Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
87
M
ərsiyə
– m
əzmunu müsibətnamədən ibarət olan vokal əsər. Musiqisi muğamların
ən yanıqlı intonasiyaları üzərində tərtib olunduğundan təsirli səslənir.
M
əsihi
– 1. Rast d
əstgahının son şöbəsi;
2. Az
ərb. kl. mus-də: Nəva dəstgahında Hüseyni ilə Şahnaz arasında
yerl
əşən şöbə;
3. İran musiqisində: Segah dəstgahında Rəhab ilə Şah-Xətai arasında, Nəva
d
əstgahında Busəlik ilə Təxt-taqdis (ya da Təxt-Kavus) arasındakı şöbə.
M
əsnəvi
– 1. Az
ərb. kl. mus-də: Mahur dəstgahının sonunda Şüştər ilə Suzi-güdaz
arasında bulunan şöbə (haman şöbə Rəhab dəstgahının sonunda, yenə də
Şüştər ilə Suzi-güdaz arasında ifa olunduqda – Məsnəviyi-səqil adlandırılır);
2. İran musiqisində:
a) Şur dəstgahının son şöbəsi;
b) Bayatı-İsfahan muğamının Üşşaq ilə İbadət (Məsnəvinin başqa variantı)
guşələri arasında yerləşən şöbəsi.
M
əvaliyan
– Hümayun d
əstgahının ilk şöbələrindən biri.
M
əzhər
– d
ərvişlərin dini ayinlərdə oxuyub – çaldıqları zaman istifadə etdikləri
z
ərbli musiqi aləti.
M
əzmur
–
ər. dini məzmun daşıyan mahnı.
Minzaf
– c
əng (arfa) tərzində dartımlı simli musiqi aləti.
Az
ərbaycan musiqi terminləri
88
Mirz
ə Hüseyn Segahı
– Orta
Segahdan (bax) bir kvarta yuxarıda olan Segah. İlk dəfə Mirzə
Hüseyn adlı Azərbaycan xanəndəsi (XVIII əsr) tərəfindən ifa olunduğundan
onun adı ilə adlandırılmışdır.
Mirz
əcan
–
aşıq mahnısı.
Mislas
–
ər. ud musiqi alətində bəm simdən sonra gələn ikinci sim (birinci oktava-
nın fa səsi).
Misri
–
aşıq mahnı yaradıcılığı formalarından biri. Qocaman aşıqlardan bəzilərinin
fikrinc
ə, Koroğlunun Misri qılıncının yenilməz qüdrəti məhz bu mahnıda
v
əsf olunur. Bununla bərabər Misri musiqisində çox vaxt Bayatı-Şiraz
m
əqamı intonasiyasının səslənməsi, Misri aşıq vokal – instrumental janrında
lirik
əhvali – ruhiyyənin də çox gözəl ifadə olunduğu görünür.
Miz
əf
– simli musiqi al
əti.
Mizhar
–
dartımlı simli qədim musiqi aləti.
Mizmar
– 1. Qara r
əngli xüsusi qamışdan qayırılan üfləmə musiqi aləti;
2.
Boğazda səs yolu.
Mizrab
–
dartımlı simli musiqi alətlərin (tar, ud) simlərini dartıb ehtizaza gətirmək
üçün mal buynuzundan (b
əzən sümükdən ya da plastmasdan) qayırılan
nazik plastinka. Qanon musiqi al
əti üçün mizrab metaldan qayırılır. Saz
mizrabı gilənar ağacının qabığından qayırılır (bax: Təzənə).
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
89
Moalif
– Hümayun d
əstgahının əvvəlində, Bəxtiyari ilə Leyli və Məcnun şöbələri
arasında ifa olunan parça. Bəzi müəlliflər əksinə, Moalifi muğamın sonunda
B
əxtiyari ilə Üzzal guşələri arasında qeydə alırlar.
Molla Nazi
–
Şur dəstgahında Səlmək ilə Bozorq (Büzürg) arasında olan şöbə. Başqa
mülahiz
əyə görə, Qəcər (Bayatı-Qacar) ilə Həzin arasında yerləşən şöbə.
Moşt
-
ər. xərək. Farabi və Urməvi ud musiqi alətinin təsvirində moştu səsin
ibtida nöqt
əsi kimi qeyd edirlər.
Muğam, muğamat
(
ər. məqam – yəni vəziyyət, mövqe)
– mür
əkkəb, ideya-emosional məna daşıyan, dərin və bitkin təfəkkür, bədii
h
əyəcan və müxtəlif musiqi obrazlarının inkişafını ifadə edən xalq musiqi
dühasının gözəl məhsuludur. Muğamat yarandığı ən qədim zamanlardan
başlayaraq, əsrlər boyu davam edən tədrici inkişaf və təkamül prosesi
n
əticəsində yetkinləşmiş, formalaşmış, kamilləşmişdir.
Muğamat – xalq vokal-instrumental kompozisiyasının ən yüksək yaradıcılıq
m
ərhələsinə çatdırılan nümunəsidir. Muğamın bütün hissələri (bax:
D
əstgah) müəyyən bədii fikri müxtəlif bədii ifadə vasitələri ilə əyan edir.
Muğamın hər bir hissəsi (şaxəsi, şöbəsi, guşəsi) çox vaxt özü-özlüyündə
müst
əqil bir mahiyyət kəsb edir və ayrılıqda ifa edilə bilsə də, onun
müt
əşəkkil vahid əsas inkişaf xətti ardıcıl surətdə məntiqi
qaydalara
əsaslanaraq öz bütövlüyünü, tamlığını heç də itirmir. Muğam ciddi
m
əzmunlu musiqi ilə yanaşı asan (yüngül) musiqi nümunələrini də (təsnif,
r
əng) özündə təcəssüm etdirir.
Muğam termininin ən dəqiq elmi tərifi, onun bu günkü musiqi həyatımızda
tutduğu mövqe, gündəlik musiqi məişətimizdə nə mənada işlənilməsi, nə
kimi m
əfhumu ifadə etməsi məsələsinin mükəmməl şərhi - zamanımızın
görk
əmli musiqi alimi və bəstəkarı Qara Qarayev tərəfindən verilmişdir. O,