göyün Onu əhatə etməsini bildirməz. Allahın göydə olmasını – göyün Onu əhatə etdiyini söyləyən kimsə sapıq, əgər başqasına nisbət edərək söyləmişsə yalançı və xətalıdır. Allahın böyüklüyünü, Onun hər şeyi (Elmilə) əhatə etdiyini, Qiyamət günü yer üzünün Onun ovcunda olacağını, göyü kitab səhifəsi kimi bükəcəyini bilən bir kimsə əsla yaratdıqlarından hər hansı bir şeyin Onu əhatə etdiyini ağlına belə gətirməz"^. Cism - Allahın Cism olması mümkün deyidir. Cism haqqında danışmaq və Allahın cism olub-olmadığını söyləmək Kitab, Sünnət və Sələfin sözlərində keçməyən bidətdir. Cism iki və daha çox maddədən əmələ gələn bir şeydir, kütlə. Əgər cisimdən hər bir parçası digərinə möhtac olan bir neçə parçalardan yaranan, sonradan var olmuş bir şey qəsd edilirsə bu Həyy və Qayyum olan Allah haqqında mümkün deyidir^.

130 Bax: əl-Bəqərə 22, İbrahim 32, ər-Rəd 17, əl-Hicr 22, Ta ha 53, əl-Həcc 5, 63.

131 Əbu Davud 1488, Tirmizi 3551, İbn Məcə 3865. Musnəd 5/438, əl-Albani “Səhih”.

132 Fikhul Əbsat s. 51.

133 Buxari 1145, Müslim 168, 758, Əbu Davud 1315,4733, Tirmizi 446,3498, İbn Məcə 1366, Darimi 1478, Əhməd "Sünnə" 153, Lələkai 745, Zəhəbi "Uluv" 78, əl-Albani "Ziləlul Cənnə" 492-503, "İrva" 450, "Səhih" 8165, Mişkət "1223.

134 Müslim 1218, Əbu Davud 1905, İbn Məcə 3074, Darimi 1850, Zəhəbi "Muhtəsər Uluv" 2, əl-Albani "Uluv" 83, "İrva" 4/210-209, 1017, "Mişkət" 2/783-787, 2555.

135 Müslim 537, «əl-Fiqhul Əbsat» s. 47,48.

136 Müslim 537.

137 Buxari, Müslim.

138 Buxari 6984, Beyhəqi “Əsməu Və Sifət” səh: 315,316, №880, Suyuti “Durul Mənsur” 6/611,612, “Xasaisul Kubra” 2/368, İbn Qudamə “İsbat Uluv” səh 109, İbn Kəsir “Təfsirul Quran” 6/407, “Səhih Sünən Tirmizi” 3213.

139 Əbu İsmail əl-Ənsari əl-Faruk əsəri “Fikhul Əbsat” səh: 46, İbn Teymiyyə “Məcmuul Fətava” 5/48, Zəhəbi “Uluv” səh: 101,102, İbn Qudamə “Uluv” səh: 116.

140 Bu İsim üçün bax: Ali İmran 120, ən-Nisa 108, 126, əl-Ənfal 47, Hud 92, Fussilət 54, əl-Buruc 20.

141 Təfsir İbni Kəsir.

142 Əbu Davud «Məsailu İmam Əhməd» s. 263, İbn Əbdul Bərr «Təmhid» 7/138.

143 Buxari, Müslim.

144 Zəhəbi “Uluv” 139.

145 Zəhəbi “Uluv” 572.

146 Fəxrəddin Razi “Məfətihal Qeyb” ayənin təfsiri.

147 Hululiyyə – Allahın Zatıyla hər yerdə olduğunu qeyd edənlərdir. Onlar Allahın Məiyyə – Birlikdə, bərabər olmaq sifətində həddi aşaraq Allahın ona yaxın olan (əl-Mukərrəbun) şəxslərə hulul etdiyini (yəni nüfuz etmək, girmək, iki şeyin bir şeymiş kimi birləşməsini) irəli sürən sapıq firqədir. Onlara görə kim nəfsini itaətlə tərbiyə edər, dünya ləzzətləri və şəhvətlərinə səbr edərsə Allaha yaxın olanların (əl-Mukərrəbun) məqamına yüksəlir. Sonra o, bəşəriyyət sifətlərindən təmizlənincəyə qədər, saflaşmaya və saflaşmış olanların dərəcəsinə yüksəlməyə davam edəcəkdir. Saflaşma əsnasında bəşəriyyətdən bir parça da belə qalmadıqda İsa b. Məryəmə hulul edən Allahın ruhu ona da hulul edər. O, zaman istədiyi kimi olan şeydən başqasını diləməz və əməllərinin tamamı Allahın feli olur, sonunda da Allaha birləşərək, Allah olur!? AbdulQahir əl-Bağdadiyyənin bölümünə görə 11 qurupdur. Bunlar: Hululiyyə, Səbəiyyə, Beyaniyyə, Cənahiyyə, Hatabiyyə, Şurayiyyə, Nemiriyyə, Rizamiyyə, Mukannaiyyə, Hulmaniyyə, Hallaciyə və Azafira. Hululiyyə eyni zamanda müşəbbihlərin (bənzədənlərin) həddi aşanlarıdır. Rafizilər içərsində də Allahın imamlara Hulul etdiyini deyənlər də vardır. Bax: «Məqalətul İslamiyyə» 1/81,82, «Fərq Beynəl Firaq» s. 198,205.

