Executive Summary of the research
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
33
Milli qanunun daha bir daxili ziddiyyəti ondan ibarətdir ki, onun dövlət proqramları haqqında müddəasında ƏU qeyd edilməmişdir. 3-cü maddədə bəyan edilir ki, “dövlət strategiyası uşaqların lazımi maddi və məişət şəraiti daxilində tərbiyə edilmələrinə, mütərəqqi standartlar əsasında təhsil almalarına və layiqli vətəndaşa çevrilmələrinin dəstəklənməsinə yönəldilməlidir”. 30-cu maddədə bu bəyanata riayət etməyə cəhd göstərilir və bəyan edilir ki, “xüsusi (dövlət) proqramları hərbi münaqişələrin, epidemiyaların, təbii və ekoloji fəlakətlərin baş verdiyi ərazilərdə yaşayan və həmin hadisələrin təsirinə məruz qalan uşaqları müdafiə edirlər. Həmin proqramlar həm də yetimləri və valideynlərindən birini itirmiş uşaqları, yoxsul ailələrin və şəhid ailələrinin uşaqlarını əhatə edirlər”. Hərçənd 35-ci maddədə ƏU ayrıca qeyd edilmişdir, yenə də onlar xüsusi dövlət proqramlarının əhatə dairəsinə düşən imkansız uşaqların təbəqələrindən biri kimi qeyd edilməmişlər. Lakin qanunvericilik sənədlərinin daha dərindən araşdırılması nəticəsində məlum olur ki, ƏU-ın ehtiyaclarına və haqlarına aid olan xüsusi proqramlar mövcuddur.
Ümumi təhsil müəssisələrində xüsusi təhsilin təşkil edilməsi qaydası Xüsusi təhsil haqqında qanunda (2001) təsbit olunmuşdur. Həmin qaydada bəyan edilir ki, “Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq, əlil şəxslər tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın və ya tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarı əsasında ümumi təhsil müəssisələrində yaradılan xüsusi şəraitdə təhsil almaq hüququna malikdirlər”. Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunda ümumi məktəblərdən həmin şəraiti yaratmaq tələb olunmur. Azərbaycan qanunvericiliyinin daha dərin təhlili nəticəsində məlum olur ki, bir çox halda “inkluziv təhsil” və “inteqrativ təhsil” terminlərinin mənaları eyni cür izah olunur. Məsələn, Xüsusi təhsil haqqında qanunda həmin sahədə istifadə olunan bəzi terminlərin tərifi verilir:
1)
Sağlamlıq imkanları məhdud olan şəxs fiziki çatışmazlığa, əqli və psixoloji inkişaf ləngimələrinə malik olan, xüsusi təhsilə ehtiyacı olan şəxsdir; 2)
sağlam uşaqlarla birlikdə eyni sinif otaqlarında təhsil almasıdır; 3)
İnteqrativ sinif otağı sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların sağlam uşaqlarla birlikdə təhsil aldıqları, ümumtəhsil məktəbində yerləşən və xüsusi şəraitə malik olan sinif otağıdır 49 . Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunun özündə istifadə olunan terminlər inkluziv təhsil məfhumuna ziddir, çünki təhsilin bu növü tibbi diaqnoz əsasında seçilmişdir. İnteqrasiya termininin tərifində inteqrasiya tədbirinin mənası izah edilməmişdir, çünki həmin sənəddə ümumiyyətlə seçilmiş üsullar təsvir edilməmişdir. İnkluziv təhsil üsulu həmin sənəddə heç qeyd edilməmişdir. “İnkluzivlik” xüsusi termin kimi NK-nin sonrakı tənzimləyici sənədlərində və qərarlarında qeyd edilmişdir. Nəticə etibarilə, Xüsusi təhsil haqqında qanundan sonra qəbul edilmiş sənədlərin hamısında inteqrasiya və inkluzivlik terminlərinin tərifləri və mənaları bir-birilə dəyişik düşmüşdür.
Xüsusi təhsil haqqında qanunda nəzərdə tutulduğu kimi, xüsusi məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələrini bitirdikdən sonra əlil şəxslər öz qabiliyyətlə, imkan və maraqlarına uyğun olaraq peşə təlimi keçmək, öz təhsillərini və peşə təlimlərini başa vurduqdan sonra isə işə düzəlmək hüququna malikdirlər. Maraqlıdır ki, Xüsusi təhsil haqqında qanunda məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələri barədə “xüsusi təhsil proqramları” termini istifadə olunur, lakin aydın görünür ki, peşə təlimi əsnasında hər hansı xüsusi təhsil proqramının həyata keçirilməsi həmin sənəddə öz əksini tapmamışdır. Şübhəsiz ki, beynəlxalq normalarda inkluziv təhsilə rəğbətli münasibət əks olunur, lakin bu normalarda aydın şəkildə bəyan edilir ki, həmin uşaqlar inkluziv təhsil şəraiti daxilində əlavə yardım almaq hüququna malikdirlər. Xüsusi təhsil haqqında qanunun peşə təhsilinə
49
Azərbaycan Respublikasının Hökuməti (2001), Xüsusi təhsil haqqında qanun
34
həsr olunan müddəasında həmin əlavə yardım nəzərdə tutulmamışdır. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda da (25 avqust 1992-ci il) təhsil və digər dövlət müəssisələrində əlillərə peşə təlimi və ixtisas hazırlığı xidmətlərinin göstərilməsi haqqında müddəa vardır.
