ƏQİDƏSİ musiQİ saqqal isbal toplayan və TƏRTİb edən k. HÜseyn kitabin büTÜn haqlari qorunur

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

«Qurani Kərim» Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcüməsi

«İslami açıdan muzik» Abdullah b. Abdulhamid əl-Əsəri Türk dilində

«Sakal Dinen Gereklidir» Türk dilində

«Səhih Müslim» Türk dilində

«Muxtəsər Səhih Buxari» Türk və Rus dillərində

«Riyadus Salihin» İmam Nəvəvi Türk və Rus dillərində

«Kitab və Sünnədə Saqqal və İsbalın hökmü» Azəri dilində

«İslam Fiqhində Çalğı Alətləri» əl-Albani Türk dilində.

1 XUTBƏTUL-HACƏ - adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm – oxumuşdur. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyrətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6/69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «əl-Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «əl-Musənnəf» 10449, Bəzzar «əl-Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «əl-Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 Əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin ikinci hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul Məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 Həmçinin: Şeyx əl-Albani «İslam Fiqhində Çalğı Alətləri» adlı kitabında musiqini və çalğı alətlərini halal görən və bu barədə varid olan hədisləri zəif qəbul edən Zahiri İbn Həzm «Musiqinin mubah yoxsa haram olması», İmam Qazali «İhyau Ulumid Din», Qardavi «Halal və Haram» və s. rədiyyə etmişdir. Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Mən bu sözü İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi - nin «Məsələtus Səma» 1/161 adlı əsərində oxuyunca müsəlman bir kimsənin belə bir sözü söylədiyini qəbul etmədim «Musiqi dinləmək altı və ya yeddi baxımdan Quranı dinləməkdən Mürid üçün daha faydalıdır». Mən bunu İmam Qazali – rahmətullahi aleyhi - nin «İhyau Ulumid Din» adlı əsərində 2/298 «Mürid» kəlməsi olmadan bu ifadəni görənə qədər qəbul etmədim: «Uca Allahın kəlamı qəti olaraq musiqidən daha fəzilətli olduğuna görə, nə üçün onlar Quran oxuyan bir kimsənin ətrafında toplanmırlar?». İmam Qazali: «Bunu bil ki, musiqi Qurana görə vücudu yeddi dəfə daha çox hərəkətə gətirir…». Əbu Həmid əl-Qazali deyir ki: «Musiqi dinləməyin haram olduğuna dair açıq bir nas olmadığı kimi qiyas da yoxdur». Digər bir yerdə: «Gözəl səsi dinləməyi nəhy etməyin nə mənası vardır. Bu gözəl səs ölçülüdürsə yenə haram olmaz. Əgər fərdlərin ayrı-ayrı gözəl səsləri haram deyilsə bu səslərin bir yerdə toplanaraq söylənməsi də haram deyildir. Çünki mübah olan fərdlər bir yerə toplandıqlarında yenə də mübah olur. Təbii ki, musiqinin məzmununa baxmaq lazımdır. Əgər nəznində haram bir şey varsa haram olur»^. Sufilərdə belə bir şey var ki: «Kim xocasına nə üçün deyə soruşarsa xeyir tapmaz». Sufilərin dəvətçiləri: Kişi özünü təmamən şeyxinə təslim edəcək və sual verməyəcəkdir. Ona görə də musiqi dinləməyin Allaha yaxınlıq olduğunu iddia etdilər. Əbu Talib Məkki deyir ki: «Bəzi Şeyxlərimiz Cuneydin belə dediyini rəvayət edirlər: Bu sufi taifəsinin üzərinə rəhmət üç halda enər. Yemək anında – çünki acımadıqca yeməzlər. Zikr anında – çünki o zaman aıddıq və Peyğəmbərlərin məqamına ulaşırlar. Bir də qulaq asmaq anında – çünki sevgi ilə dinləyərlər və haqqı müşahidə edərər»^.

