Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qeydl ər, şərhlər və monoqrafik məlumat 454 idi. O dövrl ərdə xəttatların (gözəl xətti olan adamların) mədəni həyatdakı rolu çox böyük olmuşdur. Xəttatlar arasında daha nəfis yazanları (kalliqraf) m ədəniyyət tarixində şair və ədib kimi şərəfli yer tutmuşlar. Urməvi də belə mahir x əttatlardan biri sayılırdı. “Xəttatlıq üzrə onun (Urməvinin – Ə.B.) m əharəti İbn Mukla 67 v ə Yaqut 68 hün
ərinə bərabər idi” 69 . Az müdd ət ərzində əldə etdiyi böyük nailiyyətlərinə görə Bağdadda şöhrət qazanan Urməvi sonuncu Abbasi xəlifəsi əl-Müstəsimin (1212/1213- 1258) sarayına dəvət olunur və burada hökmdarın “nədimi”, yəni həkimanə sözl əri, nağıl etdiyi maraqlı rəvayətləri ilə xəlifənin könlünü açan h əmsöhbəti mövqeyini tutur və beləliklə də, əl-Müstəsimin “müqərrəbi- d ərgah”ı rütbəsinə çatır. Burada qazandığı hörmət və etimada görə də az zaman sonra x əlifənin baş xəttatı və kitabdarı vəzifəsinə təyin olunur. 70
Heç şübhəsiz ki, hər şeylə maraqlanan, hər şeyi bilmək istəyən Urm
əvi nəsib olduğu bu şərəfli vəzifəsindən səmərəli istifadə edə bilmiş, kitabxanada toplanılan qiymətli kitablardan istədiklərini həvəslə oxuyub öyr ənmək imkanına nail olmuşdu. Ehtimal etmək olar ki, o, musiqi elmi üzr ə də öz məlumatını həmin kitabxanadakı əsərlər sayəsində dönə-dönə artırmağa müvəffəq olmuşdu.
Artıq xüsusi ilə musiqi sənəti üzrə xeyli püxtələşmiş Urməvi həmin dövrd ə (1252-ci il) özünün ən qiymətli əsəri olan “Kitab-əl ədvar”ı yazıb tamamlamışdı. Lakin Urm əvinin belə asudə yaşayıb yaratmaq imkanı uzun sürmədi. Hamisi v
ə havaları olan son Bağdad xəlifəsi (1242-1258) Müstəsim billah
67 M
əl-Razinin (934) vəziri оlmuşdur. Хəttatlıq sənəti üzrə müəyyən bir üslub və məktəb yaradıcısı sayılır ki, həmin məktəb оnun adı ilə adlanır. (SI.Huart.Lеs calligraphеs еt lеs miniaturistеs dе l Оriеnt musulman, p.74). 68 Yaqut ibn Abdulla ər-Rumi nəzərdə tutulur (müasiri həm də adaşı оlan məşhur ərəb alimi, cоğrafiya və tərcümеyi-hallar lüğəti müəllifi Yaqut ibn Abdullah ər-Rumi əl-həməvi il ə dəyişik salmamalı). Görkəmli ərəb ədibi və хəttatıdır Mоsulda yaşamış və оrada da ölmüşdür (1221). Məşhur Ibn-əl-Bəvvab хəttatlıq məktəbinin ən görkəmli nümayəndəsi sayılır. 69 Baron Rodolphe D’Erlanger, La musigue arabe, tom troisteme, p.567. 70
Əli Minai. Əbülfəz rəhimоv. Yaхın Şərqin Orta əsr kitabхanaları haqqında, “Azərbaycan SSR ЕA Хəbərləri”, ədəbiyyat, dil və incəsənət sеriyası, 1967, №2, səh.40. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 455
(1212/1213-1258) monqollar t ərəfindən gələn təhdid və fəlakətin qarşısını almaqda aciz idi. 1255-1256- cı illərdə Çingiz xanın nəvəsi monqol hökmdarı Hülaku xan (1217-1265) islam hökmdarları qarşısında ultimatum mahiyy
əti bəzi qəti tələblər 71 ir əli sürdü. Hülaku xəlifə Müstəsimdən İsmaililər əleyhinə müharibə elanını tələb edirdi. Xəlifə isə Hülakunun t ələblərinə etina etmədi. *** 1257-ci ilin mart- aprel aylarında monqol nümayəndə heyəti Bağdada g ələrək şəhərin istehkamlarının tamamilə yıxılmasını və Hülaku ilə danışıqlar aparmaq üçün ya xəlifənin özünün gəlməsini, bu olmazca s əlahiyyətli bir nümayəndə göndərməsini Müstəsimdən tələb etdi. Müstəsim bu t ələbləri rədd etdi. Xəlifənin bu hərəkətindən hiddətlənən Hülaku Bağdad üz ərinə hücum edəcəyi xəbərdarlığı ilə Müstəsimi təhdid etdi. Bu xüsusda x əlifənin göndərdiyi cavab məktubun məzmunundan daha da qəzəblənən Hülaku h ərəkətə keçdi. “1258-ci ilin fevralında Hülaku və onun sərkərdəsi Baqu bir h əmlə ilə Bağdadı aldılar; qırğın 40 gün davam etdi; xəlifənin yaşadığı şəhərin sədləri, qüllələri, darvazaları dağıdıldı, çox gözəl binalar v ə elmi kollleksiyalar yandırıldı”. 72 Budda dinin ə mənsub olan Hülaku (anası və arvadı xristian idi) Bağdadı istila etdikdə xristianlara heç bir b əsarət yetirmədi. Lakin xəlifə Müstəsimi və onun arvad-uşaqlı bütün ailə üzvl ərini, bir çox əqrəbası ilə birlikdə öldürtdü. 73
*** Urm
əvi də Müstəsimin “müqərrəbi-dərgahı”, yəni yaxın adamı sayılırdı. Odur ki, onun da həyatı təhlükə altında idi. O, özünü və ailəsini
71
İbn Хəldun (1332-1406) – “Kitab-əl-ibar vədivan – əl-mübtəda”, III cild, səh.536; H əmdallah Qəzvini (təхm.1281/82-1249) Y “Tariхi-Quzidə”, ingiliscə Braunun nəzri, - Thе Tarilkh-i-Guzid a оr “Sеlеct Histоru” lf Hamdullah Mustavfi-i-Qazvini cоmpilеd in A.N.730 (A.D.1330), and nоü rеprоducеd in fac similе frоm a manusgript datеd A.N. (857=1453), vith an intrоductiоn bu Е.G.Brоvnе. vоl.ı, cоntaing thе tехt, Lеydеn-Lоndоn, 1910. 371 v ə davamı. 72 Marks v ə Еngеls arхivi. V cild səh.229. Sitat Azərbaycan SSR ЕA Tariх İnstitutunun “Az
ərbaycan tariхi” kitabından (I cild, Bakı, 1958, səh.196) götürülmüşdü. 73
А.Массе. Ислам, очерк истории, перевод с французского, 2-ое изд. М., 1963, стр.182
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|