148 Beyhəqi «əl-Əsma və əs-Sifət» 429, Zəhəbi «Uluvv» müxtəsər: s. 135.

149 Təbərani "Kəbir", "Əvsat", Huzeymə "Məcmuuz Zəvaid" 25, Əbu Nuaym "Hilyətul Əvliya" 6/124, Beyhəqi "Əsmə" 2/172, Suyuti "Cəmius Sağir" 1/49, əl-Albani "Daif Cəmius Səğir" 1002, "Silsilə Daif" 2589. Lakin Abdullah İbn Muaviyə əl-Ğadiri – radıyallahu anhu – dan gələn rəvayətdə: «Nəfsin təmizlənməsi (yaxşılığı) harada olursansa olsun Allahın onunla bərabər olduğunu bilməsidir» Beyhəqi «Sünnən Kubra» 4/95, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1046.

150 Zəhəbi “Muxtəsər Uluv” 132, Əhməd “Musnəd” 6/457, 27627, İbn Batta “İbanə” 3/194.

151 Beyhəqi “Əsmə” 2/173.

152 Buxari.

153 «əl-Lulu Vəl Mərcan» 1540, Buxari, Müslim, Əhməd 1, Tirmizi 3096.

154 Buxari 406,753,1213,6111, Müslim 547, Məlik 1/173, Əhməd 2/6,29, Nəsai 2/51, İbn Məcə 731, Beyhəqi «Əsmə və Sifət» s. 465. əl-Albani «Səhihul Tərğib» 1/186,188, «Səhihul Cəmius Səğir» 753.

155 “Fətava əl-Həməviyyə”.

156 «Fikhul Əkbər» s. 58,59.

157 Buxari 3348,4741,6530,7483, Müslim 222, Əhməd 2/166, 3/32-33, Tirmizi 3168,3169, əl-Albani "Səhih Cəmius Sağir" 8142, "Mişkət" 5541.

158 «Fikhul Əkbər» s. 58,59.

159 «Əqidətul Təhaviyyə» əl-Albani təhqiqi ilə s. 293.

160 «Tabaqatul Hanabilə» 1/185.

161 Buxari, Müslim.

162 İbn Xuzeyfə «Kitabu Tövhid» 1/348, «Kitabus Sunnə» 1/227.

163 Geniş Məlumat üçün bax: İbn Qeyyim “Hədiyul Ərvah – Cənnətdəki Həyat”.

164 Buxari 4581, Müslim 183, Darimi “Sünən” 6/81, H.2804.

165 Buxari 4878,4879,4880, Müslim 180.

166 Buhari “Mənakib” 25, Fəthul Bâri 6/610-611.

167 Qattani “Nazmul Mutanasira Minəl Hədis əl-Mutavati”, “Mətailul Musirat”.

168 İbn Kəsir “Muxtəsər Təfsir”.

169 “Əqidətul Təhaviyyə”.

170 “Hədiyul Ərvah” 355.

171 Təbəri “Təfsir Təbəri” 8/503.

172 “Hədiyul Ərvah” 355-384.

173 “Hədiyul Ərvah” 386, “Fəthul Bəri” 13/434,7009, Lələkai “Usulu Etiqad” 3/495,867.

174 “Hədiyul Ərvah” 386.

175 əl-İntiqa 36.

176 “Hədiyul Ərvah” 385.

177 “Hədiyul Ərvah”.

178 “Hədiyul Ərvah”.

179 “əl-Qovl Əhməd b. Həbəl Fi Cərh və Tadil” 4303, “Hədiyul Ərvah” 392.

180 “Hədiyul Ərvah” 393.

181 “Hədiyul Ərvah” 347.

182 əl-İntiqa s. 79.