5 Buxari 7288, Müslim 1337 – Bu hədisin əvvəli belədir: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey insanlar! Allah üzərinizə Həcc etməyi fərz qıldım, artıq siz də Həcc edin». Bir nəfər: «Ey Allahın Rəsulu, hər il Həcc edək?» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – susdu. Həmin şəxs sualını bir neçə dəfə təkrarladı. Peyğəmbər: «Əgər mən hə desəm, sizə hər il Həcc etmək vacib olardı. Sizin də buna gücünüz çatmazdı…».

6 Buxari, Müslim, Musnəd 3/207,275,278.

7 Tirmizi əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5886, İbn Hibban 276, əl-Qudamə «Musnədu Şihab» 499,500, əl-Humeydi «Musnəd» 266.

8 Lisanul Arab 15/136, Fəthul Bəri 10/55.

9 ən-Nihayə 3/390.

10 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 1/237.

11 İbn Əbi Dünya «Zəmmul Məlahi».

12 Təfsir Təbəri11/61, Həkim 2/411, Beyhəqi «Şuabul İman» 4/278,5096, İbnul Covzi «Təlbisul İlbis» 246.

13 «Səhih Ədəbul Mufrad» əl-Albani 955, İbn Əbi Şeybə 6/310, İbn Cərir «Təfsir» 21/40, Beyhəqi «Sunən» 10/221. İbn Abbas – radıyallahu anhu – dan səhih olan budur. Bu ayə Nadr b. Həris haqqında nazil olduğu da söylənilir. əl-Vahidi «Əsbabul Nuzul» 259 – Nadr b. Həris Fars diyarlarına səfər edər və əcəmilərə dair xəbərləri onlardan satın alaraq bu rəvayətləri Qureyşə danışır və onlara: Muhəmməd sizə Ad və Səmud qövmünə dair xəbərlər danışır. Mən də sizə Rüstəmin və İsfəndiyarın, Kisraya dair xəbərləri danışıram. Qureyşlilər onun danışdıqlarından xoşlanır, Quranı dinləməyi tərk edirlər. Bu ayə də onun haqqında enmişdir».

14 Buxari «Tarix» 2/2/217, İbn Hibban 4/355.

15 İbn Əbi Dünya «Zəmmul Məlahi».

16 Beyhəqi «Sunnənul Kubra» 10/222.

17 Durrul Mənsur 5/312.

18 Təfsir Qurtubi 10/312.

19 İbn Nasr «Qadrus Salah» 151/2.

20 Təfsir Təbəri 8/82.

21 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 1/272.

22 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 2/274-275.

23 Tənhizuş Şəria ən İbahatil Əğanil Halia s. 13.

24 Buxari «Kitabul Əşribə», Fəthul Bəri 10/51,5590.

25 İmam Zəhəbi «Siyeru Alami Nubəla» 21/158, «Təzkiratul Huffəz» 2/1337.

26 İbn Həcər «Fəthul Bəri» 10/55.

27 İğasətul Ləhfan 1/260,261.

28 İbn Məcə, əl-Albani səhih.

29 BƏRABİT – Uda bənzəyən (simli alət) bir çalğı alətidir. Buna səbəb bunu çalan kimsənin bu aləti köksünün üzərinə qoymasıdır. Köks də BƏR deməkdir.

30 Tirmizi 2212,2213, əl-Albani «Səhih Silsilə» 2203, Tahrimu alatit Tarab s. 78, İbn Əbu Dunyə «Zəmmul Məlahi», İbnu Əsakir «Tarixu Dəməşk» 12/582.

31 Buxari «Tarix» 1/305, İbn Məcə 4020, İbn Hibban 1384, Əhməd 5/342, Beyhəqi 8/295, 10/231.

32 İbn Əbi Dunyə «Zəmmul Məlahi».

33 İbn Əbi Dunyə «Zəmmul Məlahi».

34 İmam Əhməd 5/259.

35 Əhməd 1/274, Səhih Əbu Davud 2/703, H. 3685, əl-Albani «Təhrimu Alatit Tarab» s. 55. Səhih Sünnən Əbu Davud 2/703, H. 3685.

36 İbn Əbi Şeybə «Musənnəf» 15/164.

37 Təbərani «Mucəmul Əvsad» 1/59,1060, Beyhəqi «Şuabul İman» 5/377-378.

38 əl-Albani «Səhih Silsilə» 427, Bəzzar «Musnəd» Kəşful Əstar 1/377,795.

