Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi
Yüklə 7,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| - birinchisi
a n ’ana vi y j anrlar - qo'shiq, lapar, yallalar rivojlangan davr; - ikkinchi d a v r d a esa folklor j anrlari musi qi y estrada talablari asosida usluban q a y t a ishlanishi boshlangan davrdir. 16.4. M illiy e stra d a d a «yengil» musiqiy yo'nalish lar A m e ri k a j a z m u s i q a s i no mi bilan m a s h h u r boMgan y o ‘nalish turli m a m l a k a t l a r d a o ‘zga n o m l a r bilan ildiz otdi. Un in g asosida t ab i at an yengil t u r f a musi qi y y o ‘nalishlar p a y d o b o ‘ldi. Bu t urdagi mu si q a y o ‘nali shlari esa j a h o n musiqa o l a m i d a xilma-xil a t a m a l a r bilan yuritila b o s h l a n d i . Ul a rg a X X asr b o s hl ar id a p a yd o boMgan ro k, bit, p o p m u s i q a , «yengil» musi qa va b o s h q a l a r misol boMa ol ishi m u m k i n . 1 9 1 7 - y i l d a R o s s i y a d a t o * n t a r i í i s h n a ti j a s i d a g i www.ziyouz.com kutubxonasi s i y o s i y o ' z g a r i s h , j a h o n n i n g i k k i l a g e r g a - k a p i t a l i z m v a sotsializmga bo' linishi b a r c h a sohani o ‘ziga m o s l a b qayta k o ‘rib chiqishni talab qildi. Y u qo r id a q ay d qi lingan mu si qi y y o ‘nalishlarni sotsializm «estrada» deb n o ml ad i. 1924-yili t a s hk i l t o p g an bizning respubl ikamizda h a m bu y o ‘nalishdagi m u s i q a s a n ’atini belgilovchi « e s tr a da » a ta m a s i qo' l la ni ld i . X X asr boshlarida o ‘zbek musiqa s a n ’a ti da keskin yangilanishlar davri bo'lganligining tarixiy sababi s h un da d e b bilish lozim. Yangi ijtimoiy-siyosiy vaziyat taqozosi bilan Ye vr op a mu si qa s a n ’atiga xos bastakorlik ijodiyoti va shu bilan birga, yangi ko n s er t shakllari yuzaga keldi. Aynan shu m un o s a b a t bilan milliy m u s i q a s a n ’ati d a rg ‘alari h a m «estrada» tushunchasini madaniy m uo m a la m i z g a kirib kelishiga t o ‘sqinlik qilmadi desak, xato boMmaydi. Dastlabki yillarda j amiyat hayotini siyosiylashtirish, keng omma ongiga t a ’sir o ‘tkazish maqsadi da badiiy ijodiyotning t a r g‘iboti orqali erishildi. Bunda eng q o ‘l kelgan musiqiy j a n r l a r d a n biri q o ‘shiq b o ‘ldi. A n ’a n a vi y o ‘z b ek q o ‘s hi ql a ri - yu , y a l l a - l a p a r l a r i oi laviy s hart - s ha ro i tl a rd a n j a m i y a tn in g siyosiy s ahnas iga ol ib chiqilib, da stl ab mavzu jihatidan yangilandi, s o ‘ngra shakllari h a m o ‘zgara boshladi. A y n a n 1920-30-yillarda b u k a b i q o ‘s h i q l a r n i n g f aol ijrochilari Ta mar ax oni m va Muhiddin Qori Y oqu b ov o ‘s h a kezlarda tanildilar. Ta mar ax oni m ijrosidagi laparlar, garchand o ‘z negizida sahnaviylik bilan tavsiflansa ham uning yanada s ahnaga xoslik jihatlari boyitildi. Qori Yoqubov bilan aytishuv shaklida ijro etiladiganlar mazkur j anr y a k k a x o n t arzda, n a v b a t m a - n a v b a t ijro etila b o s h la n di . Bu kabi yangilanishlar q o ‘shiq va yalla janrlari ijrosida h a m yuz berdi. 0 ‘zbek estrada musiqasi shakllanishi j a r a y o n i d a a n ’anaviy xalq musiqa namunalari muhim zamin bo'lgan. B u n d a , asosan, ulaming raqsbopligi, yengil ohang-usul lar da ijro etilgani q o ‘1 kelgan. Ayni payt da bu holat o ‘zbek estrada musiqasining milliylik asosini ham t a ’minlovchi muhim vositalardan biri b o l d i desak, t o ‘g ‘ri b o ‘ladi. i 9 2 0 - 3 0 - y i l l a r d a o ‘z b e k e s t r a d a m u s i q a s i n i n g s h a k l l a n i s h jarayonlarida musiqiy teatr j amoalar ini ng xizmati cheksiz, albatta. Ch u nk i , yuqor ida q a y d etilgan yillarda fao l i yat y u r it g an musiqiy t ruppal arning repertuarida n a fa q at sahnaviy asarl ar, balki maxsus tayyorlangan konsert dasturlari ham mavjud edi. Bund a y jamolarga www.ziyouz.com kutubxonasi M u h i d d i n Q o r i Y o q u b o v r a h ba r li g id a gi o ‘zbek d a vl a t kon s er t- etnografik t r u pp a si (1926-27-y.). Q o ‘qon musiqiy-dramatik truppasi (1927*y.), A n d i j o n hududi y o ‘zbek davlat truppasi (1928-y.), o ‘zbek davlat musiqiy ansambli (1929-y.), o ‘zbek davlat musiqiy teatri (1929- y.), (1932-y) kabilarni misol sifatida keltirishimiz mumkin. Shuningdek, yangi jihatlar bilan boyib kelayotgan ommaviy s a n ’at t u ri ni t a r g ‘i b e t i s h d a 1927-yili t a s h k i l e ti lg a n T o s h k e n t r a d i o q o ‘mitasining xizmati ha m katt a b o ‘ldi. Jonli ijroda tinglovchilarga t a q d i m e t i l g a n a n ’a n a v i y m u s i q a n a m u n a l a r i n i Y u n u s R a j a b i y rahbarligidagi ans amb l ijro etgan. M a z k u r ansambl tarkibiga o ‘sha y i l l a r d a t o s h k e n t l i k x o n a n d a va s o z a n d a M u l l a T o ‘ychi T o s hm u ha mm ed o v, Shorahim Shoumarov, Rizqi Rajabiy, Imomjon Ikromov, Xayrulla Ubaydullayev, Karim Zokirovlar bilan bir qatorda respublikaning viloyatlaridan Doml a Halim Ibodov, Xoji Abdurahmon, M a t yu s uf X a r r a t o v kabi m a s h h u r ijrochilar taklif etildi. G a r c h a n d ansambl ijrosidagi dasturning salmoqli qismini maqomlaming ashula va cholg' u y o ‘llari tashkil etsa-da. bastakorlarning yangi mavzudagi q o ‘shiqlari h a m a lo hi d a o ‘rin egallay boshladi. Bunday toifadagi q o ‘s h i q l a r g a « F a b r i k a » , « B i r la s hi ng » , « H a m m a m i z » , « K o l x o z marshi» va b o s h qa q o ’shiqlarni aytish mumkin. Y a n g i o ‘z b e k e s t a r a d a m u s i q a s i n i n g j a d a l s h a k l l a n i s h i g a x i zm a t q i l g a n t a d b i r l a r d a n y a n a biri - m u n t a z a m o ‘t k a z i l g a n slyotlar, d e k a d a l a r , festivallar va s a n ' a t olimpiadalaridir. Bu kabi s i y o s i y t a d b i r l a r g a , m a s a l a n , 1920- yi) da o ‘t k a z i l g a n « S h a r q kechasi » 1924- yil ning B u t u n i t t i f o q xalq x o ‘jaligi k o ‘r gaz mas i - M o s k v a , 1 92 3- yil da M o s k v a d a o ‘t k az i l g a n 1937-yilda d e k a d a va b o s h q a l a r m i s o l b o ‘ladi. T a ’kid e ti lga n t a d b i r l a r d a t an iq li x o n a n d a va s o z a n d a l a r ijrosida m ax s us t ay yo r la ga n n a m u n a v i y d a s t u r l a r i n a m o y i s h e t i l g a n . S h u n i n g d e k . u s h b u j a r a y o n d a h a v a s k o r j a m o a l a r n i n g h a m faoliyati k at ta b o ‘lganligini a lohi da a y t i b o ‘t is h j o i z . C h u n k i , b u n d a y j a m o a l a r d a o ' z i n i n g k a s b i y y o ‘nalishini o l g a n va keyingi d a v r l a r d a xalqimiz sevib a r d o q l a g a n q a t o r s o z a n d a va b a s t a k o r l a r . j u m l a d a n , I m o m j o n I k r o m o v , K o m i l j o n J a b b o r o v , N a b i H a s a n o v , x o n a n d a l a r O c h i l x o n O t a x o n o v , T a v a k k a l Q o d i r o v , F a x r i d d i n U m a r o v va b o s h q a l a r yetishib c h i q q a n . www.ziyouz.com kutubxonasi 1930-yillarda o ‘zbek es tr ada m u si q as in i ng s hakll anishida asosiy vazifalarni o ‘z z i mma s ig a oi gan t a s h k i l o t l a r , b u - 0 ‘z be k is t on d a v l a t m u s i q a , e s t r a d a va s ir k b i r l a s h m a s i ( 1 9 3 1 - 1 9 3 6 y.)