Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

Q oca  b əy   oğullannm   qarşısına  gəldi.  A tından  endi,  oğlanları  ilo 
qucaqlaşıb  görüşdü:  “Sağ-salam atsızm ı,  yaxşısızmı,  oğullar?”  -   dedi. 
Günlüyü  qızıl  tağlı  evlərinə  gəldilər.  Şadlıq,  y em ək-içm ək oldu.
Uşun  qoca böyük oğlu üçün  də  gözəl  gəlin  gətirdi.  İki  qardaş b ir- 
birinə  sağdış  oldu;  atlarm ı  çapıb  gəlin otaqlarm a  getdilər.  Öz  m urad- 
larına yetişdilər.
D ədəm   Qorqud gəlib  boy boyladı,  soy  soyladı:
Ə vvəl-axır uzun ömrün sonu ölümdür!
Ö lüm  gəldikdə  Allah sizi təm iz  im andan ayırmasm!
Giinahınızı  M əhəm m ədin üzü  suyuna bağışlasın!
“A m in”  deyənlərin üzünü  görəsən,
xanım,  hey!
SALUR  Q AZANIN  DUSTAQ   O L D U Ğ U   V Ə   OĞLU 
URU ZU N   ONU XİLAS  ETD İY İ  BOY
D eyilənə  görə,  xanım,  Trabzon  təkuru  bəylər  bəyi  olan  Qazan 
xana  bir  şahin  göndərmişdi.  Bir  gecə  yeyib-içib  oturarkən  şahinçıba- 
şıya  deyir:  “Əyə,  sabah  şahinləri  götür,  x əlv ətcə  ova  çıxaq!”
S əhər  erkən  atlara  minib,  ov  yerinə  getdilər.  Bir  sürü  qaz  gördülər. 
Qazan  şahini  buraxdı,  qazları  ovlaya  bilmədi.  Şahin  uçub  göyə  qalxdı. 
Gözlədilər,  şahin  Tumanm  qalasına  endi.  Qazan  çox  pərt  oldu.  Şahinin 
ardınca  düşdü,  d ərə-təp ə  aşdı.  Kafır  elinə  gəldi.  G edərkən  Qazanın 
gözünü yuxu tutdu.  B əylər dedilər:  “Ay xan, qayıdaq!” . Qazan dedi: “ Bir 
az da  irəli  gedək!” .  Baxdı,  birqala gördü.  Dedi:  “Bəylər, gəlin yataq!” .
Q azanı  “kiçik  ö lü m ” tutdu,  uyudu.  Oğuz bəyləri yeddi gün yatardı, 
ona  görə  də  yuxuya  “kiçik  ölüm ”  deyirdilər.
Sən  dem ə,  o  gün  Tumanın  qalasının  təkuru  ova  çıxıbınış.  Casus 
gəlib  deyir:  “ Bir  bölük  atlı  gəldi,  bəyləri  yatdı,  yuxuya  getdi” .  Təkur 
adam  göndərdi  ki,  kim  olduğunu  bilin!
G ələnlər bildi  ki,  bunlar oğuzlardandır.  G əlib təkurə xəbər verdilər. 
Təkur  da  dərhal  qoşunu  yığdı,  bunların  üzərinə  gəldi.  Qazanın  bəylori 
baxıb  gördülər ki,  düşm ən  gəlir,  dedilər:  “Qazanı  qoyub  getsok,evindo 
bizi  qırarlar.  Yaxşısı  budur  ki,  burada  qırılaq!” .  Kafıri  qarşıladılar, 
döyüşdülər.  Qazanın  iyirmi  beş  bəyini  həlak  etdilər.  Q a/anııı  üstüno 
düşdülər.  Yatdığı yerdə tutdular. Əl-ayağm ı bərk bağladılar, bir arabaya 
qoyub,  örkənlə  möhkəm  sarıdılar.  Arabanı çokib,  yola düşdülor.