39 əl-İstiqamə 1/292-293.

40 Həkim 4/40, Beyhəqi 4/69, Şuabul İman 7/241, 1063-1064, Bəğavi «Şərhu Sunnə» 5/430,431, İbn Əbi Şeybə «Musənnəf» 3/393.

41 Təbərani «Mucəmul Kəbir» 8/7749,7805,7825,7861, Səhih 2922.

42 Əhməd 2/8,38, İbn Sad 4/163, Beyhəqi «Sunən» 10/222, İbn Hibban 2013, Təbərani «Mucəmus Sağir», Sünnən Əbu Davud «Kitabul Ədəb» 4924,4926, əl-Albani «Səhih Əbu Davud» 3/930, H. 4924.

43 «Ədəbul Mufrad» 784.

44 «Ədəbul Mufrad» 1247.

45 İmam Bəğavi «Şərhu Sunnə» 8/23.

46 Müslim 2113.

47 Müslim 2114.

48 Əbu Davud 3685,3696, Beyhəqi 10/221,222, Əhməd 1/274, 2/158,172, Əbu Yəla «Musnəd» 2729, İbn Hibban 5341.

49 Müslim «Kitabul Qədər».

50 əl-Albani «Səhih Silsilə» 315.

51 İbnul Cövzi «Təlbisu İblis» s. 229.

52 MƏKRUH – qəsd edilən haramdır. Çünki Allah da Qurani Kərimdə: «Allah sizə küfrü, fısqı və üsyanı məkruh (haram) göstərdi». (əl-Hucurat 7).

53 Beyhəqi «Sunnənul Kubra» 10/322.

54 TAĞBİR – musiqi deməkdir. Əbu Musa əl-Mədini deyir ki: «Onun musiqi olması söylənilmişdir. Çünki o, insanları oynamağa sövq edir. Onlar ayaqlarını yerə vuraraq toz qaldırırlar». İbn Qeyyim «əl-Kəlam alə Məsələtis Səma» s. 124.

55 İğasətul Levfan 1/258, Əbu Nuaym «Hilyə» 9/146, İbnul Covzi 244-249.

56 İğasətul Levfan 1/258.

57 Əhməd b. Yəhyə b. İshaq ər-Ravendi. Zındıqdır. Əvvəli Mötəzilə kəlamçılarından olub, sonra zındıqlaşdı və inkarçılıqla məşğul olmuşdur. İslama dil uzadan bir çox kitab yazmışdır. Allahın lənətinə 298-ci ildə getdi. Hafiz «Lisanul Mizan».

58 Muhəmməd b. Muhəmməd b. Tarhan ət-Turki. Qazali və başqaları onun kafir olduğunu söyləyirlər. 339-cu ildə ölmüşdür. «Şəzəratuz Zəhəb» 2/350-354.

59 Məcmuul Fətava 11/570.

60 əl-Hallal «Əmru bil Məruf və Nəhyu anil Munkər» 166, Təlbisu İblis 244.

61 Həllal «Əmr bil Məruf və Nəhyi anil Munkər» 126.

62 İğasətul Levfan 1/258.

63 İbnul Covzi «Təlbisul İblis» s. 225.

64 Həllal «Əmr bil Məruf və Nəhyi anil Munkər» 130.

65 İbn Əbi Dunyə «Zəmmul Məlahi», İbn Hibban.

66 İbnul Cövzi «Təlbisu İblis» s. 235.

67 Həllal «Əmr bil Məruf və Nəhyi anil Munkər» 172.

68 İbn Əbu Şeybə «Musənnəf» 7/312,3275, Beyhəqi 6/101.

69 İbn Əbu Şeybə «Musənnəf» 7/9,2203.

70 «Məcmuul Fətava» 11/295.

71 İbn Əbi Dunyə «Zəmmul Məlahi».

72 İbnul Cövzi «Təlbisu İblis» s. 222.

73 Buxari, Müslim, Səhih Silsilə 6059.

74 İbnul Covzi «Təlbisul İblis».

75 İmam Şatibi «əl-İtisam» 1/368.

