EvrimTeorisi indd

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

307

yola çıkarak karar verilemez; ancak doğa yasalarının neliği-

nin irdelenmesi ve gerçekleşen olayların yorumlanmasıyla bir 

kanaate varılmaya çalışılabilir.

Determinist bir evrende hiçbir boşluk yoktur: ‘A’ hep ‘B’yi, 

‘B’ hep ‘C’yi belirler, ‘B’ gerçekleştiği zaman arkasından ne 

geleceği bellidir, aksi bir durum mümkün değildir. Bu tip bir 

evrende Tanrı’nın evrene müdahalesinin nasıl gerçekleştiği 

ile ilgili sorun karşımıza çıkar. Evrenin yasalarının muhafa-

zası ve Tanrı’nın evrensel yasaları araçsal sebep olarak kul-

lanması gibi Tanrısal müdahalelerin, determinist yasalar ihlal 

edilmeden de mümkün olduğu, birçok teist filozof ve teolog 

tarafından savunulduğu için, en büyük sorun özellikle din-

lerin, Tanrısal müdahalelerin bir kısmının ‘mucize’ şeklinde 

gerçekleştiği ile ilgili iddialarında ortaya çıkar. Teologlar ge-

nelde ‘mucizeler’i doğa yasalarının ihlali veya askıya alınması 

olarak anlamışlardır. Buna göre ‘B’nin ‘C’yi gerçekleştirmesi 

gerekirken ‘C’ gerçekleşmez ve ‘M’ gerçekleşir. Bilimsel ola-

rak ‘C’nin ‘B’ etkisinin sonucu olması gerekirken; söz konusu 

teologlar, ‘M’nin gerçekleştiğini söyledikleri için, materyalist-

ateist kimi düşünürler, dinin bilime aykırılığını özetlenen bu 

hususa dayandırmışlardır. 

Dinlere karşı yapılan bu itiraz sadece ateizmden değil, kimi 

zaman teolojik kökenli yaklaşımlardan da gelmiştir. Spinoza, 

doğa yasalarının, Tanrı’nın doğasının ve mükemmelliğinin bir 

sonucu olduğunu, Tanrı’nın bu yasalara aykırı hareket ettiğini 

iddia edenlerin, Tanrı’nın kendi doğasına aykırı hareket ettiğini 

söylemek gibi bir saçmalığa düşeceklerini söyler.

564

 Spinoza, 

doğa yasalarının, Tanrı’nın doğasından kaynaklandığını söy-

lerken Descartes’ın etkisindedir.

565

 Fakat Descartes için Tanrı 

564 Benedictus de Spinoza, Tractatus Theologico-Politicus, çev: Samuel Shirley, 

Brill Academic Publishers, 1997.

565  Rene Descartes, Metod Üzerine Konuşma, s. 44.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

308

ile evren farklı cevherlerdi ve onun vurgusu, mekanik bir bi-

lim anlayışını kurmak içindi; mucizeleri inkâr etmek için böy-

lesi bir yaklaşımı kullanmadı. Oysa Spinoza, monist idi, Tan-

rısal cevher ile doğayı özdeşleştirmişti; bu yüzden, Tanrısal 

doğa ile doğa yasaları arasındaki geçişi doğrudandı ve muci-

zeleri doğa yasalarına aykırı gördüğü gibi, Tanrısal doğaya da 

aykırı görüyordu. Schleiermacher de teolojik sebeplerle, doğa 

yasalarının ihlali anlamındaki mucize anlayışının Hıristiyan 

teolojisinden çıkarılması gerektiğini savundu. O, nedenselliği 

mantıki bir zorunluluk olarak kabul etmişti ve evrensel her 

olguyu Tanrı’nın eseri olarak görse de bu olguların doğa ya-

saları çerçevesinde, bu yasalar ihlal edilmeksizin gerçekleşti-

ğini savunmuştu.

566

 Gerek Spinoza gerek Schleiermacher, kla-

sik fiziğin Newtoncu determinizm şeklinde hüküm sürdüğü 

evren anlayışının hâkim olduğu yıllarda yaşamışlardır ve fel-

sefelerinde bunun etkisi vardır.