183 Tağut – tüğyan sözündəndir. Həddi aşmaq deməkdir. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir: “Tağut bəndənin ibadətdə, itaətdə və tabeçilikdə ifrata varması, həddi aşmasıdır. Allah və Rəsulunu buraxıb onların əvəzində ibadət etdiyi, itaət etdiyi və ardınca getdiyi kimsə deməkdir”.

184 Buxari 806, Müslim 182.

185 Qurtubi 7/54-55, “Durrul Mənsur” Təfsir Yunus 26.

186 İbn Kəsir 2/167.

187 Qurtubi 19/110.

188 «Tabaqatul Hənbəliyə» 1/59,145.

189 “Hədiyul Ərvah” 346.

190 “Hədiyul Ərvah” 350, Lələkai “Usuli Etiqad”.

191 “Hədiyul Ərvah” 350.

192 Müslim 181, Tirmizi 3/81, İbn Məcə 17, İbni Kəsir “Nihayə” 2/481, İbni Cərir 11/74.

193 İbn Kəsir “Nihayə” 2/481, İbn Cərir “Təfsir” 11/74.

194 Qurtubi 8/330, İbn Cərir 11/74, “İbn Qeyyim “Hədiyul Ərvah” 348.

195 “Durrul Mənsur” Yunus 26, Təfsir “Cəlaleyn” 2/98.

196 “Hədiyul Ərvah” 385, Lələkai “Usulu Etiqadi” 3/499, 865,

197 “Təfsir Təbəri” 4/412, Darimi “Raddu Alə Cəhmi” 102,103.

198 “Muxtəsər İbn Kəsir Təfsir” 3/460,463, №789,790.

199 “Hədiyul Ərvah” 387, İbn Batta “İbana” 3/40.

200 “Hədiyul Ərvah” 387.

201 “Hədiyul Ərvah” 391,392.

202 “Hədiyul Ərvah” 388.

203 “Hədiyul Ərvah” 389.

204 Buxari 13/465, Müslim 2824.

205 «Fikhul Əbsat» s. 52,53.

206 Darakutni «əs-Sifət» s 45, Beyhəqi «əl-Əsmə və əs-Sifət» s 403 Mərfu hədis.

207 Darimi “Rəddu Alə Cəhmi” 35, Təbəri 21/238, Zəhəbi «əl-Uluv» sənədi ceyyid (yaxşı, gözəl), əl-Albani «Muxtasarul-Uluv» s 105 səhih.

208 Beyhəqi “əl-Bas vən Nuşur” 213, Həkim 2/392, İbn Əbi Şeybə “Musənnəf” 13/141.

209 Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 1/89, 2/27, Hilyə 3/94-95.

210 Buxari, Müslim, Əhməd 2/242,Tirmizi 3045, İbn Məcə 197, İbn Xuzeymə «ət-Tövhid» 90, əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 8066, «Ziləlul Cənnə» 1/348.

211 Müslim 1827, Əhməd 2/160, Nəsai 8/221,222, əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 1953, «Məxtəsər Səhih Müslim» 1207.

212 İbn Əbu Asim «əs-Sünnə» 106, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 3136, «Ziləlul Cənnə» 1/49

213 Əbu Davud 2155,3319, Tirmizi 3319, Musnəd 5/317, İbn Əbi Asim "Sünnə" 102-107, əl-Albani "Ziləlul Cənnə" 1/48-50, "Mişkət" 94, "Səhih Silsilə" 133. Şeyx, mühəddis əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – nin bu hədis ilə əlaqəli gözəl bir təhrici vardı. Bu təhricdə «Ona yaz dedi» sözünün başında bir «Fə» və ya «Summə - Sonra» olmasını təhric etmişdir. Buna görə də o, qələmin ərşdən öncə yaranmış olduğunu, ərşin isə yazmadan öncə yradılmış olduğunu təhric etmişdir".

214 İbn Əbu Asim «əs-Sünnə» 206, İbn Hibban «əl-İhsan» 6167, Beyhəqi «Əsmə və Sifət» 2/56 s. 324, Tirmizi başqa ləfzlə rəvayət edir 3076, əl-Albani «Ziləlil Cənnə» 1/91.

215 Buxari 1410, Müslim 1014, Əhməd 2/331,418, Tirmizi 661,662, Nəsai 5/56,58, İbn Məcə 1842, əl-Albani «İrvalul Ğəlil» 3/393,395, 886, «Mişkətul Məsabih» təhqiqi 1/431,432, «Səhihul Cəmius Səğir» 5600, 6152.