> 0 ‘zbekist on d a v l a t e s t r a d a va 0 ‘z b e k i s t o n d a v l a t f ilarmoniyasi (1936-38 y.) va b o s h q a l a r edi. Da st la bk i musi qali o ' z b e k filmlari u c h u n ya ra ti lga n o h a n g l a r e s t r a d a m u s i q a s i t a l a b l a r i g a a n c h a g i n a m o s q o ' s h i q l a r b o ‘lganligini t a ’ki dlaydi s a n ' a t s h u n o s o l i m S. Vo hidov. J u m l a d a n , o ‘zbek bastakorlari q a ia mi ga m a n s u b M . B u r h o n o v n i n g « D o ‘ppi t ikdim», « To s hk e nt ha qi da q o ‘shiq». « M a f t u n b o ‘ldim», M a n a s Le vi y ev ni n g « S a r t a r o s h q o ' s h i g ' i » ( « M a f t u n i n g m a n » k i n o f i l - m i d a n ) , D o n i Z o k i r o v n i n g « K o ‘c h a l a r » , l k r o m A k b a r o v n i n g « B a h o r q o ‘s h i g ‘i» k a b i e lni ng d i l i d an j o y o i g a n q o ‘s hi ql a r b i r t o m o n d a n , milliy mu si qa a n ’a nalari mizni d a v o m ettirsa, i kkinchi t o m o n d a n , u l a r d a vals, m ar s h m u s i q a s ig a xos j i h a t l a r n a m o y o n b o ‘)di. Bu e s a z a m o n a v i y o ‘z b e k e s t r a d a q o ‘s h i q c h i l i g i n i ya ra tis hd a o ' zi ga xos bosqich sifatida b a h o l a n i s h i mumkin. D e m a k , X X a s r n i n g 20-50-yillari d a v o m i d a i jt imoi y- s iy os i y vaziyatl ar t a ’sirida s h a k ll a na b o s h l a g a n o ‘z b ek es tr ada q o ‘s hiq- chiligini bir t o m o n d a n a n ’anaviy j a n r l a r — l a p a r , yalla va m e h n a t n i m a d h etish bilan s a h n a g a olib chiqish o r q a l i b oyi ti lgan b o ‘lsa, i kkinchi t o m o n d a n esa xalq m u s i q a j a n r l a r i n i e s t r a d a t a l a b l a r i asosi da usluban q a y t a ishlanishi n a ti j a s i d a y a ra ti lga n q o ks h i q l a r xalqning q al bi da n j o y olishni boshladi. 16.5. Botir Zokirov - e s tra d a yulduzi 195 0- yil la rn in g i kk in c hi y a r m i g a k e l i b , s o b i q i t t i f o q d a y u z b e rg a n x a l q a r o m u n o s a b a t l a bi la n b ogMiq siyosiy o ‘z g a r i s h l a r 0 ‘zbekist onda e st ra da musiqasining y angi shakll ari rivojlanishiga s a b a b b o i d i . J u m l a d a n . 1957-yilda M o s k v a d a o ‘t kazi ladi gan VI y os h la r va t a l a b a l a r j a h o n f estivalida i s h t i r o k etish m a q s a d i d a «Yo s hl ik » e s t r a d a a n s a m b l i T o s h k e n t d a t a s h k i l etildi. M a z k u r j a m o a i jr o d a s t u r i g a A l e k s a n d r G i n z b u r g r e j i s s y o r l i k q i l d i . R e p r t u a r d a n o ‘rin oigan q o ' s hi ql a rn i es a B o t i r Z o ki ro v va L u i z a Zoki roval ar , K.Jalilova, B. Mavl onov h a m d a R . Q u r b o n o v a l a r ijro www.ziyouz.com kutubxonasi q il di la r . 19 5 8 - y i I d a T o s h k e n t d a o ' t k a z i l g a n Os iyo va A f r i k a m a m l a k a t l a r i n i n g y o z u v c h i l a r i x a l q a r o k o n f e r e n s i y a s i i s h t i r o k c h i l a r i u c h u n O ' z b e k i s t o n d a v i a t e s t r a d a o r k e s t r i n i n g « Ba n du n g ru h i » n o m l i ilk konsert da stur i n a moyi sh etildi. 1959-yilda M o s k v a d a o ' t k a z i l g a n 0 ‘zbe kis to n m a d a n i y a t i va s a n ’ati d e k a d a s i d o i r a s i d a g i t a d b i r l a r d a « Sa l o m , M o s k v a » d e b nomlangan k onsert dasturi ijro etildi. Dasturni tayyorlash jar ayonida rejissyorlar A . I k o n n i k o v va A. Qobulov, m u si q a rahbari Sh .R am a- zonov, dirijyor A . D v o s k i n , bastakorlar Ya. Fr enkel va A.Dvoskin- lar faol boMdi. S hu n i n g d e k , ushbu d a s t u r d a n o ‘rin oigan musiqiy chiqi shlarga K . J a l i l o v a , B. Mavl onov, B . Z o ki ro v va L . Z ok i ro v a , doirachi A . Y o ‘l doshev h a md a I.Oqilova va M.Ge rdt rahbarligidagi raqqosalar g ur uhi j a l b qilindi. Yangi estrada j am o a s i n i n g tashkil etilishi tarixiy voqeaga aylandi va o ‘sha kezlarda « To s h k e n t haqiqati» gazetasida K.Otaboyevning «Yangi ijodiy j a m o a t u g ‘ilishi» maqolasi e ’lon qilindi. T a ’ki dlash j o i z ki , q a y d etilgan yillarda o ‘zbek es tr ada musiqasi, asosan, uch y o ‘n a l i s h d a rivojlandi. Bu l ar da n birinchisi - maxsus a n s a m b l va o r k e s t r l a r n i n g k i n o t e a t r l a r d a g i c h iq i s hl a r i b o ‘lsa, ikkinchisi r a qs u c h u n t a y y o r l a n g a n m a y d o n c h a l a r d a , uchinchisi esa park la rd a gi m a y d o n c h a l a r d a kechdi. Birinchi vaziyatda ijrochi j a m o a l a r d a s t u r i d a , a s os a n , e str ada q o ‘shiql ari ga u r g ‘u berilgan b o ‘lib, i kkinchis ida f a q a t r a qs bo p c h o lg ' u k u yl a r va q o ‘shiq!arga, u c h i n c h i s i d a e s a m a x s u s t in g l o v u c h u n m o ‘l j aI la nga n a s a r l a r tashkil etgan. M a z k u r e st ra da j a m o a la r i reper tuar i xususida s o ‘z y u r i t a r e k a n m i z , s h u n i h a m a yt is h k e r a k k i , u n d a o ' r i n o i g a n a sar l ar deyarli s o v e t va Ye v ro pa j az musi qa n a m u n a l a r i d a n i bo ra t edi. X u s u s a n , r e p e r t u a r d a n a f a q a t s o f j a z a sa rl ar i, ba lki o ' s h a y i l l a r d a « m o d a » g a a y l a n i b u l g u r g a n z a m o n a v i y r a qs k u y l a r i , j u m l a d a n , f o k st r o t . c h ar l s t o n , vals-boston, bugi-vugilar bilan birga, j a z musi qas ini ng « b i - b o p » , «kul» va «progressiv» kabi m u r a k k a b y o ‘nalishlariga d o i r a s a r l a r h a m ijro etila boshladi. 