G edorkən  araba  qıcırtısından  Qazan  oyandı,  gornəşdi,  qollarındakı 
örkəni  tam am   qırdı.  Arabanın  üstündə  oturdu.  Əlini  olinə  çalıb,  qalı- 
qahla giildü.  Kafırlər dedilər: “N ə gülürsən?” Qazan dedi:  “Ay kafirlor, 
bu  arabanı  beşiyim  sandım.  Sizi  yam rı-yum ru  dayoırı  sandım ” .
Qazanı  bu  cür  gətirdilər.  Tum am n  qalasında  bir  quyuya  atdılar. 
Quyunun  ağzına  bir  dəyirman  daşı  qoydular.  Y em ək-içm əyini  doyir- 
man  daşının  deşiyindon  verirdilər.
Bir gün  təkurun  arvadı  deyir:  “Gedim ,  Q azam  görüm,  neco  kişidir 
ki,  bu  q əd ə r adam lara  zərbə  vururm uş?” .  Arvad  gəlib  zindançıya  q a- 
pını  açdırdı.  Çağırıb  deyir:  “Qazan  bəy,  halın  necədir?  G üzəranın  ycr 
altında xoşdur,  yoxsa yer üzündə?  İndi  nə yeyirsən,  nə  içirson  vo  no- 
yə  m inirsən?” .  Q azan  deyir:  “Ö lülərinə  xörək  verdiyin  vaxt  ə llə -

---

rindən  alıram.  H əm   də  ölülərinizin  yorğasmı  m inirəm ,  tənbəllərini 
yed ə k lə y irəm ” .
Təkurun  arvadı  deyir:  “Qazan bəy,  səni  dininə  and  verirəm ,  yeddi 
yaşında bir qızcığazım  ölmüşdür,  rəhm   eylə,  ona  m inm ə!” .
Qazan  deyir:  “Ölülərinizin  arasında  ondan  yorğası  yoxdur,  elə  ona 
m inirəm !” .  Arvad deyir:  “Vay,  sənin əlindən nə yer üzündə  dirimiz,  nə 
də yer altında ölümüz xilas olurm uş!” .  Gəldi,  təkurə dedi:  “Rəhm eylə, 
o yad oğlunu quyudan çıxar.  Yer altında qızcığazımı  minirmış;  qızcığa- 
zın  belini  üzər.  Qalan  ölüiərimizi  bir yerə  yığıb,  onlar üçün  verdiyimiz 
xörəyi-yem əyi əllərindən çəkib alır, yeyirmiş.  Onun əlindən nə ölümüz, 
nə  dirimiz xilas olurmuş!  Dinin eşqinə,  o kişini  quyudan çıxar” .
T əkur  bəylərini  topladı.  Deyir:  “Gəlin  Qazanı  quyudan  çıxarın, 
bizi  tərifləsin,  oğuz  elini  pisləsin.  Bundan  sonra  şərt  qoysun  ki,  bizim 
elim izə  düşm ənçiliyə  g əlm əyəcək” .
G etdilər,  Qazanı  quyudan  çıxarıb  gətirdilər.  Dedilər:  “And  iç  ki, 
bizim  elim izə düşm ənçiliyə gəlm əyəcəksən.  H əm  də bizi  təriflə, oğuz 
elini  xəcil  elə,  ucuz tut;  səni  buraxaq,  çıx get!” .  Qazan  deyir:  “Vallah, 
billah, doğru yolu görürkən əyri yoldan gəlm ərəm !” . D edilər:  “Vallah, 
Qazan  yaxşı  and  içdi” .  “İndi,  Qazan  bəy,  di,  bizi  tə riflə !”  -   dedilər. 