216 İmam Əhməd 5/243, Tirmizi 3235, İbn Əbu Asim «əs-Sünnə» 465,471, əl-Albani «Ziləlul Cənnə» 1/203,205.

217 Müslim 2654, Əhməd 2/168,173, Tirmizi 2140, İbn Məcə 3834, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1689, "Ziləlul Cənnə" 1/100,103,222, "Mişkət" 89,102, "Sahih Cəmius Sağir" 1685. Lakin bu o, demək deyil ki, Adəm övladının qəlbləri Allahın barmaqları ilə təmas edib (bitişib).

218 Buxari 4811,7414,7451,7513, Müslim 2786,2788,4992, Əhməd 1/457, Tirmizi 3238, əl-Albani «Ziləlul Cənnə» 1/238,240, «Mişkətul Məsabih» 5524.

219 Buxari 4812,6519,7382,7413, Müslim 2787,4994, Əhməd 2/374, İbn Məcə 192, Darimi 2799, əl-Albani «Ziləlul Cənnə» 1/241,242, "Mişkət" 5522, «Səhih Cəmius Səğir» 8125.

220 Müslim 4995.

221 Müslim.

222 28 Səhabədən gələn Mutəvatir hədisdir. Bir çox alim buna işarə etmişdir: İbn AbdulBərr "Təhmid" 7/128, Darkutni "Kitabul Nuzul", İbn Teymiyyə "Məcmuul Fətava" 5/322, Zəhəbi "Uluv" s. 73,79, əl-Albani "İrva" 450, "Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s. 222,245, "Ziləlil Cənnə" 1/216-222.

223 əz-Zəhəbi «əl-Uluvv il-Aliyyul Ğaffar» s.73,79.

224 Buxari 1145, Müslim 168, 758, Əbu Davud 1315,4733, Tirmizi 446,3498, İbn Məcə 1366, Darimi 1478, Əhməd "Sünnə" 153, Lələkai 745, Zəhəbi "Uluv" 78, əl-Albani "Ziləlul Cənnə" 492-503, "İrva" 450, "Səhih" 8165, Mişkət "1223.

225 Buxari “Xalqu Afalul İbad” səh 36.

226 Sabuni "Əqidətus Sələf" s. 42,59, Beyhəqi "Əsmə" s. 456,572, 2/200, Aliyyul Kari "Fikhul Əkbər" s. 38,60, əl-Albani "Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s. 223.

227 Zəhəbi “Uluv” 443, İbn Qudamə “Lumatul Etiqad”.

228 Həlləl “Sünnə”, Zəhəbi “Uluv” 176.

229 Lələkai “Usulu Etiqad” 3/402, “Muxtəsər Uluv” 190.

230 «Fiqhul Əkbər» s. 59,302.

231 Beyhəqi «Əsmə və Sifət» 1/307.

232 Müslim 179/293, İmam Əhməd 4/395,401, İbn Məcə 195, Darimi «ər-Rədd aləl Mərisi» s. 173, Beyhəqi «Əsmə və Sifət» s. 402, əl-Albani «Muhtasarul Uluvv» s. 86, «Səhih Cəmius Səğir» 1860.

233 Əhməd 5/191, Həkim 1900, Təbərani «Məcmul Kəbir» 4803,4932, əl-Albani «Səhihut Tərğib» 1/346, «Ziləlul Cənnə» 1/185. Ammar İbn Yəsir - radıyallahu anhu – yolu ilə: Əhməd 4/264, Nəsəi 3/54-55, İbn Əbi Asim "Sünnə" 424,425, əl-Albani "Kəlimətu Tayyib" 105, "Səhih Sünən Nəsəi" 1/281, "Ziləlil Cənnə".

234 Hədislərdə Dəccəlin sağ gözünün kor olduğu haqqında məlumatlar vardır. Lakin sol gözünün kor olması haqında da hədislər vardır. Sağ gözünün kor olduğu haqqında olan hədislər sənəd baxımından daha sağlamdır.

235 Buxari 7131,7408, Müslim 2933, Tirmizi 2245, Əbu Davud 4316, əl-Albani "Səhih Cəmius Sağir" 3402,5578,5789, "Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s. 500.

236 Həsən hədis. Əhməd 4/12, İbn Məcə 181, Darakutni «əs-Sifət» 30, Beyhəqi «Əsmə və Sifət» 2/221, İbn Huzeymə "Tovhid" s. 122-125,153, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 6/2/736,2810, «Əqidətul Vasitiyyə» Useyminin şərhi ilə 2/26.

237 Çox zəif hədis. əl-Albani «Zəif Hədislər Silsiləsi» 1024, «Daifut Tərğib» 289.