0 ‘zbekist on d a v i a t e s t r a d a orkest ri ni ng d a st la b ki ijro da s tu r i myuzi k-xoll d a s t u r l a r i g a xos b o ‘lib, u n d a xalq kuylari, q o ‘shiq j a n r l a r i va r a q sl a r, m o h i r s o zan da lar ni ng nomer lar i, shuningdek, o ‘s h a kezlarda s h a k l l a n g a n o ‘zgacha s a n ’at t uri k o nf er an sel ami ng www.ziyouz.com kutubxonasi c h i q i s h l a r i d a n i b o r a t b o ‘ l d i , b i r q a t o r m o h i r s o ‘ z u s t a l a r i A . Q o b u l o v va T oj i- A g l a y e v l a r e l- y ur tg a t an i li b , k a t t a s a h n a d a o ‘z o ‘r n i ni t o p d i . S h u n i h a m a y t i s h l o z i m k i . b u d a s t u r l a r d a da s tl a bk i o ' z b e k ba st ak o r la ri ni ng mualliflik q o ‘s hi ql ar i h a m ijro etildi. Bu fikrlarimizni o ‘s h a d a v r d a beri lgan d a s t l a b k i k o n s e r t da s tu rl ar i h a m tasdiqlaydi. Bu p a y t d a mualliflik q o ‘s hiqlari b o b i d a ye tuk a s a r l a r d a n biri Botir Z o k i r o v ijrosidagi M u t a l Bu r ho n ov n in g « M a f t u n b o ‘ldim» asari b o ‘ldi. ü n i n g o ‘sha yi ll ar ijro qilgan « G o ‘zal qiz», « A r a b t a n g o s i » , « M u h a b b a t » , « J a y r o n » k a bi t url i m i l l a t q o ‘s h iq l a r i b ugungi ku n uchun ha m n a m u n a v i y b o ' l i b t u r g a n y a n g i c h a o h a n g tizimi milliy e st ra da q o ‘s hi qchi li gidagi n o y o b t o p i l m a l a r d a n d i r . H oz i rd a turli uslubiy y o n da s h i s h orqal i ushbu q o ‘s h iq ijrosiga yosh e s t r a d a q o ‘s h i q c h i l a r i m i z m u r o j a a t e t a y o t g a n l i g i f i k r i m i z n i t asdi qlaydi . Keyingi yillarda 0 ‘z b e k is t o n d a vl a t e st ra da o r k e s t r i n i n g ijro e t a d i g a n r e pe r tu a ri da Bot ir Z o k i r o v u c h un b a s t a l a n g a n o ‘zbek bastakorlarining yangi-yangi es tr ada q o ‘shiqlari o ‘rin ol a boshladi. Bul ar o r a s i d a P . R a h i m o v n i n g « P a x t a h a q id a q o ‘s h iq » , S . Y u d a - kovning «Lirik valsi», I .Akbarovni ng «Yor, kel», « R a ’no», «Gazli», «Qaydasan?». «Seni eslayman» va boshqalarni aytish m umki n. Aynan s h u q o ‘s h i q l a r o r k e s t r r e p e r t u a r i n i n g g u l t o j i s i , o ‘z b e k milliy estradasining esa g o‘zal n a mu n a l ar i da n biri b o ‘lib qoldi. E s t r a d a orkestri r e p e r t u a r i d a n o ‘rin oi gan q o ‘s h i q l a r original h o l d a s a ql an ib , ular, a s os a n . r u m b a , t an g o , vals k a b i j a n r l a r g a xos u s ul la rd a simfojaz u s l u b i d a q a y t a i sh l anga n edi. S h u n i n g d e k , b u kabi asarl arni ijro c tg an o r k e s t r t ar ki bi d a m l i c h o l g ‘u l a r d a n i b o r a t big b end, torli c h o lg ‘u l a r g u r uh i. a k k o r d e o n va t o r , r u b o b . nay, c h a n g , d oi ra kabi milliy c h o l g ku l a r d a n i b o r a t b o i g a n . Ü s h b u j a m o a b ila n ijodiy faoliyatini bogMagan va uni j a h o n g a m a s h h u r qi lgan has sos x o n a n d a , m o h i r a k t y o r , i qti dorl i r a s s o m , o ' z b e k milliy e s t r a d a q o ' s hi q ch i l i g in i n g asoschisi s i fa ti d a t a r i x d a n o ‘rin o i g an Bo ti r Z ok i ro v edi. www.ziyouz.com kutubxonasi X V II BO B. M U S T A Q IL L IK DAVRI EST R A D A SI 17.1. M a ’naviy ta ra q q iv o t va estrada sa n ’a ti O kz b e k i s t o n M u s t a q i l l i k k a e r i s h g a n d a v r d a n b o s h l a b yarat il ayotgan s a n’at asarlari o r as id a Vatan, Istiqlol ozodlik, millat haqidagi q o 's h iq l ar keng o ‘rin oldi. Bos hq a s a n ’at turlari q a to r id a eng ommaviy s a n' a t turi - musiqiy e strada rivoji uchun yangi sharoit. yangi tizim joriy etildi. 1996-yil 5- apr eldagi 0 ‘z b e k i s t o n Respublikasi Prezi de nt in in g ( P F- 1 4 1 9 s o n ) F a r m o n i g a b i n o a n « 0 ‘z beknavo» g as tr ol -k on se rt b i r l a s h m a s i t a s h k i l etildi. 2 001 - yi ld a Va zi rl ar M a h k a m a s i n i n g «Es t ra da q o ‘shiqchilik s a n ’atini y a n a da rivojlantirish t o ‘g ‘risida»gi (2001-yi l 2 6 - i y u n d a g i 2 7 2 - s o n l i ) q a r o r i e ’lon qi li ndi. Q a r o r d a R e s pu b l i k a k en g musiqiy j a m o a tc h il ik vakillari, estrada s a n ’atining t a n i q l i n a m o y a n d a l a r i , « M a ’n a v i y a t va m a ’r i f a t » K e n g a s h i , M a d a n i y a t va s p o r t i s h l a r i va zi rl ig i , 0 ‘z t e l e r a d i o k o m p a n i y a , Yo zu vc hi la r uyushmasi, Ba s t ak o r l a r uyushmasi, Badiiy akademiya va b o s h q a m a n f a a t d o r t a s h k i l o t l a r n i n g t a k l i f l a r i a s o s i d a 0 ‘z b e k i s t o n q a h r a m o n i , 0 ‘z b ek i s t o n xalq shoiri E r k in V oh id ov raisligida Milliy estrada s a n ’atini rivojlantirish va muvofíqlashtirish Kengashi tuzildi, uning asosiy vazifasi etib: - e s t r a d a j a m o a l a r i , y a k k a x o n i j r o c h i l a r h a m d a b o s h q a s a n ’a t k o r l a r n i n g f ao l iy at in i m u v o f i q l a s h t i r i s h , u l a r n i n g ijodiy, iqtisodiy, h uquqi y manfaatlarini himoya qilish; - z a m o n a v i y e s t r a d a s a n ’a t i n i n g o ‘zbek m u s i q a m a d a n i y a t i t a r a q q i y o t i d a g i o ‘rni. g ‘oyaviy- badii y yo'nalishlari, uni milliy va umu mi ns on iy qadriyatlar bilan uyg ‘unlikda rivojlantirish tamoyillarini belgilash; - m a m l a k a t m iqyos i da o ‘t k a z i l a d i g a n b a y ra m l a r . festivallar. k o ‘rik-tanlovlar, tomosha-shoular, xalq sayllari va boshqa madaniy- m a ’rifiy t ad bi rl arg a doir tavsi yalar tayyorlash; - milliy e str ada s a n ’a ti ni ng monitoringini tashkil etish, sohani rivoj lant irish mas al al ari ga b a g ‘ishlangan turli a n ju m a n l a r , ilmiy- ijodiy simpoziumlarni m u n ta z am ravishda o ‘tkazib borish, o ‘z davriy nashrlarini y o ‘lga q o ‘yish; www.ziyouz.com kutubxonasi - s oh a rivojiga m u n o s i b hissa k o ' s h a y o t g a n s a n ’a tk o rl ar n in g nomzodlarini davlat mukofotlariga tavsiya qilish, o ' z i ni n g turíi nufuzli m u k o f o t l a r i n i t a ’sis qilish, e s tr a d a n a m o y a n d a l a r i , a vv a la mbor , yoshlarni moddiy va m a ’naviy j ihatdan ragkbatlantirish, tegishli o kquv yurtlariga tavsiya etish va ho k a zo l ar ko ' rsat il gan edi. E s t r a d a s a n ’atini r ivoj lant ir is h b o r a s i d a g i i s h l a r n i n g sa ma ra- d o r l i g i n i o s h i r i s h u c h u n « O z b c k n a v o » g a s t r o l - k o n s e