Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 456 ölümd
ən xilas etməyə bir çarə tapmalı idi. Bu xüsusda məşhur türk alimi və kitabşünası Mustafa ibn Abdullah Katib Çələbi-Hacı xəlifə (1609-1657) XVI əsrin görkəmli iran tarixçisi Xandəmirin “Həbibus-siyar” əsərinə əsaslanaraq yazır ki, Hülaku öz monqol ordularının başında Bağdadı fəth etdikd
ə Səfiəddin də onun əlinə keçmişdi. Lakin Səfiəddin özünü itirmədən yeni hökmranın yanında oturmuş və özü ilə gətirdiyi ud musiqi alətində elə bir m əharət ilə çalğı çalmışdır ki, onun ifaçılıq sənətindən valeh olan Hülaku S əfiəddinə, onun ailəsinə heç bir əziyyət verilməməsi haqqında xüsusi f ərman vermişdir. 74
Ehtimal etm ək olar ki, Bağdadın yeni hakimləri (İlxanilər) dövründə Urm
əvinin başını salamat qurtarıb öz musiqi-elmi fəaliyyətini davam etdirə bilm
əsinə görkəmli iran alimi tarixçi Əlaəddin Ətaməlik Cüveyni (1226- 1283) d
ə çox böyük kömək göstərmişdir. Çünki bilindiyi kimi, Cüveyni mon
qollar istilasından zərərdidə olmuş vilayətlərdə, şəhərlərdə asayişin b ərpa olunmasına 75 , el
əcə də monqol hökmdarları tərəfindən haqsızcasına c əzaya məhkum edilən elm-mədəniyyət xadimlərinə bəraət qazandırılması işinə xeyli müsbət təsir göstərmiş və buna əksər hallarda müvəffəq olmuşdu. Cüveyninin əsil xeyirxah və alicənab xasiyyətli alim olduğunu yüksək qiym
ətləndirən məşhur ərəb kosmoqrafı (münəccimi) və coğrafiya alimi Z əkəriyya ibn Məhəmməd ibn-Mahmud ibn əl-Qəzvini (1203-1283) “Əcayib-ül-məxluqat və qəraib ül-mövcudat” kitabını Əlaəddin Ətaməlik Cüveyniy
ə ittihaf etmişdir. 76 (Bu kitabda h ər şeydən əlavə nəzər-diqqəti c əlb edən orasıdır ki, “Zöhrə” səyyarəsini təsvir edən fəslin - beşinci fəsil - titul s əhifəsi ud musiqi alətində çalan sazəndənin rəsmi ilə qeyd olunur) 77 .
Əlaəddin Cüveyninin qardaşı Şəmsəddin Cüveyni də Bağdadda, Hülaku sarayında yüksək mənsəb sahibi idi. O, öz oğullarının təhsil məsələsini Urm əviyə həvalə edir. Urməvi Şəmsəddin Cüveyninin oğulları Bahaiddin 74
Yulеs Rоunеt, “Еncyclоpеdiе dе la musiquе et dictiоnnairе du cоnsеrvatоirе”-də çap оlunan məqaləsndən, Paris, 1922, p.2700 75
половина ХIII века. Избранные сочинения, том IV, стр.372. 76
İ.Y.Kraçkоvski. Göstərilən əsəri, səh.360. 77
Əlyazması SSRİ Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunda saxlanılır, 7, v.13a Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 457
il ə Şərəfəddin Harunun müəllim və mürəbbisi vəzifələrini öhdəsinə götürür. Bu iki qardaşın təlim və tərbiyəsi ilə məşğul olan Urməvi xüsusi ilə Şərəfəddinin çalışqanlığından doğrudan da razı qaldığına görə, yoxsa adi iltif atkarlıq nişanəsi olaraq, ya da bəlkə atasına və əmisinə minnətdar olduğunu bilmək arzusu iləmi, - özünün qiymətli əsərini Şərəfəddinə ittihaf ed ərək “Risaleyi Şərəfiyyə” adlandırır. T əxminən elə bu vaxt Urməvi Bağdadda kitabların üzünü köçürən x əttatlar bürosunun (Divani-inşa) rəisi təyin edilir. 1265-ci ild ə, İlxanilərin birinci hökmdarı Hülakunun ölümündən sonra, xan ədan müməssilləri Hülakunun oğlu Abağa xanı (1234-1282) hökmdarlığa seçirlər. Abağa xan səltənət başına keçincə vəziri Şəmsəddin Cüveyninin böyük oğlu Bahaiddini İraqi-Əcəm əyalətinə vali təyin edir. S əfiəddin Urməvi öz şagirdi Bahaiddini bu səfərində müşayiət edir. 1266-cı ild ə Abağa xan şimal ölkələri (Azərbaycan, Gürcüstan) tərəfindən gözl ənilən hücumların qarşısını almaq üçün Kür çayının sahilində uzun bir s ədd inşa etdirir. Daha sonralar, yəni 1248-ci ildə Abağa xanın vəziri Şəmsəddin Cüveyni Qafqaz qəbilələrini itaətə gətirməyə müvəffəq olur. Lakin 1279-cu ild ə Bahaiddin Cüveyninin ölümü ilə əlaqədar olaraq Urm
əvinin də bəxt ulduzu yavaş-yavaş sönməyə başlayır. Xüsusi ilə Cüveynil
ər ailəsinə qarşı başlanan müxtəlif fitnə və iftiralara 78 döz ə bilm
əyən Əlaəddin Ətamalik Cüveyni 1283-cü ildə ürək acısından öldükdən sonra Urm əvi hər bir himayədən məhrum olub, çox ağır və çətin bir v əziyyətə düşür. Qoca vaxtında borca düşən Urməvi nəhayət müamiləçilərinin irəli sürdükl əri şikayət üzrə həbsə alınır. O, 1224-cü ildə Bağdad dustaqxanasında vəfat etmişdir.
H ələ Əbu Nəsr Farabinin məşhur “Kitab-ül-musiqiyi-kəbir” əsərindən (və bəlkə də ondan daha əvvəl yaşayıb yaratmış bir çox Yaxın Şərq musiqi alimlərinin də əsərlərindən) başlayaraq, ta XX əsrə qədər yazılmış ərəb, fars, türk, azəri musiqi kitablarında Yaxın Şərq xalqları
78
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|