Espublikasi oliy va

3-BOB. Ishning amaliyotga tadbiqi.

3.1. Tajriba-sinov natijalari

Aql-zakovati va salohiyati bilan butun dunyoni lol qoldirgan Zahiriddin

Muhammad Bobur o‗quvchilarga namuna qilib ko‗rsatishga arzigulik shaxs edi. Shuning uchun umumta‘lim maktablarining 5-9-sinf o‗quvchilari va o‗rta maxsus ta‘limning 2-kurs akademik litsey o‗quvchilari uchun mo‗ljallangan darsliklarda shoh va shoir Boburning hayot yo‗li, ijodiy merosi atroflicha bayon qilingan. 5-sinfda 2 soat, 9-sinfda 7-soat, 2-kurs akademik litseyda esa 6 soat ajratilgan. Bunda o‗quvchilarning yosh xususiyatlari e‘tiborga olingan holda,

¹⁹ Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. – Т.: Узбекистон миллий энциклопедияси. 1999, 208-бет. 53
darsliklardagi ma‘lumotlar izchillik bilan soddalikdan murakkablikka,

mavhumlikdan aniqlikka tomon siljib boradi. Bu xususiyatni ravshanroq ko‗rsatib berish uchun darsliklarga murojaat qilamiz: 5-sinf adabiyot darsligida berilgan matnda tarixiy sanalar ko‗p uchramaydi, shoir yozgan asarlarga ishora berilsa-da, ularning aniq nomi keltirilmaydi. Chunki o‗quvchilarda ma‘lum bir tushuncha bo‗lmay ularga murakkab matn berilsa, bu ta‘limning samarasi uchun emas, balki zarari uchun xizmat qiladi. Mana shu tomonni e‘tiborga olgan holda 5-sinf adabiyot darsligida Bobur hayoti va ijodi haqida qisman to‗xtalib o‗tilgan, xolos.
9-sinf adabiyot darsligiga murojaat qiladigan bo‗lsak, 5-sinfga nisbatan ancha murakkab. Chunki bu yerda yosh xususiyati hisobga olingan. 5-sinfda 2 soat berilgan bo‗lsa, 9-sinfga kelib esa 7 soat vaqt ajratilgan. Shundan bilsa bo‗ladiki, material ancha murakkab. ―Boburnoma‖ asarini 4 soat davomida o‗zlashtirish ko‗zda tutilgan. Bu vaqt mobaynida o‗quvchilar yetarlicha ko‗nikma va malakaga ega bo‗ladilar.
1 soat Bobur hayoti va ijodi haqidagi ma‘lumot.

1 soat ―Mening ko‗nglimki gulning g‗unchasidek tah-badah qondur‖ va ―Mushkuldur‖ radifli g‗azallarini ifodali o‗qish va yod olish.

4 soat ―Boburnoma‖asarini o‗qib o‗rganish.

1 soat memuar asar haqida nazariy ma‘lumot.
Akademik litseylarda Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodini

о‗rganishga 6 soat ajratilgan bо‗lib, shundan 2 soati Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti haqida ( 1 soat nazariy, 1 soat amaliy);
-2 soati Zahiriddin Muhammad Bobur devoni: g‗azallari, ruboiylari, tuyuq va qit‘alari (1 soat nazariy, 1 soat amaliy);
-2 soat ―Boburnoma‖ –о‗zbek mumtoz janrining nodir namunasi (1 soat nazariy,1 soat amaliy) uchun ajratilgan.

54
Davlat ta‘lim standartlariga muvofiq quyidagilarning о‗rganilishi kо‗zda

tutilgan:

–Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti va ijodi haqidagi ma‘lumot.


–Bobur haqida zamondoshlari va undan keyingi buyuk shaxslar, yagona markazlashgan davlat tuzish yo‗lidagi urinishlar. Bobur –Shayboniyxon ziddiyatlari;
–Boburning Hind sori yuzlanishi;


–Bobur devoni haqidagi ma‘lumot, undagi adabiy janrlar sanog‗i;


–―Charxning men kо‗rmagan jabru jafosi qoldimu‖, ―Jonimdin о‗zga yoru vafodor topmadim‖, ―Xazon yaprog‗i yanglig‗ gul yuzing hajrida sarg‗aydim‖ g‗azallari; Boburning ruboiy, qit‘a, tuyuq, masnaviy va muxammaslari haqida umumiy ma‘lumot;
–Bobur she‘riyatidagi badiiy san‘atlar;