 Fizikteki determinist yaklaşımın bize en doğru evren tab-

losunu sunduğunu düşünenlerin, gerek doğa yasalarının askıya 

alındığı gerek alınmadığı modellerle mucizeleri temellendir-

meleri için birkaç farklı yaklaşım mümkün olabilir. Bu yak-

laşımlar şu şekilde sıralanabilir:

1- Tanrı’nın mucizeleri gerçekleştirmek için bir süreliğine 

doğa yasalarını askıya aldığı söylenebilir. Buna göre Tanrı bir 

süreliğine bu yasaları askıya alıp peygamberlerin desteklene-

ceği veya türlerin yaratılacağı bir sistemi öngörmüştür. Tanrı-

sal yasalar (Sünnetullah) doğa yasalarını da içeren fakat daha 

geniş bir anlamda anlaşılmalıdır. Bu anlayışın bakış açısına 

göre Hz. Musa’nın denizi ikiye ayırması için mevcut yasalar 

durdurulmuştur;

567

 Tanrı, Hz. Musa için bu mucizeyi gerçek-

leştirerek, kendisinin doğa yasalarına hâkimiyetini ve istediği 

566  Friedrich Schleiermacher, The Christian Faith, T. and T. Clark Publishers, 1999. 

567 Bakınız: Tevrat, Çıkış 14-21, Kur’an-ı Kerim, Şuara Suresi, 26/63.

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

309

zamanda bu yasaları askıya alacağını göstererek insanlara kanıt 

sunmuştur. Bu yaklaşımda, doğa yasalarının bazen askıya alın-

ması, Tanrısal yasaların ve Tanrısal sistemin bir parçası olduğu 

için; bu durum, Tanrı’nın kendisiyle çelişkiye düşmesi olarak 

görülmez. Bu görüşte olanların Spinoza ve Schleiermacher’e 

verecekleri muhtemel cevap; onların, doğa yasaları ve Tanrı-

sal hikmet hakkında eksik bilgileriyle konuştukları, Newtoncu 

evren anlayışını Tanrısal Doğa’nın anlaşılması için tam gü-

venilir bir rehber olarak kabul etme hatasına düştükleri, şek-

linde olacaktır. (Newton’un kendisi de Tanrı’nın kimi zaman 

doğa yasalarını ihlal etmek suretiyle mucizeler oluşturduğunu 

ifade etmiştir.) Mekanik kurallarla çalışan bir makinenin, ba-

zen durdurulup, parçalarının, makinenin geliştirilmesi için de-

ğiştirilmesi gibi bir istisna, nasıl makinelerle ilgili daha geniş 

bir yaklaşım açısından, makinenin mekanik sistemine aykırı 

bir olgu olarak görülmemekteyse; aynı şekilde, peygamber yol-

lamak gibi bir istisnanın, doğa yasalarının ihlal edilmesi gibi 

bir istisna ile birleştirilmesi, Tanrı’nın en geniş anlamıyla sis-

temi (Sünnetullah) açısından bir çelişki oluşturmaz.

2- Tanrı evrende olacak her olayı önceden bilecek ve hesap-

layabilecek güce sahip olduğundan, en baştan her şeye müda-

hale ettiği de savunulabilir. Bu görüş, Tanrı’nın baştan müda-

hale ile varlıklar arası uyumu sağladığını

568

 söyleyen Leibniz’in 

felsefi sistemine benzer. Bu görüşün savunulması, İzafiyet Te-

orisi ile zamanın izafi olduğunun ortaya konmasından sonra 

daha da kolaylaşmıştır.

569

 İzafiyet Teorisi’nin ortaya koyduğu 

zaman anlayışına göre on üç milyar yedi yüz milyon yıl önce 

(Big Bang’in tahmini başlangıç zamanında)

 

yapılan bir mü-

dahale ile bir olay olmadan bir saniye önce yapılan müdahale 

568  G. W. Leibniz, Monadoloji, çev: Suut Kemal Yetkin, Milli Eğitim Bakanlığı Yayın-

ları, İstanbul (1997), s. 9-11

569  Albert Einstein, İzafiyet Teorisi, çev: Gülen Aktaş, Say Yayınları, İstanbul (2001), 

s. 26-28. ; 57-59.

---