r t bir- l a s h m a s i t u g a t i l i b , l i n i n g n e g i z i d a M i l l i y e s t r a d a s a n ’a t i n i r ivoj lant irish va m u v of iq la s ht ir is h K e n g a s h i n i n g asosiy m aq sa d va vazifal ari ni a d o c t a d i g a n x o ' j a l i k h i s o b i d a g i « 0 ‘z b e k n av o » e s t r a d a bi rl ash ma si t as hk il etilishi be lgi lab q o kyildi. Birlashma q o s h i d a ijodiy k o ' m a k l a s h u v c h i vakillar g u r u h i k e n g a s h i faoliyat k o ' r s a t a boshladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M a h k am a si n i ng qarori nafaqat estrada q o ‘shiqchiligi sohasida faoliyat yurituvchi subyektlar, balki u m u m a n musiqa s a n ’ati ijrochiligi biian s hu g‘ullanuvchi guruhlar va y akka shaxslar ijodiy faoliyati uchun keng y o i o c h ib berdi va mazkur soha vakillari oldiga tegishli vazifalarni q o ‘ydi„ Ayniqsa, « s a n ’a l k or l a r n in g ijodiy nufuzi, m a h o r a t i , professional m a l a k a s i , r e p e r t u a r s a v i y a s i » g a q a r a b « 0 ‘z b e k n a v o e s t r a d a b i r l a s h m a s i » t o m o n i d a n m a x s u s r u x s a t n o m a ( l i t s e n z i y a ) l a r berilishi ayni r n ud d a o edi. Bu m a z m u n a n s a y o z , b a di iy j i h a t d a n z a i f q o ' s h i q l a r n i n g m a ' n a v i y t a r b i y a i s h i g a s a l b i y t a ’s i r k o' rsa tis hi ni cheklash bilan birgalikda, kas biy ijrochilik m e ’yorini b e l g i la s hd a m u h i m omil b o ‘ldi. O kz - o kz i d a n l it s e n z i y a a sosi da faoliyat yurit adigan s a n ’a t k o r l a r n i n g m a q o m i k a s b i y ijrochilarga l e n g l a s h t i r i l d i . O d d i y q i l i b a y t g a n d a , h a q i q i y i j o d g a k o km a k b e r u v c h i va r i v o j l a n t i r u v c h i m a x s u s t a s h k i l o t ish b o s h l a d i . « 0 ‘z bcknavo» e s tr a da b irl ash ma si ni ng Q o r a q a l p o g ‘iston R e s p u b l ik a si va v i l o y a t l a r h u d u d i y b o ' l i n m a l a r i f a o l i y a t l a r i g a h a m r a h b a r l i k qilishi, m a z k u r t a s h k i l o t o l d i g a q o ' y i l g a n vazifalarni m a r k a z l a s h g a n t a r z d a b o s h q a r i l i s h i n i k o ‘z d a t u ti l g a n l i g i bilan birgalikda, badii y-gkoyaviy yaxlitlikni t a ’m i n l a s h g a h a m qaratildi. « 0 ‘z be k na vo » e s t r a d a b i rl ashmas i bilan A n o r N a z a r o v , Alisher I k r o m o v , Alisher Ra s ul o v, D o n i Ilyosov, B a h r u l l a Lut ful la ye v, D i l o r o m O m on u l l a y e v a , S ul t o n a l i R a h m a t o v k a b i b a s t a k o r l a r , www.ziyouz.com kutubxonasi Q od i r M o ‘m i n o v , Sh oki r A h m e d o v , M a ’m u ra Ergasheva, Nasi ba M a d r a h i m o v a , M u y a s s a r S o t v o l d i y e v a , V i l o y a t O q i l o v a k a b i baletmeysterlar ijodiy hamkorl ik qilmoqda. Bu hamkorlik M a r d o n M a v l o n o v , G ‘u l o m j o n Y o q u b o v , Z u l a y h o B o y x o n o v a , S o b i r M o ‘m i n o v , I l h o m F a r m o n o v , G u l s a n a m M a m a z o i t o v a , A v a z Olimov, Izzat Ibragimov, Abdulla S h o m a ’rupov, Rayhon G kaniyeva, R a s h i d X o l i q o v . A n v a r G ' a n i y e v . G ‘iyos Boyt oye v, M a h m u d N a m o z o v , M a v l u d a A s a l x o ' j a y e v a , T o h i r S o d i q o v , S e v a r a Nazarxon, S h u h r a t Qayumov, I lhom Ibrohimov. Asadulla Xoliqov, Shuhrat D a d a j o n o v , Feruza Jumaniyozova, Dilnoza lsmiyaminova, A b r o r P a r p i y c v , S a m a n d a r H a m r o q u l o v , Y o d g o r M i r z a j o n o v , J a h o n g i r O t a j o n o v , J a s u r M i r s a g a t o v , S a r d o r R a h i m x o n , I r o da Dilroz, L o l a A h m e d o v a , Ok s an a Nechitaylo, Di ana Zi yatdi nova, F i r d a v s P a z l e d d i n o v , H u l k a r A b d u l l a y e v a , A b d u v a l i R a j a b o v , M a q s e d U t e m u r a d o v , M i r z a g u l S a f a y e v a , G u l n o z U t e g e n o v a , Sevinch M o ‘m i no v a, Shahlo Ru s ta mo v a , O g ‘abek Sobirov. An va r S o b i r o v , E r k i n X u d o y q u l o v , D a v r o n E r g a s h e v , O z o d a A b d u g ‘a f f o r o v a , A k m a l I s r o i l o v , S h e r z o d D a v r o n o v , F u r q a t M i r z a y c v , N a s i b a R a h m o n o v a , H o s i l a R a h i m o v a , M a v j u d a O l i m o v a , T o s h p o ‘lat M a t k a r i m o v , Azi z R a j a b i y va b o s h q a l a r ijodining m a v z u j i h at d an boyishida mu h i m o ‘rin tutdi. U l a r t o m o n i d a n y a r a t i l g a n a s a r l a r M u s t a q i l l i k , N a v r o ' z , « 0 ‘z b e k i s t o n — V a t a n i m m a n i m » , « Ni h ol » , «Shar q t a r o n a l a r i » , « T a r o n a » , « Y a n g i n o m l a r » va s h u k a b i o ‘n l a b X a l q a r o va R e s p u b l i k a k o ‘ r i k - t a n l o v l a r i d a , f e s t i v a l l a r d a , f o r u m l a r d a , b a y r a m l a r d a , t o k - s h o u l a r d a i j r o qi l i n a boshlandi. Ul ar ni ng or as id a Y u l d u z U s m o n o v a , N a s i b a A b d u l l a y e v a . G ' u l o m j o n Y o q u b o v , G ‘ i yo s B o y t o y e v , M a h m u d N o m o z o v , O z o d a N u r s a i d o v a , G u l s a n a m M a m a z o i t o v a kabi o ‘nl ab x o n a n d a l a r t o m o n i d a n ijro qilingan q o ' s h i q l a r milliyligi h a m d a ba di iy- g‘oyaviy saviyasining yuqoriligi b i l a n a j r a li b t u r a d i . Q o ‘s h i q l a r d a aks e tga n milliylik g ‘u r u r i , V a t a n g a s a d o q a t , q o l a v e r s a , x o n a n d a l a r q a l b i d a s h a k l l a n a y o t g a n t a f a k k u r - e s t r a d a q o ‘s h i q c h i l i g i d a j i d d i y i zlanish, y a n g i y o ‘n a li s h l a r n i t o p is h j a r a y o n i k e c h a y o t g a n i d a n dalolat d e s a k , m u b o l a g ‘a bo ' lma y di . www.ziyouz.com kutubxonasi Bastakor ara nj ir ov k a chi lar I . Ak ba ro v , Ye . Sh i ry ay e v, E.Salixov, Ye. Ji vay ev va b o s h q a l a r i j o d i d a mi lli yli kka t a y a n i b y a ra ti lg an musi qi y a sar l ar p a y d o b o i d i . XX asr - o ' t g a n a s r n i n g ikkinchi yarmi e st ra da musiqasi h a m a lohi da j a n r d a r a j a s i d a s a n ’at turi sifatida s h a kl la n a b os hladi . C h u n k i , u l a r n i n g d a s t l a b k i asarlari e s t r a da - s i mf o ni k o r k es t r j o ‘rligida ijro q i l i n g a n