Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

A ğ-boz  ata m inən  igid n ə  igiddir,  kim lərdəndir?
And verirəm   öz başm a,  igid bunu  söylə  m ənə!
B eyrək deyir: “A y kafır, kim lərdən olacaq, bəyim iz Qazanın oğlu- 
dur!” .  Qazan ürəyində  dedi:  “A llaha  şükür,  m ənim   oğlancığım  böyük 
igid olub” .
Beyrək:  “Ay kafır,  nə  onu-bunu  soruşursan  m ən d ən ?” -  dedi.  Qa- 
zanın üzərinə at sürdü.  Qanadlı  gürzünü qaldırıb  Qazanı  vurdu.  Qazan 
özünü tanıtdırmadı,  qarmalayıb  B eyrəyin  biləyindən tutdu,  dartıb  də- 
yənəyini  əlindən  aldı.  B eyrəyin  ənsəsinə  bir  d əy ə n ək   zərbəsi  vurdu. 
Beyrək  atın  boynunu  qucaqlayıb,  geri  qayıtaı.  Qazan  dedi:  “Ey  Bey- 
rək,  get,  bəyinə de gəlsin!” .
Bunu  gördü,  İlək  qoca  oğlu  D önəbilm əz  Tüləkvuran  meydana 
girdi.  Q azan burada soylayıb  deyir:
Sübh tezdən öz yerindən  duran  igid,  n ə  igidsən?
Bədəvi  atını  oynadaraq gələn  igid,  nə  igidsən?
İgidin igiddən ad gizlətm əsi  eyibdir,
A dın nədir,  igid,  söylə  m ənə!
Tüləkvuran deyır:
A y kafır, m ənim   adımı bilm irsənm i?
Öz adma xor baxıb  eldən  çıxan,
Əlli  yeddi  qalanın kilidini  alan
İlək qoca oğlu D önəbilm əz  Tüləkvuran
m ənə  deyirlər!
O, 
süngüsünü əlinə alıb,  atını  irəli sürdü.  “Q azana sancım ”, -  deyə 
fikirləşdi,  ancaq  sanca  bilm ədi,  yan  keçdi.  Q azan  atla  irəli  cumdu. 
Süngüsünü  çəkib  əlindən  aldı,  təp əsin ə  vurdu.  Süngü  para-para olub 
ovuldu.  Dedi:  “Əyə,  əbləh  oğlu,  bəyinə  de  gəlsin!” .  O  da  qayıtdı. 
Qazan  yenə  igid  istədi.  D özən  oğlu  Alp  R üstəm   at  sürüb  meydana 
girdi.  Qazan burada yenə  dedi:
Qalxaraq yerindən  durub  gələn,
G özəl Qazlıq  atmı m inən,
N ə  igidsən,  adın nədir,  de  m ənə!
Alp  R üstəm  deyir:
Q alxıb  yerindən  duran-gələn,
İki  qardaş  uşağını 
öldürüb  zəlil  gəzən,
D özən  oğlu  Alp  R üstəm   m ənə  deyərlər!
0  da Q azana hücum  etdi. “M əğlub edim ” dedi, edə bilm ədi. Qazan 
bəy  buna  da  bir  zərbə  vurdu.  Dedi:  “Ay  yaram az,  get,  bəyinə  de, 
gəlsin!” .
O  da  döndü.  Qazan  yenidən  igid  istədi.  Uruzun  atının  yüyənini 
əm isi  Q aragünə  tutm uşdu.  Uruz  yüyənı  çəkib  bir  anda  əlindən  aldı, 
qılınc  çəkib,  atasının ü zərin ə at saldı.  Durm ayıb çiyninə qılınc endirdi. 
Q ılınc  Q azanın  geyimini  kəsib,  çiyninə  dörd barm ağadək yara vurdu. 
Al  qanı  şoruldayıb  qoynuna  axdı.
Uruz  yenə  döndü  ki,  bir  də  vursun,  Qazan  burada  çağırıb  oğluna 
soyladı,  görək,  xanım,  nə  soyladı:
U ca  dağım ın  zirvəsi,  qüruru  oğul!
Q aranlıq çökm üş  gözlərim in 
işığı,  nuru  oğul!
İgidim   Uruz,  aslanım  Uruz,
A ğ  saqqallı  atana qıyma,  oğul!
U ruzun  dam arlanndakı  qan  şəfqətlə  qaynadı.  Qara  qıym a  gözləri 
q an-yaşla  doldu.  Atdan  yerə  düşüb,  atasmın  əlini  öpdii.  Q azan  atdan 
endirildi.  O, oğlunun boynunu öpdü.  B əylər Qazanla oğlunun yam na at 
sürüb,  onları  çevıəyə  aldılar.  Hamı  atdan  düşüb,  Qazanın  olini  öpdü. 
Hücuın  edib  kafirlərin  üstünə  at  saldılar,  qılınc  çaldılar.  D ərələrd ə- 
təpələrd ə  kafırlərə  qırğın  düşdü.  Qalanı  aldılar.  Kilsəni  yıxıb,  m əscid 
tikdilər.  U ruz  qanlı  kafır əlindən  atasını  xilas  etdi.
Qalın  O ğuz  elinə  gəlib  çıxdılar.  U ruz  ağca  üzlü  anasma  m uş- 
tuluqçu göndərdi.  Q aza bənzər q ız-gəlin Qazanın qarşısına gəlib, əlini 
öpdülər,  ayağına  düşdülər.
Qazan  gözəl  çəm ənlikdə  çadırlar-otaqlar  qurdurdu.  Yeddi  gün 
yeddi  gecə  toy-düyün  etdilər,  yem ək-içm ək  oldu.
D ədəm   Qorqud  gəldi,  qopuz  çaldı.  İgid  döyüşçülərin  başına  nə 
gəldiyini  söylədi:

---

Hanı  o  tərifli  bəy  igidlər,
Dünya  m ənim dir deyənlər?
Ə cəl gəldi,  yer gizlətdi,
Fani  dünya  kim ə  qaldı?
G əlim li-gedim li  dünya!
Son ucu  ölüm lü  dünya!
Olüm  gəldikdə  səni  təm iz imandan  ayırmasm! 
Allah  səni  nam ərdə m öhtac  etməsin!
Beş kəlm ə  dua  etdik,  qəbul  olunsun!
“Amin!  A m in!”  deyənlərin üzünü görəsən! 
Günahınızı  adı  gözəl  M əhəm m əd  M üstafaya
bağışlasın,  xanım,
İÇ  O Ğ U ZA  D A Ş  O Ğ UZUN  D Ö N Ü K  ÇIXM ASI  VƏ  
BEY R Ə Y İN   Ö LDÜYÜ  BOY
Üç ox və B oz ox tayfaları bir yerə toplaşanda Qazan adət üzrə evi- 
ni  talan  elətdirər,  şey-şüyünü  bölüşdürərdi.  A m m a  bu  dəfə  Qazanın 
şeyləri talan edildikdə  Daş  Oğuz orada deyildi.  Talanda ancaq İç Oğuz 
iştirak etdi.
Q azan  Öz  şeylərini  talan  elətdirərkən  arvadm ın  əlindən  tutub 
kənara çıxar,  ondan  sonra  ev-eşiyini  oğuz  əhlinin  ixtiyarına verərdi.
Daş  O ğuz  bəylərindən  Aruz,  Ə m ən  və  qalan  bəylər  bunu  eşidib 
dedilər:  “Bax, bax!  İndiyədək Qazanın evini birlikdə talan edərdik. İn- 
di  nə üçün  birlikdə olm ayaq?”  Daş Oğuz bəyləri m üttəfıq  olub,  Q aza- 
nın  yanına  gəlm ədilər,  ədavət saxladılar.
Qılbaş deyilən bir kişi vardı.  Qazan dedi: “A y Qılbaş, bu Daş Oğuz 
bəyləri  h əm işə  birlikdə  gəlirdilər.  İndi  nə  üçün  gəlm ədilər?”  Qılbaş 
deyir:  “B ilm irsənm i  niyə  gəlm ədilər?  Evini  talan  etdirdiyin  vaxt  Daş 
O ğuz burada yox  idi,  səbəbi  budur” .  Qazan deyir:  “Hə, dem əli, ədavət 
saxlayırlar?” .  Qılbaş  deyir:  “Xanım,  m ən  gedim,  onların  dostluğunu- 
düşm ənliyini  bilim ” .  Qazan deyir:  “Sən  yaxşı  bilirsən,  get!” .
Qılbaş b ir neçə adamla atlanıb, Q azanın dayısı evinə gəldi.  Aruz da 
qızılı  günlüyünü  qurdurub  oğlanları  ilə  oturmuşdu.
Qılbaş  gəlib Aruza salam verdi, dedi:  “Qazanın başı bəlalıdır.  Dedi 
ki,  m ütləq  dayım   Aruz  yam ma  gəlsin,  üstüm ə  düşm ən  gəlib;  d əv ə lə - 
rim i  nərildətdilər,  qaracıq Qazlıq  atlarımı  kişnətdilər.  Qaza bənzər qı- 
zım ız-g əlin im iz  dərdə  düşdü.  M ənim   dərdli  başım a  gör  n ələr  gəldi. 
Dayım  A ruz  gəlsin, -  dedi” .
Aruz  deyir:  “Ay  Qılbaş,  Qazan  öz  evini  həm işə  Üç  ox  və  Boz  ox 
tayfaları b iry e rə  yığılanda talan elətdirərdi.  Bizim günahımız nə  idi  ki, 
bu  işdə  iştirak  etm ədik?  Qazanın  başına  qoy  həm işə  bəla  gəlsin.  Da- 
yısı  Aruz  daim   ona  qarşı  olacaq.  Biz  Qazanın  düşməniyik,  qəti  bil- 
sin!” .Qılbaş  burada soylaraış,  görək,  xanım,  nə  soylayıb demişdir:
Ay  nbiəh,
Qazan  xan yerindən  dunıb  gəldi,
Ala  dağda çadırı-otağı  dikəldi.
Üç  yüz  altmış  altı  igid

---