238 Buxari, Müslim.

239 Buxari 4919.

240 İmam Əhməd «Musnəd» 4/145, əl-Albani «Səhih Silsilələr» 413.

241 İbn Kəsr 11/37 heç bir qaynaq zikr etmədən göstərir.

242 Buxari, Müslim.

243 Buxari, Müslim.

244 Buxari, Müslim.

245 Buxari.

246 Buxari.

247 Buxari.

248 Buxari 5223.

249 Buxari 7416, Müslim 1499.

250 Buxari, Müslim.

251 Fikhul Əbsat s. 56.

252 Əşarilər – Allahın Qəzəb sifətini Ukubət (cəzalandırmaq) kimi təvil edirlər.

253 Buxari.

254 İbn Cərir ət-Təbəri təfsir kitabında. Sənədi zəifdir.

255 Sifəti Səlbiyyə - Qidəm (qədimlik), Bəqa (əbədilik), Vahdəniyyə, Muxalifə Lil Xalq Vəl Həvədis, Ğinə (Qiyamu Bin Nəs). Sifəti Subutiyyə – Uca Allahın zatına yaraşır və zatından ayrılmayan, əzəli və əbədi olan vacib sifətlərdir. Allah bu sifətlərlə əzəldən bəri vəsflənmişdir. Bu sifətlərin heç biri sonradan qazanılmış sifətlər deyildir. Bu sifətlər – Həyat (Furqan 58), Elm (Ali İmran 29), İradə, Qüdrət, Bəsir, Səmi, Kəlam, Təkvin (yoxdan var etməsi).

256 Müslim.

257 İbn İshaq «Fadlus Saləti alən-Nəbi» s.86. əl-Albani mursəl hədis.

258 Buxari, Müslim.

259 Şeyx Useymin «Üç əsas» şərhi.

260 Buxari, Əhməd.

261 Müslim.

262 İmam Məlik, Əhməd.

263 Buxari, Müslim.

264 Müslim, Əbu Davud 4673, Musnəd 2/540.

265 Buxari, Müslim.

266 Buxari, Müslim.

267 Buxari, Müslim.

268 Buxari, Müslim.

269 əl-Fəth 6/643,644.

270 Zəhəbi «Siyer» 2/10: Bu adlar üçün Səhih Müslimə bax: 2354,2355.

271 Buxari, Müslim, Əbu Davud 4252, Musnəd 5/278.

272 Buxari, Ənəs b. Məlikin rəvayəti ilə.

273 Müslim.

274 Buxari, Müslim.

275 Buxari.

276 Təbərani, əl-Albani «ət-Tərğib» 743-cü hədis.

277 Müslim 82, Əhməd 3/370,389, Əbu Davud 4678, Tirmizi 2618-2620, İbn Məcə 1078-1080, Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Tazimu Kadris Salah» 886-892 və s. əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 2848-2849,5388, «Səhihut Tərğib» 1/298,560,565, «Mişkətul Məsabih» 569.

278 Tirmizi 2618, əl-Albani 2849.

279 Əhməd 5/346,355, Tirmizi 2621, Nəsai 1/231-232, İbn Məcə 1079, İbn Əbi Şeybə «əl-Musənnəf» 30387, İbn Hibban «əl-İhsan» 1454, Darakutni 1733, Beyhəqi «Sünnən Kubra» 3/366, «Şuabul İman» səh. 43 və s. Bureydə b. əl-Husayb əl-Əsləm - radıyallahu anhu – dan. əl-Albani «Səhihut Tərğib» 561, «Səhihul Cəmius Səğir» 4143, «Mişkətul Məsabih» 574.

280 İbn Məcə. əl-Albani «İrvalul Ğəlil» 7/8991.

281 İmam Əhməd, əl-Albani «Səhih Silsilə» 106-cı hədis.

282 Buxari 25, Müslim 22.

283 Buxari 139, Müslim 20.

284 Buxari «Zəkat» 3/110.

285 Buxari 2/112, Müslim şərhi 3/29.

286 Buxari, Müslim.

287 əl-Albani «Səhih Tərğib» 1/415.

288 əl-Albani «Səhih Tərğib» 1/420, 995-ci hədis.

289 Müslim.

290 əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 2954.

291 Buxari, Müslim.

292 Buxari, Müslim.

293 əl-Albani «Səhihul Cəmi» 4937.

294 Təbərani, əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 6921.

295 Buxari.

296 Sünnən Beyhəqi.

297 əl-Hətib «əl-Kifayə fi İlmir Rivayə» s 196.