b o ‘lsa, s o ‘ngra e l e k t r l a s h t i r i l g a n g i t a r a l a r , u n d a n k e y i n r o q g i t a r a l a r s af ig a q o ‘shilgan or ganl ar va b o s h q a e h o lg ‘ular i sh t i r o k i d ag i a nsambl - l ar da amal ga oshirila boshl and i . Qayd qili ngan c h o l g ' u l a r o ‘zbek milliy mu si qa ijrochiligida i sht i ro k e tm a s a - d a , u l a r or qal i milliy «ifoda» berish uchun turli y o nd as hu vl ar , i zl anis hl ar olib borildi. S h u n d a y b o ‘l sa -d a, m il li y m u s i q a t o v u s h v o s i t a s i - milliy c h o lg kulardan foydalanish keng miqyosda o*z aks ini t opgan i y o ‘q edi. Keyingi yillarda milliy ch o lg ' ul ar ijrosi M a d a n i y a t va sport ishlari vazirligi qoshidagi estrada-simfonik orkestr faoliyatida o ‘z ifodasini topmoqda. Endilikda estrada q o ‘shiqlari orasida milliylik k a no nl ar iga tayanib yaratilgan asarlar q a to r i d a y o ‘l q o ' y i la y ot g an « ko' ch ir mac hi li k» , g ‘aliz intonatsiya, «quroqlashgan» ohang tizimi va h o k a z o ijrochilik bilan b o g l i q unsurlarni yoritishga urg‘u berilmoqda. Est rada xonandasining kasbiy darajasi m u m t o z m u si q a ijrochilari q a t o r i d a millat badii y g ‘o y a s i va ichki d u n y o s i n i a n g l a s h bilan birgalikda. xalq tarixi. sotsial o ‘zgarishlar va m a ’naviy talab asosida t o ‘ldirilishi lozim. Bu m a ’l um bir musiqiy oqim yoki shaklga intilish bilan belgilanmasdan, davr badiiy g‘oyasiga, xalq merosiga b o g l i q kechishi maqsadli hisoblanadi. Musiqadagi estrada janri, b u - turli madani yat lar , xalqlar badiiy g ‘oya la ri aks et ga n musiqa turidir. Lekin, uning b a r c h a k o ‘rinishlariga yengil musiqa - inson ruhiga f a qa t hayotbaxs hl ik kayfiyatini olib kiruvchi omil sifatida qaraladi. Bu y o ‘ldagi izlanishlar o h a n g o ‘g lirligi, y a ’ni qaroqchi li k nokasbiy daraj adagi mutaxassislar o r as i da « o ‘zi yozib», « o ‘zi kuylovchilar» safini k en ga yti ri byubordi .Sun’iy tarzda t o'qil adigan j o ‘rovozlik bilan b ir ga q o ' s h i q c h i o v o z id a g i n u q s o n l a r n i k o m p y u t e r y o r d a m i d a www.ziyouz.com kutubxonasi «tekislash» h a m y o ‘lga q o ‘yildi. Bu haqiqiy s a n’a t d a a n ’a n a b o ‘lib kelgan uzviylikni, h a tt o davomiylikni ha m inkor qiluvchi «inkubator» k o ‘rinishni j o ri y qilishdir. J a h o n e s tr a da si yulduzlari o r q a s i d a n izlab quvish, ularga k o ‘r- k o ‘r o n a t a a s s u b qilish, h a tt o n a z a r d a n qolganlariga h a m sajdada b o ‘lish hozirgi k u n d a keng avj oldi. Bu o ‘zbek estradasidagi musiqa j a n r i g a n i s b a t a n o ‘tkinchi j a n r yoki n o must aqil ijod turi sifatida q aro vc hi la r safíni kengaytirdi. E s t r a d a musi qasi boshqa tizimga o ‘tib ketdi, uning endi xalqchil b o ‘lishi qi yin yoki m u mk i n e ma s qabilida aytilayotgan tezislarning k o ‘p a y i s h i g a i m k o n ya ra ti ldi . N a t i j a d a «milliy e s t r a d a » d e g a n t u s h u n c h a h a l i - h a n u z mezonsiz q o l m o q d a va unga milliy musi qa j anrlari q a t o r i d a o ‘z estetik q i y ma ti ga ega s a n ’at turi sifatida jiddiy q a r a l m a y k e li n m o q d a . V a h o l a n k i , o ‘zbek milliy e s t r a d a q o ‘shiqchiligi t a ma l toshini q o ‘ygan B o t i r Z o ki ro v va un in g izdoshlari, zamondoshlari Yu nu s T o ‘rayev, S t a x a n Rahi mov, Alla Yoshpe va boshqa individlar o ‘zbek estradasi s a hnas i da milliy va nomilliy kuylash uslubini sintezlashtirish natijasida u ni shaklan va m a z m u n a n uyg‘unlashtirishga erishganlar. M a z k u r b o g ‘liqlik turli m e ’yoriy k o ‘rinishlarga ega. Pirovardida, o ‘zbek kas biy q o ‘shiqchiligidagi ñola, qochirimlardek bezaktar k o ‘p x a l q l a r d a m a v j u d emas . H a t t o q a t o r j a h o n e s t r a d a y ul d u z l a r i t a b i a t i d a h a m b izchali k t o v u s h b e z ak l a ri m u j a s s a m l a s h m a g a n . Shunda y e k a n , ni ma uchun ayrim yulduzlar uslublari bizda maj bur an ifoda topishi shart b o ‘lishi kerak?! M u m k i n , u l a r d a m u ja s s a m b o ‘lgan ijro texnikasi k o lp j ih a tl a ri bi la n b i z n i n g k a s b i y e s t r a d a q o ‘s hi qchi lar ¡mizni kidan us tundi r. Leki n, u l a r o ‘t a q a d i m i y m a d a n i y a t i , u r f- o da tl ar i yu q a d ri y a t l a- rini a s r l a r d a v o m i d a s a qlab, b o y i t i b ke la yo t gan xalq va ki ll ar id an b a d i i y - g ‘o y a v i y j i h a t d a n u s t u n b o ‘l m a s a l a r k e r a k . A n a s h u mi ll iy li k u n s u r l a r i m u s h t a r a k b o Mg an i j r oc hi li k t i z im i h a y o t q o n u n i y a t l a r i k e s i m i d a d u n y o v i y t as a v v u r g a ega b o i g a n Botir Z o k i r o v , Y u n u s T o ‘r ayev, Y u l d u z U s m o n o v a , M a r d o n M a v - l o n o v , G ‘u l o m j o n Y o q u b o v , M a h m u d N o m o z o v , O z o d a N u r - s a id o v a k a b i q a t o r ijod s o hi bl a ri n i yetkazib berdi. U l a r n i n g ovoz d i n a m i k a s i , d i a p a z o n l a r i va t e m b r l a r i eng m a s h h u r h i s o b l a n g a n www.ziyouz.com kutubxonasi M a y k l J e k s o n d a n h a m , s h a r q « b u l b u l i » G u g u s h d a n h a m qolishmasligini e ’t i r o f etish m u b o l a g ‘a b o i m a y d i . 17.3. Zam onaviy ijrochilik aiT analari M e r o s v a z a m o n a v i y i j r o c h i l i k a n ’a n a l a r i g a e s t r a d a n i p a y v a n d l a s h u c h u n n a f a q a t u n i n g m a z m u n i , q o l a v e r s a , i j o d x us us iy at in i h a m t u s h u n m o q d a r k o r . M e r o s va h oz ir gi z a m o n milliy mu si qa si o r a l i g ‘idagi u m u m i y l i k va ijro pr insiplari q a n d a y kechishini h a m d a yaxlit musi qi y t u r s i f a t i d a q a n d a y u n s u r l a r g a ega b o ‘l m o g ‘ini a n g la m oq lozim. B u n d a y u mumi yl ik a n ’a n a l a r i , y a ’ni b a d i i y t i z im , badii y til b u t u n l i g i v a milliy i jod b e l g i l a r i q a n d a y k o ‘r inish kasb etishini his qi li s h, t a s a v v ur la s h a r a n j i r o v - k a c h i l a r d a n t as h q a r i t ovush i njeneri, s a u n d m e n , o vo z o p e r a t o r i , o v o z rejissyori, klipmeyker va p r o d y u s e r l a r uc h un h a m m u h i m h i so bl a na di . M a z k u r x u s u s i y a t l a r y e t i s h m a s l i g i b o i s , b a ’z i d a i q t i d o r