76 İbn Əbi Dunyə «Zəmmul Melahi», Suyuti «Durrul Mənsur» 5/153.

77 İbnul Cövzi «Təlbisu İblis» s. 222.

78 «Məcmuul Fətava» 10/417.

79 «Məcmuul Fətava» 573-576.

80 Qurtubi 11/237, Heysəmi «Kəffir Rua An İstima Alatis Səma» (Zəvacirin dipnotu səh 50).

81 «Fətva İslamiyyə» Muhəmməd əl-Musnid 4/388,390,395, 397, Darul Vətən, Həmçinin Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi - nin bu mövzu ilə bağlı ayrıca bir kitabı da vardır. Təhrimu Alatil Tarab.

SUAL: Bildiyiniz kimi radio və televizorlarda davamlı çalğı alətləri ilə söylənən dini, milli mahnılarla uşaq və doğum günü mahnılarının hökmü nədir? CAVAB: Çalğı qəti olaraq haramdır. Dini və milli mahnılarla uşaq mahnıları musiqi alətləri ilə olduqda haramdır. Doğum günləri isə batildir. Bu məclislərə qatılmaq və orada iştirak etmək isə haramdır. «Fətva İslamiyyə» Muhəmməd əl-Musnid 4/390.

SUAL: Çalğı alətlərinin satışı, musiqi kassetlərinin satılması və dinlənməsi, bu kassetlərin satılması və ticarəti ilə əldə edilən pulun hökmü, bu cür kasset satanların dükanlarını kirayə vermələrinin hökmü. Dükanı kirayə verənlə orada satış edən, bu kassetləri satın alanların günahını yüklənirmi, yoxsa yox? Bizə bunun fətvasını verin. Allah sizə əcr versin və sizdən razı olsun. CAVAB: Şeyx Useymin – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: «Zikr etdiyiniz bu çalğı alətlərinin dinlənməsi və satışı haramdır. Belə bir kassetləri olan kimsənin tövbə etməsi, faydalı bir şey yazmaq üçün onların içindəkiləri silməlidir. Onların satılmasından və ticarətinin edilməsindən əldə edilən pul isə haramdır. Sahibinə halal deyildir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Allah bir şeyi haram edincə onun satışını (gəlirini) də haram edər». Bu cür kasset satanların öz dükanlarını kirayə vermələri də haramdır. Bundan alınan pul da haramdır. Çünki bu Allahın: «Günah və düşmənlik üzərində bir-birinizlə yardımlaşmayın» buyurduğu ilə qadağan etdiyi günah və düşmənlik üzərə yardımlaşmağa daxil olar. Satın alanların günahları öz üzərlərinə olduğu kimi satıcıya və dükanı kirayə verənə, müştərilərin günahından heç əskiltmədən yüklənər. Allah ən yaxşı biləndir. «Fətva İslamiyyə» Muhəmməd əl-Musnid 4/397.

82 İslam Fiqhində Çalğı Alətləri.

83 İCMA - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in ümmətindən olan Müctəhidlərin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in vəfatından sonrakı hər hansı bir dövürdə bir məsələnin hökmündə fikir birliyi etmələridir. İcma İslam fiqhinin qaynaqlarından üçüncüsüdür. Qəti şəri bir dəlildir. Ona qarşı gəlmək əsla caiz deyildir. Şovkani «İrşadul Fuhul» s.71, «Məcmuul Fətava» 1/341.

84 «Əhkəmul Quran» Loğman 6.

85 «Minhəcus Sunnə» 3/439, «Məcmuul Fətava» 11/576.

86 «Məcmuul Fətava» 565.

87 Fətva İbnus Salah 300-301, İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 1/228.

88 Məsalətul Səma 106-108.

89 (Loğman 6) təfsir edərkən bu sözləri söyləmişdir 11/72-75.

