Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi

«Teatr dramaturgiyasini yaratishda tanilgan jadid
dramaturglari Behbudiy, Nusratulla Qudratulla, Abdulla Badriy, Hoji
Muin Shukrulla (Mehri), A.Samadov, Abdulla Avloniy va boshqalar
edi. Bular qisqa davr ichida «Padarkush» (Behbudiyl, «Mahramlar»
(A.Samadov), «Mazluma xotin», Juvonbozlik qurboni», «Ko'knori»,
«Qozi ila m u l l a » ( H o ji M uin S h u k r u lla ), « T o ' y » (N usra tu lla
Qudratulla), «Juvonmarg», «O 'gay ota», «Boyvachcha», «Saodat
bitdi», «Ahmoq», «Xush kelding, xush ketding» (Abdulla Badriy),
«Advokatlik osonnri?» (Abdulla Avloniy), «Baxisiz kuyov» (Abdulla
Qodiriy) kabilar yangi g'oyalanii oldinga suruvchi bir necha katta-
k ich ik o rig in a l p ye s a la r yozib, ya n g i ta sh kil topayotgan ja d i d
teatrlariga taqdim etgan edilar».
M a h m u d B e h b u d i y 1911-yilda y a r a t g a n « P a d a r k u s h » nomli 
pyesasini 1913-yilda Sa ma rq a nd d a , ozarbayjonlik rejissyor Aliasqar 
Asqarov sahnalashtirdi. « Padarkush»ni ng sahnada k o ‘rsatilishi katta 
voqeaga a y l a n i b ketdi. 1914-yildan b os hl ab S a m ar q an d teatri bir 
n e c h a b o r g a s t r o l d a v r i d a T o s h k e n t , K a t t a q o ‘r g ‘on, Q o * q o n ,
N a ma ng an, Buxor o, Andijon shaharlarida namoyish qilgan. Uning 
va rus, t at a r, o z a r b a y j o n teatrlarining t a ’siri orqali o ' s h a yillarda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T u r k i s t o n s h a h a r l a r i d a m i l l i y t e a t r j a m o a l a r i p a y d o b o i d i .
Toshkenlda 1914-yilda « Tu ró n » nomli teatr truppasi tashkil topadi. 
Uni ng birinchi tashkilotchilari Abdul la Avloniy, M u h a m m a d j o n Qori 
Nizomxo' jayev, Shokirjon R ahi mi y, Qudr at ul l a M a h s u m , G ‘ulom 
Zafariy, Nizomiddin X o ‘j ay e v kabi jadidchi m u al li m va havaskor
a r t i st la r o ' s h a yili « P a d a r k u s h » spektakli bi la n ish bos hla sh ad i.
S a m a r q a n d d a n c h a q i r i l g a n A l i a s q a r A s q a r o v « P a d a r k u s h » n i
t a y yo r l a b . 1914-yil 26-fevral da «Kolizey» b i n o s i d a q o ‘yadi. Shu 
kechada «Padarkush» bilan birga ozarbayjonchadan t ar jima qilingan 
« X o r . x o r » k o m e d i y a s i h a m q o ' y i l a d i . Bu o ‘z b e k l a r d a h a m
Ye vr o pa ch a katt a shakldagi t o m o s h a maskani p a y d o boMganidan 
da ra k edi.
15.6. M illiy musiqali te a tr
T u r k i s t o n d a musiqali t eat rni b a r p o eti shda O z a r b a y j o n musiqali 
t e a t r i k a t t a rol o ‘y na di . 0 ‘z b e k t o m o s h a b i n l a r i 1 9 14- yil dan 
b o s h l a b O z a r b a y j o n m u s i q a l i t e a t r i n i n g g a s t r o l l a r i d a v r i d a bir 
n e c h a b o r u l u g ‘ k o m p o z i t o r Uz e y i r G ' o j i b e k o v n i n g «Leyli va 
M a jn u n » , «Asli va Kar im» n o m li operalari va « A r s h i n mol olon» 
va « U o ‘lmasin, bu o klsun» k a b i musiqali k o m ed i y al a r i ni zavq bilan 
k o ‘rib t inglashgan. Bu h a q d a « Va qt » gazetasida s h u n d a y deyiladi: 
« N o y a b r n i n g 12 sida (1916) B o k u artistlari t a r a f i d a n «Layli va 
M a j n u n » operasi o'ynaldi. Bu T o s h k e n t d a m u s u l m o n c h a birinchi 
op e ra t omoshasi edi. M a j n u n roli da Sidqiy R u h u l l o b u y u k t a ’sir 
b a g ‘ishladi. K av ka z artistlari o ‘z m ah or a tl a ri n i o c h i q k o ‘rsatdilar. 
T o m o s h a b i n k o ‘p edi... m i l l i y t e a t r ishl ari ni y a x s h i b i l g a n bu 
a rt ist lar bu yerga tez-tez kelib k o ‘p t o m o s h a b e r sa l ar , b u yerdagi 
s a h n a g a c h iq qa n h a v a s k o r l a r g a yaxshi foydali d a r s b e r a r edilar. 
Yos hl ar imi z o ‘z nuqs onlar ini t u z a t a r edilar».
B u n d a y m a d a n i y a l o q a l a r r us, t a t a r , o z a r b a y j o n va b o s h q a
m i l l a t l a r m ad a ni y at i , a d a b i y o t i , m u s i q a va t e a t r s a n ’ati o ‘zbek 
ziyolilari, shoir-yozuvchi v a s a n ’a t k o r l a r i n i n g t u rl i a v lo d l a r i g a
ijobiy t a ’sir k o' rsat di, qiziqtirdi va ularni h a m i jodga i lhomlant ir di. 
M a s a l a n , a toql i shoir, d r a m a t u r g , j a m o a t a r b o b i , o ‘z b ek sovet 
t eat ri ning asoschisi Ha mz a H a k i m z o d a N iyoziy ( 1889-1929) ijodiy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

f a o l i y a t i n i n g ilk d a v r i h a m s h u t a ’s u r o t va q i z i q i s h o r q a l i
b o s h l a n a d i . U m a d r a s a d a o ‘q i b y u r ga n vaqt ida , eng avval, rus 
tilini o ‘r g a n i s h u c h un , kechki «Русско-туземная mKOJia»da h a m
o ‘qiydi. Bu yillari un in g d u n y o v i y bilimlar, ada biy ot , m us iq a va 
t e a t r s a n ’a t i g a va i j t i m o i y h o d i s a l a r g a qi zi qi shi b o r g a n sari 
k u c h a y a d i . H a m z a g a z e t a va j u r n a l l a r n i n g t a r b i y a v i y r o li n i 
t a ’k i d l a b . S h o k i r S u l a y m o n g a :