–Bobur aruzshunos olim ―Muxtasar‖ haqida ma‘lumot. Asarning о‗zbek adabiyotshunosligi va aruzshunosligi tarixidagi о‗rni;
– ―Boburnoma‖ о‗zbek mumtoz nasrining namunasi, u tarix, tabiatshunoslik, jо‗g‗rofiya, elatshunoslik, adabiyot va san‘at tarixiga oid nodir manba ekanligi. ―Boburnoma‖ memuar asar. Undagi tarixiy shaxslar (Alisher Navoiy, Kamoliddin Behzod, Xusayn Bayqaro, Shayboniyxon) tasviri;
–Bobur ―Boburnoma‖ asaridagi voqealar ishtirokchisi va qahramon sifatida; –―Boburnoma‖ning ilmiy ma‘rifiy hamda badiiy ahamiyati;
–Badiiy adabiyotda Bobur obrazi.

Shoir ijodining ushbu jihatlarining о‗rganilishida asosiy darslik ―Adabiyot‖ 9-sinf maktab darsligi hisoblanadi. Qо‗shimcha manbalar sifatida о‗quvchilarga Boburning ―Boburnoma‖ asari, devonlari, Pirimqul Qodirovning ―Yulduzli tunlar‖ romani kabilarni tavsiya etiladi.
Kasb-hunar kollejlarida о‗quvchilar mumtoz adabiyot bilan akademik litseylardagi kabi II bosqichda tanishadilar. Yil davomida DTS va о‗quv dasturlarida ona tili va adabiyot fani uchun 120 soat ajratilgan. Shundan 80 soati

55

adabiyot uchun mо‗ljallangan. Bobur hayoti va ijodini о‗rganish mavzusiga esa bor

yо‗g‗i 2 soat berilgan. Dasturda:

- Zahiriddin Muhammd Bobur hayoti va ijodi. -Bobur she‘riyati. G‗azallari badiiyati.
-Shoir ruboiylarida vatan ishtiyoqi, yor hijroni. -―Boburnoma‖ yodnoma asar sifatida.
-Ichki qofiya haqida kabi mavzularni о‗rganish nazarda tutilgan.

Ammo bularning barchasini 2 soat davomida о‗quvchiga yetkazish ancha mushkuldir. Kasb-hunar kollejlarida о‗quvchilarga yetarlicha bilim berish uchun Bobur hayoti va ijodini qo‗shimcha dars yoki to‗garak darslarida o‗tish ham samarali natija beradi.
Biz amaliyot jarayonida ―Zahiriddin Muhammad Bobur buyuk mutafakkir va davlat arbobi‖ mavzusida dars mashg‗ulotini olib borganimizda bir qancha interaktiv metodlardan, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalandik. Interaktiv metodlar, zamonaviy pedagogik texnologiyalar o‗quvchilarning darsga qiziqishini ortishiga va ta‘lim samaradorligini yaxshilashga, o‗quvchilarning yetarli darajada bilim, ko‗nikma va malaka egallashiga xizmat qildi. Aynan ―Raqamlar so‗zlaganda‖ metodi Bobur hayoti va ijodiga oid raqamlarning o‗quvchi xotirasida yaxshi saqlanib qolishiga yordam berdi. Bobur lirikasini o‗rgatishda ―Fikriy hujum‖ metodidan foydalandik. Bu metod o‗quvchilarga g‗azal haqida ma‘lumotlarni mustahkamlashga, Bobur g‗azallarining g‗oyaviy badiiy xususiyatlarini yoritishda samarali natijaga erishishga yordam berdi. Boburnoma asarining tili bugungi kun o‗quvchisiga biroz murakkab, shuning uchun ham asarni o‗qishdan oldin tushunilishi qiyin bo‗lgan so‗zlar lug‗atini tuzib olish uchun ―Ikki tomonlama kundalik‖ metodidan foydalandik. ―Boburnoma‖ asarining mohiyatini ochib berish uchun ―Zinama-zina ‖ metodini qo‗lladik. Bu metod orqali o‗quvchilar asar haqida yetarli bilim va ko‗nikma va malakaga ega bo‗lishdi. Dars davomida o‗quvchilarga Bobur g‗azallarining audio varianti eshittirildi. Bundan tashqari darsni mustahkamlash uchun an‘anaviy metodlar ―Boshqotirma‖, ―Test‖, ―Savol-javob‖ metodlaridan foydalandim. O‗quvchilar dars davomida mavzu
56
yuzasida o‗zlarini qiziqtirgan savollarga javob olishdi, Bobur hayoti va ijodiga o id

ma‘lumotlarga ega bo‗lishdi.