Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat
458
musiqisinin (v
ə hətta ümumiyyətlə küll halında bütün dünyada musiqi
s
ənətinin) güya qədim Yunan musiqi sistemi əsasında yaradıldığı fikrini irəli
sür
ən iddiaya tez-tez təsadüf edilir.
H
əmin kitablarda musiqinin möcüzanə surətdə, həm də tək bir nəfər
yunan alimi (Fisaqors) t
ərəfindən “icad” edilməsi, musiqi vasitəsilə sehr,
cadu v
ə hipnoz işində yenə də yunan fiolosofları Əflatun və Ərəstunun
fövq
əladə məharəti haqqında əfsanələrin böyük şairlərin əsərlərində öz bədii
ifad
əsini (Nizami) tapması da şübhəsiz ki, çox səciyyəvidir.
Musiqi s
ənətinin yaradılışı və sonradan nəzəriyyəsi üzrə yunan
filosoflarına aid edilən bu prioritet (“haqq-təqəddüm”, “ouvləviyyət” -
birincilik) haqqında bütün fərziyyə və mülahizələr göstərir ki, Yaxın və Orta
Şərq musiqi alimləri öz yazılarında qədim yunan filosoflarının musiqi
n
əzəriyyələrini yüksək qiymətləndirmiş və öz elmi kitablarında həmin
n
əzəriyyələrin təsirini əks etdirmişlər.
Lakin bununla b
ərabər bir qədim yunan musiqiçisinin kök quruluşu,
s
əsdüzümü sistemi, məqamlar tərkibi ilə Yaxın və Orta Şərq xalqları
musiqisinin
əsasını təşkil edən məqamları, onların özünə məxsus səsdüzümü
əsasında qurulan ən sadə mahnı intonasiyaları rüşeymini və ümumiyyətlə,
yunan musiqi dili il
ə muğamat və avazata əsaslanan Şərq xalqları musiqi
dilini (şübhəsiz ki, hər xalqın ayrılıqda musiqi ləhcəsindəki milli xüsusiyyəti
n
əzərdən qaçırmadan) müqayisə etmiş olsaq, bunların arasında tam mənası
il
ə ümumi və müştərək olan cəhətlər tapa bilmərik. Həm də burada əsil
m
əsələ yalnız səsdüzümlərinin və kök, məqamlar quruluşu üzrə olan
ümumilikd
ə deyil, çünki səsdüzümünün bir-birinə bənzəyişi yaxud
tamamil
ə başqa-başqa olması hələ heç də, iki xalqın musiqi mədəniyyətinin
qarşılıqlı əlaqəsi haqqında hökm verməyə və nəticə çıxartmağa əsas ola
bilm
əz.
79
Burada oxşarlıq ilə müxtəliflik hər iki musiqi dilinin “lüğət
t
ərkibi”, intonasiyalanma xüsusiyyətindədir. Bu xüsusiyyət isə müəyyən
obyektiv s
əbəblər, tarixi, coğrafi, ictimai-mədəni, ədəbi məktəb, dil ahəngi
v
ə şeir üsulları və daha bir çox başqa amillərlə əlaqədar şəraitdə və həmin
amill
ərdən asılı olaraq yaradılır.
79
Х.S.Kuşnayrоv.
Göstərilən əsəri, səh.316.
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
459
B
əs belə olan surətdə qədim yunan filosoflarının musiqi
mülahiz
ələrinin Yaxın və Orta Şərq musiqi alimləri tərəfindən bu qədər
yüks
ək qiymətləndirilməsi musiqi sənətinin ən ibtida “icadını” belə qədim
yunan aliml
ərinə aid edilməsi kimi tarixən tamamilə əsassız və mahiyyəti
etibarı ilə xurafatdan başqa bir şey olmayan müddəalar nədən irəli
g
əlmişdir?
Bilindiyi kimi, h
ələ eramızdan çox-çox əvvəl Yunanıstan incəsənət
v
ə ədəbiyyatın, fəlsəfə və hikmətin inkişafı işində çox mühüm mövqe
tutmuşdur. Aralıq dənizi sahilində yerləşən bütün başqa dövlətlərə nisbətən
m
əhz Yunanıstanda bədii mədəniyyət çox tərəqqi edib yüksək mərhələyə
çata bilmişdi. Quldarlıq istehsalatı üsulu ilə qədim Yunanıstanın ictimai
quruluşu başqa Şərq ölkələrinə nisbətən xeyli yüksək səviyyədə dururdu.
İstismar olunan qulların say etibarı ilə çoxluğu, əkinçilik işindəki müəyyən
ir
əliləmələr, istehsalatın müxtəlif sahələri və başqa bu kimi ictimai
h
əyatdakı ayrı-ayrı cəhətlər qəbiləçilik quruluşunun pozulması ilə bərabər,
sinfi ziddiyy
ətlərin də kəskinləşməsinə səbəb olmuşdu. Kənd icmaları
kübarlarla geniş zəhmətkeş xalq kütləsi arasındakı kəskin sinfi toqquşmalar
meydanına çevrilmişdi. Eyni zamanda qədim yunan quldarlıq dövləti, əhatə
etdiyi öz geniş həcmi və məzmunu etibarı ilə, çox zəngin bir mədəniyyət
yaratmağa müvəffəq olmuşdu. Karl Marksın göstərdiyi kimi, qədim yunan
s
ənətkarlarının dəyərli yaradıcılıq nailiyyətləri “hələ də bizə bədii zövq
verm
əkdə davam edir və müəyyən dərəcədə meyar və çatıla bilinməz bir
nümun
ə kimi yaşayır”.
80
Bu
əsərlər bəşəriyyətin bədii sənət xəzinəsinin ən
göz
əl və qiymətli inciləri kimi dünya xalqlarının mədəni həyatında görkəmli
yer tutur.
Tarix göst
ərir ki, qədim yunan musiqi estetikası və musiqi nəzəriyyəsi
o zamankı elmin, fəlsəfənin inkişafı ilə sıx bağlı olmuşdur. Qədim yunan
f
əlsəfəsi quldarlıq demokratiyası ilə mürtəce quldarlar dünyagörüşündəki
ziddiyy
əti aydın surətdə özündə əks etdirmişdir. Bu fəlsəfə - ibtidai və
sad
əlövh materializm ilə müxtəlif idealist nəzəriyyələr arasındakı
mübariz
ənin tarixidir. Məhz buna görə də Yunanıstanın Pifaqor (Fisağors),
Platon (Əflatun), Aristotel (Ərəstu) kimi böyük filosofları və onların
80
К.Маркс и Ф.Энгельс. Сочинения, т.12, стр.737