l i q o ‘shiqchi t aqdi ri, guruh i shtirokchilari, a yniqs a milliylik t u y g ' u s i s h a k l l a n m a g a n a r a nj i r o vk a ch i q o ‘l i d a n o t o ‘g ‘ri y o ‘l, s a m a r a s i z ijod orqali milliylikka qarshi y o ‘na lt ir ila di . Q o ‘shiqchining t a b i i y i mkoni yat i, b a di iy taf akkuri « y a ng il ik », «z amonaviyl ik» m e z o n i a s o s i d a g i i j o d t i z im i q o b i g ‘i d a « y a n g i l a n a d i » . Q o ‘s h i q c h i d a n a fa q a t turli r uh da gi i jodkorlar s a n ’a t i n a mu n a s i , balki mil li yli k va z amonaviyl ik unsurlari h a m d a u l a r n i n g q o ‘shilishiga t o ‘s q i n l i k qiluvchi t u s h u n c h a h a m shakllanadi. E s t r a d a d a y a r a t i l g a n h a r q o ‘s h i q , a s a r b i r k i s h i n i n g i j o d mahsul i emas. U n i n g yaratilishida q a y d q il ganimi zdek, b i r q a n c h a k a s b e g al ar i i s h t i r o k e t a d i l a r v a p r o d y u s e r g a y e ti b k e l g u n i g a q a d a r b a r c h a i sh t irokc hil ar fikri m u j a s s a m l a s h t i r i l a d i . S h u b o i s h a m q o ‘shiq yaratilishida i sh ti ro k e t a d i g a n mu ta xa s si s la r m il li yl ik a n ’a n a l a r i n i y a r a t i l a y o t g a n q o ‘s h i q q a s i n g d i r i s h l a r i y o k i o ‘z q o ‘s hiqchilarini o g ‘zaki*kasbiy va f o l k l o r ijrochiligi n a m u n a l a r i a so si d a t a r b i y a l a s h l a r i lozim. Bi l ’a k s , o ‘z b ek e s t r a d a q o ‘s h i q - c h il ig i da n o j o ‘ya s u n ’iy t a q l i d l a r n a t i j a s i d a f o l k l o r n a m u n a - l a r i d a n f o y d a l a n i b y a r a t i l g a n a s a r l a r d a h a m s o x t a l i k p a y d o b o ‘ladi. B u n i n g s a b ab i , f o l k l o r n a m u n a l a r i n i a r a n j i r o v k a y o ‘li www.ziyouz.com kutubxonasi h i l a n e s t r a d a t i z i m i g a t u s h i r i s h d a u n i n g e s t e t i k v a z i f a s i n i a n g l a m a g a n a r a n j i r o v k a c h i l a r safi k o ' p a y i b b or ay ot g a n l i g i d i r . Millat t uyg ' usi ga y o t us lu bd a sa ra lan ad igan j o ‘rovozlik (hind, e r o n , t u r k , h a m d a O v r o p a va A m e r i k a x a l q l a r i e s t r a d a q o ‘shiqchilari r e p e r t u a r l a r i d a n olinadi) h am a ra nj ir ovka chi l ar ijod m a hs u l i b o ‘lib, u s h b u b a di iy hodisa mualliflari na ijodiy, na badiiy j i h a t d a n o ‘zaro b o g i a n g a n . Buning natijasida t inglovchi e ’tiboriga h a v o l a q i li na yo tg an q o ‘s h i ql a r d a xalqqa, m il la t ga tegishli qismi qayerdaligini hech ki m sezmaydi. U m u ma n, milliylik h a q id a gap k e t g a n d a millat me nt a li te t i, ichki dunyosi. t a f a k k u r olami va hayot t a r z i n i o ‘z i d a m u j a s s a m e t g a n s a n ' a t t u r i g a n i s b a t a n a y t i b o ‘r gani lgan. Zero, milliy a n ’a n a l a r qo bi g' id a shakll angan musiqiy tizim va u n i n g m a v j u d u s l u b l a r i n i o ‘ziga s ingdi ris h o ‘r ni ga u n g a xorij a n ’analarini zo' raki payvandlash hilan m u a m m o yechimini topmaydi. Qaroqchilik o q i h a t i d a u yoki bu xalq q o ‘shiqchisi repertuariga y a m o q s o l i n i b , « q u r o q » o h a n g l a r t u z i l m a s i ho s il q i l i n i s h i ye tma gande k, o ‘zlarini Totlisas, Xyuston, T a r k a n va hokazo qilib k o ' r s a t i s h g a u r i n i s h l a r k o ‘p a y d i. Bu h o l a t x or ij q o ‘s hiqchi si q o ‘s h i g ‘ining b a d i i y s if a ti , m a ’naviy d a r a j a s i d a n q a t ’iy n a za r, m a s h h u r l i k k a k o ‘r - k o ‘r o n a i ntiluvchi t a q l i d c h i l a r u c h u n ijod mezonini belgilay bos hladi . Bunda badiiy sezgi va emotsional g ‘oyaga ega bo'lishi lozimligi e m a s , balki b e s a m a r t a q l i d n i k o ‘c hir ma qi li sh bi ri nchi t ur ad i. Pirovardida, estrada qo'shiqchiligi uchun mu hi m omil b o ‘lgan a n ' a na va zamonaviylik, ular mushtarakligini t a ’minlovchi unsurlar yaxlitügi t a ’m in l a n m a s a, h a r q a n d a y milliy ijro o ‘z - o ‘zini i n k o r qilishdan t o ‘xtamaydi. Z a m o n a v i y l i k t u s h u n c h a s i n a fa q a t milliylik a l o m a t l a r i aks e tm ag a n m a ’lum bir dilctantlar guruhlarini p ay d o boi ishi , balki milliy musiqiy meros n amu n al ar i ni his etih ul gurmagan yosh tinglovchilar m a ’naviy-ruhiy o l a m i g a h a m salbiy t a ’sir o ‘t k a z m o q d a . Albatta, erkinlik havaskorlar u ch u n xorij q o ‘shiqchisidan qaysi xatti-harakat va kiyinish uslubini o ‘zlashtirish uchun qulay i mk o n hisoblanadi. Un i n g «shaxsiy uslubi» milliy s a n’at tizimida o kzini emas, balki milliy sa n' at ni «o‘z tizimida» k o ‘rish alomatlarini h a m paydo qiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi H a v a s k o r J i k n i n g b a d i i y l i k va s u n ’iy t e x n i k j a r a y o n b i l a n to'ldirilishi o ‘z n a v b a t i d a m a ’l um t a l a b l a r va salbiy s h a r o i t l a m i keltirib chiqardi. H a v a s k o r q o ‘shiqchi ovozi g' alizügi va nafasdagi yetishmovchilik, a y ti b o ‘tilganidek, t ex n i k a y o r d a m i d a k omp y u- t e r d a t o ‘g “rilana b os hl an di . A n ’ana vi y j o n l i ijro f o n o g r a m m a g a a l m a s h t i r i l d i . Bu « y a n g i l i k » o ‘z be k e s t r a d a q o ‘s h i q c h i l i g i d a « k o ‘z b o ‘yamachilik»ka ruju q o ‘ygan « o r z u m a n d l a r » sonini oshirdi. K a t t a k o n s e r t s a h n a l a r i k a s b i y i j r o c h i l a r q a t o r i d a h a v a s k o r i x t i y o r i g a t o p s h i r a b o s h l a n d i . T a b i i y i j r o , o ‘z b e k m u s i q a ijrochiligiga xos etika, badiiy-estetik vosita m a n b a i boMgan milliy i jr o c h i l ik a n ’a n a l a r i c h e t g a s u ri l di . E s t r a d a q o ' s h i q c h i l i g i d a z a m o n a v i y l i k , u n i q a y d q i l i n g a n k o ‘ r i n i s h i d a m i l l i y i j r o a n ’a n a l a r i d a n t a s h q a r i d a . h a y o t i y h a q i q a t d a n u z o q h o l a t d a tasavvur qiluvchilar ha m yetarli b o i i b qoldi. Bugun zamonaviylik d e g a n d a t e x n i k a g a s u y a n i b , s a h n a k o ‘ r i b « u l g u r g a n » n a m o - y a n d a l a r tashkil qilgan shovqin-suronl i j o ‘rlik, e k s t r o v o g a n t ijro va s h u n g a m o n a n d m a z m u n s i z , b a c h k a n a h a r a k a t l a r m a j m u i tushunilmoqda. Asi z amo naviyl ikni esa tarix, hozirgi d a v r va ke la jakni uzviy b o g ‘lagan hoJda t al q in qi li sh, q o ‘s h iq va i j r o n i n g milliylik va m a f k u r a g a asoslanganligi bilan d al ol at la di . 