Qanunların daha dərindən təhlil edilməsi nəticəsində təhsilin sonrakı pillələri barədə müəyyən toqquşmalar və ziddiyyətlər məlum olur. Xüsusi təhsil haqqında qanuna (2001) və Ümumi təhsil haqqında qanuna (2001) uyğun olaraq, ƏU təhsilin daha yüksək pillələrində təhsil almaq hüququna malik deyildirlər. Xüsusi təhsil haqqında qanunda həmin uşaqların texniki kollec və tam orta təhsilinə dair heç bir müddəa yoxdur. Ümumi təhsil haqqında qanunda fiziki cəhətdən əlil olan uşaqlar üçün xüsusi peşə təlimi kurslarının, məktəblərinin və liseylərinin təşkil edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Texniki məktəblərə və kolleclərə, habelə ali məktəblərə (ali kolleclər, konservatoriyalar, akademiyalar, universitetlər və s.) həsr olunan 18-ci və 19-cu maddələrdə əlilliyi olan uşaqlar və ya gənclər qeyd olunmur. Nəticə etibarilə, ƏU yalnız məktəbəqədər və ümumi təhsil almaq, habelə ibtidai peşə təlimi keçmək hüququna malikdirlər. Lakin Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda (25 avqust 1992-ci il) əlillərin ölkə daxilində, təhsilin bütün pillələrində təhsil almaq hüquqları aydın şəkildə təsvir olunur:
olunduqda isə, xüsusi təhsil müəssisələrində həyata keçirilir. Əlillərin təhsili üçün xüsusi şərait yaratmaq məqsədilə texniki-peşə məktəblərində, kolleclərdə və ali məktəblərdə ixtisaslaşmış şöbələr və ya bölmələr təşkil olunur…. Əlillərin qəbul imtahanları üçün xüsusi şərait yaradılır …”
Xüsusi təhsil haqqında qanunun icra qaydalarının tətbiqini tələb edən ayrıca müddəaları əsasən həmin qanunun III bölməsində əks olunmuşdur. Həmin bölmədə xüsusi təhsilin təşkilati məsələləri təsvir olunur. Ev təhsilinin təşkil edilməsi haqqında bölmədə bəyan edilir ki, “səhhət imkanlarına görə təhsil müəssisələrinə gələ bilməyən şəxslər üçün təhsil fəaliyyəti müvafiq təhsil müəssisələri tərəfindən evdə təşkil edilməlidir” 50 . Həmin maddənin ikinci abzasında ev təhsilini tələb edən əlillik növlərinin müəyyən edilməsi və bu cür təhsilin təşkil edilməsi üçün məsuliyyət müvafiq icra orqanlarının üzərinə qoyulur. Nəticə etibarilə, NK Evdə təhsil almaq hüququnu təmin edən xəstəliklərin siyahısı və ev məktəbinin (və ya təhsilinin) təşkil edilməsi qaydası haqqında 077 nömrəli qərar qəbul etdi 51 . Halbuki, həmin siyahıda xəstəliklərin tibbi cəhətləri dəqiqliklə təsvir edilmişdir, lakin həmin siyahı da natamamdır. Həmin sənədin əsas hüquqi nəticələrindən biri odur ki, ev təhsilinin təşkil edilməsi TPPK tərəfindən tənzimlənir. Lakin həmin qaydada ev təhsilinin həyata keçirilməsi, izlənməsi və monitorinqi üçün cavabdeh olan orqanın və ya müəssisənin adı qeyd edilmir. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda da (25 avqust 1992-ci il) ev təhsili haqqında müddəa vardır və həmin müddəaya uyğun olaraq uşağın valideyninə və ya qanuni nümayəndəsinə maddi yardım və imtiyazlar verilir.
Xüsusi təhsil haqqında qanunun Stasionar müəssisələrdə (xəstəxana şəraitində) təhsilin təşkil edilməsinə həsr olunan 10-cu maddəsində əlil şəxslərin uzun (21 gündən artıq) müddət ərzində xəstəxanada qalmalı olduqları təqdirdə, evdə təhsili təşkil etmək tələb olunur. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda (25 avqust 1992-ci il) klinika şəraitində yaşayan uşaqlar üçün də eyni hüquq təsbit edilmişdir 52 . Bəzi digər qaydalardan fərqli olaraq, Stasionar şəraitdə (xəstəxanada) təhsilin təşkil edilməsi haqqında 88 nömrəli qərarda aydın şəkildə qeyd edilmişdir ki, Təhsil Nazirliyi təhsil fəaliyyətini təşkil etməlidir, habelə həmin qərarda icra tədbirləri üçün cavabdeh olan orqanın adı da göstərilir 53 . Bundan əlavə, icra tədbirləri üçün birbaşa cavabdeh olan 50
9-cu maddə, Xüsusi təhsil haqqında qanun (2001)
51 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (10 may 2002-ci il), Evdə təhsil almaq hüququnu təmin edən xəstəliklərin siyahısı və ev məktəbinin (və ya təhsilinin) təşkil edilməsi qaydası haqqında 077 nömrəli qərar 52
20-ci maddə, Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanun (25 avqust 1992-ci il)
53 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 may 2002-ci il), Stasionar şəraitdə (xəstəxanada) təhsilin təşkil edilməsi haqqında 88 nömrəli qərar Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|