90 Səhih Silsilə 1803.

91 Belə bir kimsələrin azmalarına səbəb nədir: Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: 1 - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə yalan ihtiva edən rəvayətlərə və zəif hədislərə güvənmək. 2 – Məqsədlərinə uyğun gəlməyən səhih hədisləri rədd edərək ağıllarına uyğun olmadıqlarını irəli sürmələri. Qəbr əzabı, Sırat, Mizan, Allahın axirətdə görülməsini və s. şeyləri inkar edənlər kimi. 3 – Açıq üsulu buraxaraq Mütəşabih olanlara tabe olmağa yönəlmək. 4 – Şeyxlərini təzimdə çox irəli gedərək sonda onları haqq etmədikləri səviyyəyə qaldırmaları. Onların həddi aşanları deyirlər ki, Allahın filankəsdən daha böyük vəlisi yoxdur. Orta halda olanları isə şeyxlərinin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə bərabər olduğunu, lakin ona vəhy gəlmədiyini deyirlər. 5 – Dəlilləri lazım olan yerlərdən uzaqlaşdıraraq təhrif etmək. Məs: Dəlil hər hansı bir məsələ barədə varid olmuş ikən onu bir başqa mövzuya yönəldərək hər iki məsələnin eyni olduğunu veməklə dəlilləri təhrif etmək. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Nəfsim əlində olana and olsun ki, əgər Musa – əleyhissəllam – sağ olsaydı o da mənə tabe olmaqdan başqa bir şey etməzdi» Əgər Kəlimullah olan Musa – əleyhissəllam – kimi bir kimsə, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə tabe olmaqdan başqa bir şey etməyəcəksə bizlərin Allah və Rəsulundan başqasına tabe olmağımız doğru olurmu? Səhih Silsilə 3207, İrva 1589, «İslam Fiqhində Çalğı Alətləri».

92 Kəffur Ruai ən Muharrəmatil Lehvi vəs Səma s. 124.

93 «Fətva İslamiyyə» Muhəmməd əl-Musnid 4/388,390,395, 397, Darul Vətən

94 əl-Albani «Səhihul Sünnən Əbu Davud».

95 Həllal «Əmr bil Məruf və Nəhyi anil Munkər» 172.

96 İbn Əbi Dünya «Zəmmul Məlahi».

97 «İğəsətul Ləhfan» 1/248.

98 Məsələtus Səma 167-168.

99 Nəvəvi «Şərhu Muslim» 6/182. H. 892,983, əl-Albani Muxtəsər Səhih Buxari «Kitabu İdeyn» 508, Qayətul Məram 399.

100 Şərhu Sunnə 4/322, Fəthul Bəri 2/443.

101 «Şuabul İman2 4/283.

102 Təbərani «Sağir» s. 69, Həkim 2/184, Beyhəqi 7/289.

103 Buxari 2/352, 9/166, Beyhəqi 7/288-289, Əhməd 6/359-360.

104 Buxari 9/184-185, Beyhəqi 7/288, Həkim 2/184.

105 Nəsəi 2/91, Tirmizi 2/170.

106 Təbərani 69/1, Məqdisi 150/1.

107 Əhməd 2/8,38, İbn Sad 4/163, Beyhəqi «Sunən» 10/222, İbn Hibban 2013, Təbərani «Mucəmus Sağir», Sünnən Əbu Davud «Kitabul Ədəb» 4924,4926, əl-Albani «Səhih Əbu Davud» 3/930, H. 4924.

108 Nəvəvi «Şərhu Muslim» 6/182. H. 892,983, əl-Albani Muxtəsər Səhih Buxari «Kitabu İdeyn» 508, Qayətul Məram 399.

109 Şərhu Sunnə 4/322, Fəthul Bəri 2/443.

110 Daha geniş məlumat üçün bax: əl-Albani «İslam Fiqhində çalğı alətləri».

111 Alusi «Ayatul Beyyinat fi Adəmi Səmai Əmvat», İbn Həcər «Fəthul Bəri» 2/442.

112 İbnul Covzi 1/253,254.

113 İbn Teymiyyə «Səmau vər Rəks» 2/285, İbn Qeyyim «İğasətul İehfan» 1/257.