17.4. E stra d a «vulduzJar»i E s tr ad a musiqasi yoki q o ‘shig‘i h a q i d a g a p ketsa, «yulduz», degan a ta ma ni ishlatishga m o n a n d l i k keyingi p a y t l a r d a avj oldi. A y n a n ushbu f ar ql as hl ar n a zar iy o t ch i la r t o m o n i d a n emas, balki j u r n a l i s t l a r i j o d i d a k o ‘p r o q u c h r a m o q d a . N a z a r i y f i k r l a r n i n g kamligi. «yulduzlik»n¡ o ‘zlariga q a lq o n qilib oi gan , ushbu s a n ’at t uri ni f aqa t « b o z o r » s a v d o s i d a n t a s h q a r i d a k o ‘ra b i l m a y o t g a n prodyuserlar, klipmeykerlar va hok a zo l ar t o m o n i d a n h a m keng avj oldirilmoqda. P r o d y u s s e r l a r « y o r d a m i d a » s o x t a y u l d u z o ‘z s h a x s i y i j od i namunasini n a m o y o n qilishdan bur un, original q o ‘shiq k uyl as hda n voqif holda, kasbiy ijrochilik darajasiga k o 't ar i li s h imkoni yat lari ga yetishmasdan faoliyati y a kun t o pmo q da . M a ’l um m u d d a t e s tr a d a www.ziyouz.com kutubxonasi q o ‘s h i q c h i s ¡ q a t o r i d a y u r s a - d a , h e c h q a c h o n k a s b i y e s t r a d a ijrochisidek x al q badiiy madani yat i, uning milliy m e’yorlarini o ‘ziga singdira olmasligi m a ’lum b o ‘l moqda. Pirovardida, har bir yaxlit musi qa turi bu o ' z g a c h a ijod tizimiga, prinsiplari va shakliga ega. E s t ra d a mu si qa si va q o ‘shig‘¡ o ‘zining milliy k o ‘rinishi b o ‘yicha y u q o r i p o g ‘o n a g a c h i q m a s a - d a , o m m a v i y l i k b o ‘y i c h a y u q o r i c h o ‘qqini egalladi. D e m a k , z a m o n a v i y m a d a n i y a t t iz imi da m a ’naviy d a r a j a g i n a u n i n g m o h i y a t i g a b a h o berishi lozim b o i a d i . C h u n o n c h i , kas biy y o ‘lga q a d a m q o ‘y g a n q o ‘shiqchi o ‘z i j o di d a u m u m m i l l i y ijro a n ’a n a l a r i d a n s ha xsi y ijod n a m u n a l a r i n i boyi ti shda f oy da la n sa , « h a v a s m a n d y u l d u z » a k s i n c h a , u m u m m i l l i y i f o d a n i x o r i j e s t r a d a s i d a n q i d i r m o q d a . Aslida k o kc h i r m a k a s h «yul duz»ni ng ko' r ini shi siin’iy r avi shda b o s h q a t i z i m u s l u b i g a m o s l a s h i s h d a n b o s h q a n a r s a e m a s . A n ’a n a g a q a r s h i q a r a t i l g a n , h a v a s m a n d « yul duz la r» ijodi h a m u l a r n i n g i j r o c h i l a r i k a b i o h a n g l a r b o ‘l a k l a r i d a n tashki l t o p g a n « q u r o q » s h a k l i d a b o ' l i b , milliy m a d a n i y a t t i z im i da n u z o q d a , b o gM a ni s hl a rs i z, a l o h i d a t izim s i f a t i d a rivoj lani shi r i vo j la n is h q o n u n l a r i d a q a y d eti lmagan. « Y u l d u z l a r » t o m o n i d a n m u s i q i y e s t r a d a i j r o c h i l i g i d a z a m o n a v i y l i k , V a t a n , O n a va u n i n g a s os iy y o ' na l i s h i ni t as hk il qi lgan sevgi m a v z u s i h a q i d a y u z a k i k u y l a s h, n a f a q a t V a t a n n i , o na ni ulugMash yoki sevgiga s a d oq at . balki shu y o ‘l orqal i o ‘zlari u c h u n a y t i b o ‘t i l g a n i d e k , n i q o b « s h i r m a » sifatida f o y d al a ni sh - larida ke ra k b o ‘l m oq d a . E s t r a d a ijrochil igi da « mar ka z», «yul duz»ga taqlid yoki t aa s su b o d d i y b i r h o l d a e m a s , b a l k i m a h a l l i y q a r o q c h i l i k , o ‘g ‘¡rlik h o d i s a l a r i n i k e l t i r i b c h i q a r m o q d a . Y o s h « y ul d u zl a r » n i n g ichki t u g ‘yonlari, k a sb iy m u h i t bilan a l o q a d o r emasligi, ular t o m o n i d a n badiiy or igi nall ikni o d d i y t utur uqsizli kka aylantirish, ijro uslubini « y a n g i l i k » d e y a m i l l i y l i k k a q a r a m a - q a r s h i q o ' y i s h , b u n i n g natijasida e k s p e r i m e n t , yangi ifoda uslubini «qidiryapmiz», degan x i t o b l a r b a r a l l a « y a n g r a m o q d a » . L e k i n , b i r o n - b i r x i t o b g a a s o s l a n g a n t a q l i d o r ig in al ig a y a q in qilib « k o ‘chi ri lg an da » h a m q o ‘s h i q c h i k i y a d i g a n k i y i m i , s a h n a b e z a g i , q i s q a s i . t a q l i d www.ziyouz.com kutubxonasi qi li nayot gan j a r a y o n go' za ll ik i fodasi s i f a ti d a h a q iq i y t o m o s h a b i n t o m o n i d a n q abul q i li nmay kelinmoqda. Pirovardida. kuylanayotgan q o ‘shiq m az mun ini t oi di ruvc hi sahna bezagi, raqqosalar harakati, muhimi, o h a n g sodi r qiluvchi vositalar tinglovchini estetik olami, kengroq qilib a yt adi ga n b o ‘lsak, m a ’naviy dunyosi bilan o' lchanadigan, uní m az m un an boyitadigan yaxlit asar b o ‘lishi lozim. Lekin, kuylayotgan «yulduzlar» k o ‘chirmani mc ’yoriga y e t k a z a y o t g a n l a r i d e k , 0 ‘zlari b a h r a m a n d h o l d a , t i n g l o vc hi l a m i b a h r a m a n d q i l a o l m a g a n l i k l a r i n i s e z m a y d i l a r , s e z s a l a r - d a k o ‘chirmaga boshqacha yondasha olmaydilar. Sababi, k o ‘chirmaning asi nusxasini y a ra t g a n l a r as ar ni i ch-i chi dan his qilib y ar at ad i va i j r o s i n i h a m q a l b d a n hi s q i l g a n t a r z d a a m a l g a o s h i r a d i . « K o ‘chirmachi» esa kuzatuv y o l i bilan uni y a r at g an ijodkor dardi, m a ’naviy dunyosidan voqif h ol da amalga oshiradi. X a l q m u s i q i y f o lk l o ri ijr ochil ik a n ’a n a l a r i , u n i n g s hakl va t u zi lmalar idagi maha ll iy f a r ql an i sh la r va u m u m i y l i k kasb etuvchi belgi lar ning na mo yo n l ig i s o x ta «y ul duz» f a o l i y a t i n i n g t aq l i d d a n uz oqla shuvi ni, t abi iyki , t a ’min q i l m ay a pt i. Q o ‘shiq yarat il ishi da f on s ifatida i sht irok e ta d i g a n r a qs « u s t a l a r i » n i n g faoliyatlari h a m q o ‘ s h i q m a z m u n i n i t o ‘ l d i r m a y a p t i . R a q q o s a l a r q o ‘l, y u z h a r a k a t l a r i d a u m u m i y r aqs usullari m a z m u n s i z a k s etadi. D e m a k , « y u l d u zl a r» q o ‘s h i g ‘i va r a q s o r a l a r i d a g i b o g kl a n m a s l i k yaxlit a s a r m az mu ni ni t o ‘la a ng la tis hi m u m k i n b o ‘l maydi. Bu y u k q o ‘s h i q c h i l a r y ok i g u r u h l a r i j o d i , y a ’ni kas biy i j o d n a m o y a n d a l a r i u s l u b l a r i h a m u s h b u u m m o n c h e t i d a q o l i b , « y u l d u z l a r » b e l g i l a g a n m e ’y o r a s o s i d a g i o ' l c h o v q o i d as i h a m shakllandi. 