Qazan  deyir:  “M ən yer üstündə  adam  tərifləm ərəm .  Bir adam  gətirin, 
m inim , sizi tərifləyim ” .  G etdilər,  kafırlərdən bir kişini  gətirdilər. “Bir 
yəhər,  bir y ü y ən ”, -  dedi, gətirdilər.  Qazan, kafırin belinə yəhər saldı, 
ağzına yüyən vurdu.  “Q olanım ” çəkdi, sıçrayıb belinə mindi.  Dizlərini 
onun dizlərinə  vurdu.  Qabırğasım  qarnma yapışdırdı.  Y üyənini  çəkdi, 
ağzını ayırdı,  kafıri öldürdü.  Əyilib üzərində oturdu.  Deyir:  “Ay kafır- 
lər,  qopuzum u gətirin,  sizi tərifləyim !” .
Getdilər,  qopuzu  gətirdilər.  Qazan  qopuzu  əlinə  alıb  burada 
soylamış,  görək,  xamm,  nə  soylayıb  demişdir:
On m in düşm ən  gördüm sə,  “oyunum ”  dedim.
İyirm i  min  düşm ən  gördüm sə,  qaçmadım.
O tuz  min düşm ən  gördüm sə,  ot  saydım.
Q ırx min düşm ən  gördüm sə,  qıya baxdım .
Əlli  min düşm ən  gördüm sə,  əl  verm ədim .
A ltm ış  min düşm ən  gördüm sə,  dindirm ədim .
S əksən min düşm ən  gördüm sə,  səksənm ədim .
D oxsan min  düşm ən  gördüm sə,  silahlanm adım .
Yüz  min  düşm ən  gördüm sə,  üz  döndərm ədim .
Üzü  dönm əz,  kütləşm əyən  qılıncım ı  ələ  aldım. 
M əhəm m ədin  dini  eşqinə  qılınc  çaldım .
H ündür yerdə yum ru başı  top  tək kəsdim .
O nda belə  “ərəm ,  b əy əm ”  deyə  öyünmədim.
Ç ox  öyünən  kişilərdə  bir kişilik görmədim!
Ə linə  düşm üş  ikən  ey kafır,  öldür m əni,
B öyük qılıncım   sal  boynuma,  kəs  başımı, 
qılıncından  qorxan  deyiləm!
Öz  əslim ə,  öz köküm ə  xain  çıxan  deyiləm!
B ir soy  da  soylayıb  demişdir:
Y üksək-yüksək böyük dağdan  daş  yuvarlansa,
Ö z  dizini -  oyluğunu qarşısm a tutan  m ənəm .
Fironun  sütunu  tək  yerdə yüklər qalansa,
O  tayları  dizi  ilə  tutub  duran  Qazan  m ənəm . 
B öyük-böyük bəylərin  oğlanları  dalaşanda 
Qam çı  altına  salıb döyən-vuran  Qazan  mənəm.
U ca  dağda dolu yağsa,  qara-qatı  dum an  dursa,
Qaracıq  atın  qulaqları  çovğunluqda  görünm əsə, 
B ələdçisiz qorxu çəkən  igidlər də  yol  yanılsa,
B ələdçisiz  yol  tanıyan,  yol  bacaran  Qazan  m ənəm .
Yeddi  başlı  əjdahaya rast gəlib  yetişdim.
H eybətindən,  qorxusundan bu  sol  gözüm   yaşardı.
“Hey  gözüm?  Bir  ilanda  nə  var belə,  qorxdun!”  -- dediırı. 
M ən  onda da  “ərəm ,  b əyəm ”  deyə  öyünm ədim ,
Çox  öyünən  kişilərdə  bir kişilik görm ədim .
Ə linə  düşmüş  ikən,  ay kafir,  öldiir m əni,
Ç ək  qılıncı,  kəs  başımı,  ırıən  ki  qorxan  deyilom!
Öz  əslim ə,  öz  kökümə  xain çıxan  dcyiləm!
O ğuzun  igidləri  dura-dura  m ən  sənin 
Ş ərəfınə,  şəninə  tərif yaxan  deyiləm !
Qazan  burada  bir daha  soylamışdır:
Qayalıqda  salınm ışdır kafırin  bir şəhəri,
Əm m am n  sularında yuyunur sahilləri.
S ağa-sola çırpınıb  baş  vurur üzgüçülər,

---