114 İbnul Covzi «Təlbisul İblis», Aişə – radiyallahu anhə – deyir ki, yanımızda Ənsardan yetim bir qız var idi. Onu Ənsardan birirsi ilə evləndirdik. Mən o, qızı ər evinə götürənlərdən idim. Peyğəmbər: «Ey Aişə! Şübhəsiz Ənsar bir beyt qəzəl sevən kimsələrdir. Nə söylədiniz? Aişə: «Bərəkətli olması üçün dua etdik» dedik. Peyğəmbər: «Nə üçün belə demədiniz?»: Sizə gəldik, sizə, Salam deyirik sizə, salam deyiniz bizə, qırmızı qızıl olmasaydı, gəlməzdi bu xanıb məkanınıza. Və əgər əsmər dənə olmasaydı, kökəlməzdi qızlarınız. İrva 1995.

115 İbn Kəsir – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: «Müşriklər Quranı dinləmir və onu eşitmək də istəmirdilər».

116 Silsilatul Ahadisi Sahiha 2851, 2057.

117 Silsilatul Ahadisi Sahiha 447.

118 Müslim 1807, Buxari «Xeybər döyüşü babı», Müslim 2406.

119 «Silsilatul Ahadisi Sahiha» 2584.

120 Buxari «Ədəbul Mufrad» 870.

121 Müslim 2257.

122 Müslim 2259.

123 Müslim 2256. Ləbid b. Rabia olub cahiliyyə dövrünün şairlərindəndir. İslamı qəbul etmiş və uzun ömür sürmüşdür. Ənəs b. Məlik - radıyallahu anhu – nun rəvayət etdiyinə görə 140 il yaşamışdır. Osman - radıyallahu anhu – nun xəlifəliyi dövründə Kufədə ölmüşdür. Quranı dinləyib öyrəndikdən sonra İslami həyatında heç şer söyləməmişdir.

124 Buxari «Ədəbul Mufrad» 861.

125 Buxari «Ədəbul Mufrad» 866.

126 Buxari «Ədəbul Mufrad» 867.

127 Buxari «Ədəbul Mufrad» 869.

128 Buxari «Ədəbul Mufrad» 874.

129 Buxari 505050, Müslim 800.

130 Buxari 5893, Müslim 259.

131 Heysəmi «Məcməuz Zəvaid» 5/166.

132 Əhməd «Musnəd» 2/356.

133 Buxari 5892, Müslim 259.

134 Səhih Əbu Davud.

135 «Səhihul Cəmi» 5439.

136 İbn Əbi Şeybə «Musənnəf».

137 İbn Cərir ət-Təbəri.

138 Buxari.

139 ən-Nəhayə 3/257.

140 Müslim «Təharət» 56, Tirmizi 2757.

141 Buxari, Müslim, İbn Kəsir 4/336.

142 Müslim 2344, Əhməd 5/104, Nəsəi 8/183.

143 «Quvvətul Qulub» 4/9, İbn Həcər Əsqəlani «İsabə» 2/511, 2/455, İbn Sad «Təbəqat» 3/25,58.

144 «İhtiyaratul İlmiyyə».

145 «Rəddul Muhtar».

146 əl-Umm.

147 Təmhid.

148 Buxari, Müslim 106, Əbu Davud.

149 Buxari 3665, Müslim 2084.

150 Buxari 5887.

151 Əbu Davud 4094,8/208.

152 Əbu Davud 4084, Tirmizi 2722.

153 Əbu Davud 4086. əl-Albani zəif hədis.

154 Müslim 2086.

155 Əbu Davud 4119.

156 Buxari, Müslim.

157 Səhih Əbu Davud.

158 «Səhih Şəmailu Tirmizi».

159 Təbərisi «Mustədrək» 1/406, rəvayət 1003.

160 Təbərisi «Mustədrək» 3/238, rəvayət 3475, 3/260, rəvayət 3530.

161 Məclisi «Biharul Ənvər» 83/260, rəvayət 10, fəsil 6.

162 Məkarimul Əxlaq 1/242.

163 İraşad səh. 271.

164 Məkarimul Əxlaq 1/244.

165 Kəfi 6/455.

166 Kəfi 6/487.

167 Kəfi 6/487.

168 Kəfi 6/490.

169 Kəfi 6/490-491. Bax: «Hiylətul Muttəqin – Möminlərin Zinəti» Şeyx Abas Qumi.