0 ‘zbek estrada q o ‘shiqchiligining t amal toshi q o ‘yilgan davrlarda maz kur j a nr sintezlashgan tarzda shakllantirilib, u yg‘unlashtirilgan bo'lsa, soxta «yulduzlar» ijodida uning aksi - s h e ’riyatdan uzilgan, b e s a m a r , s a v o d s i z l a r c h a b i t i l g a n q o ‘s h i q l a r m a t n i k o ' p l a b k uz ati lmoqda . Yul du zl ar t aqdi ri tanilish ilinjidagi chala shoirlar, moddiylik dardidagi prodyuserlar, ovoz rejissyorlari va ayrim konsert zallari «xo‘jayin»larining q o l i d a qolib k e l m o q d a . Bu aslida tabiiy kechinma deb, b a ho l a n s a - d a , shu h o l a t d a q o l d i r i b boMmaydigan j arayondir. www.ziyouz.com kutubxonasi 0 ‘zbek tinglovchisi uchun yangi b o ‘lgan musiqiy estrada oqimi « r e p » n i n g « g ka r b l a s h g a n » , e r o t ik r aq s la ri , p a y d a r - p a y s o ‘zlari u mmoni ga k o ‘m i b bo ra yo t ga n qalqib yurishi, yoshlar uni ng kelib chiqishi h a q i d a o ‘yl as h ga va qt i y o ‘q. A y ti sh lozimki, «rep»ni ng t a h i i l d a n y i r o q t o v u s h k o m b i n a t s i y a s i , m a ’l u m b i r t a r t i b g a tushirilmagan usullari va ohanglari majmuini «yangilik» deb, k o ‘r- k o ‘r o n a b a h o l o v c h i l a r soni k o ‘p l a b k u z a ti l m o q d a . T a n q i d ch i l a r repni y o ‘nalish sifatida biron-bir estetik t a ’sir beruvchi badiiy j a n r sifatida h a m q a b u l qilmayaptilar. «Rep»ni ng ifoda xususiyati, y a ’ni «siniq» usull ari , n o a n i q o h a n g tizimi «yangilik» deb ba ho la ni shi yangi o q i m n i n g boshlanishi, qolaversa, uni ng badiiy j ihatlarining asosiy belgisi p ay da r- p ay li k ekanligi repchilar t o mo n i d an o ‘zlariga m a ’qul d a r a j a d a i z o h l a n i b t u ri b di . Bu m a s a l a m u si q a s h u n o s l i k mez onl ar i b o ‘y i c h a h a m g ‘a yr it abi iyl igicha q o l m o q d a va j id di y mu lo ha zal arga c ho r lamayapti . Pirovardida, us hbu oqim i jodkorlari va ularning i jr oc hil ar i t o ‘g ‘ri y o ‘lga solinmasa, estrada musiqasi t arkibida p a y d o b o ‘lgan us hbu musiqiy y o ‘nalish turli chalkashliklar s a b a b c h i s i b o M i s h i d a n t a s h q a r i , y o s h l a r t a f a k k u r i n i g ‘a l i z intonatsi yalarga - b e pa rda li kka moslashi mumkin. « Re p »g a j o ‘r n a v o z l i k qilish n a f a q a t milliy, balki pop, r o k va hokazo ijro uslubl ari da foydalaniladigan cholg'ularni ham noqulay, t o ‘g ‘rirog‘i, n o a n i q i fodagachorlaydi. Bu uslub ijrochidan ovozkuchi, t e m b r va d i a p a z o n t a l a b q i l m a y d i . O h a n g t iz imi h a m a y t i b o ‘tganimizdek, musi qi y oh a ng k a no n la r ida n yiroq, «ohanglashuv- gacha» b o ‘l gan i ntonatsiyada shakllangan. U q o ‘shiqchining gavda harakatlari, o y oq va q o ‘l harakatlari bilan m az munan bog‘lanmagan. Fon sifatida « r aqs » ijro qiluvchilar harakatlari va «rep»chi harakati o r a s i d a s i n x r o n l i k y o ‘q. U l a r n i n g h a r a k a t l a r i d a y a x l i t l i k - kompozitsiya kuzatilmaydi. Mavjud harakatl ar va «rep»chi ijrosi bir m a q s a d g a b o ‘y s u n d i r i l m a g a n . « R e p » c h i h a m , r a q q o s l a r va r a q q o s a l a r h a m o ‘z l a r i n i n g a l o h i d a h a r a k a t t u r i a t r o f i d a ch egar alanadi. S o f i n t o n a t s i y a y o ‘qligi tufayli j o ' r n a v o z l i k qiluvchi c h o l g ‘ular safida milliylik a l o ma tl a ri n i keltirib chiqaruvchi tovushl ar h a ra k at i www.ziyouz.com kutubxonasi h a q i d a f i k r y u r i t i s h m u m k i n h a m e m a s . S a b a b i . q a y d q i lg a n i m i zd e k , b u i jro y o ' n a l i s h i d a s o f i n t o n a t s i y a « g ‘alizlik» belgisi sifatida tushuni ladi . Q o ‘shiqchi i n t o na t s i y as i n i ng «tozaligi» b epa rda li kka yaqin t ov ush la r m aj mu id an t a sh k i l topishi ular u c hu n m u hi m omil sanaladi. Xorij «rep» tovush tizimini t o ‘g * r id a n- to ‘g ‘ri k o ‘chirib, badiiy «boyitish» maqs adi ni a ma lg a oshirishda h a m , ijroga shaxsiy talqin - ifodasini q o ‘l lashda ha m no a niql ikl ar m a vj u d. P o p , q i s m a n r o k y o ' n a l i s h i d a i j o d q i l a d i g a n i j r o c h i l a r s a h n a l a r d a n t as h q a r i turli xalq m a r o s i m l a r i ( t o ' y l a r , b a y r a m l a r va h o k a z o ) d a i sh ti ro k e tsal ar , rep f a qa t s a h n a d a q ol ib k e t m o q d a . U n d a m u j a s s a m b o ' l g a n r e p p e r o n a g ‘o y a z a m o n a v i y x o r i j m u s i q a p s i x o l o g i y a s i d a n s h a r q . x u s u s a n , o ‘z b e k t i n g l o v c h i s i t a f a k k u r i g a m o s l a b . t a b i i y t a r z d a s i n g d i r i l m a s e k a n , u n i n g faoliyati o m m a l a s h m a y d i . U n i n g estet ik m a ’n a v iy t a ’siri milliy m us iq a va uni ng ha qi qi y d u r d o n a l a r i b i l a n hali tani shib, b a h r a olib u l gu r m a g a n yo sh la r r uh iya tini b a di iy j i h a t d a n n o m u k a m m a l , m a v h u m m a z m u n bilan c h a l g ‘itmasligi k e r a k . S h a r q o n a estetik vazifa ular u c h un h a m ijod mahsul i b o ‘(ishi lozim. « R e p » o q i m i n i n g d a s t l a b k i s h a k l l a n i s h i d a v r i d a g i o m a d s i z « i z l a n i s h l a r » d a v r i o ‘t d i . B u n d a y a s a r l a r i j o d k o r l a r i y a n g i t o p i l m a q i l a y o t g a n i a r k a b i, s h a r q va g ‘a r b i j o d k o r l a r i d a n k o ‘- c hi rm a qila b os hla shl ar i bilan b i rg a li kd a a n a s hu ijod prinsipini o ' z l a r i d a r a j a s i d a g i f i k r l o v c h i s a n ’a t k o r l a r g a h a m s i n g d i r a b o s h l a d i l a r . C h u n o n c h i , « r e p » y o ’ n a l i s h i i j o d k o r l a r i y a r a t a y o t g a n q o ' s h i q l a r s h o u- bi z ne s t a l a b l a r i g a mosl as ht ir il ib , xalq b adii y t a f a k k u r i q o b i g ‘i dan c h i q i s h i o d d i y h o lg a a y l a n i b b o r m o q d a . Bu b o r a d a a y r i m taniqli e s t r a d a q o ks hi qc h il ar in i ng f i k r l a r i d a h a m n o a n i q l i k l a r m a v j u d . X u s u s a n , Yüklə 7,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|