F. I. Haydarov, N. I. Xalilova psixologiya fanlarini qitish metodikasi

UMUMIY PSIXOLOGIYANI QITISHNING METODIK 
XUSUSIYATLARI 
Ushbu fanni qitishning asosiy maqsadi — talabalar tomonidan 
psixik faoliyatning umumiy qonuniyatlarini zlashtirilishi hisoblanadi. 
Umumpsixologik nazariyalar, bilimlar ularning psixologiyadagi amaliy 
baholari xususan, yosh va pedagogik, ijtimoiy sohalarni 
o'i^nisWarining asosini tashkil etishi kerak. Psixologiya fanining 
zamonaviy yutuqlarini zlashtirish talabaga undan awal qanday 
qarashlar va nazariyalar yuzaga kelgani va qay darajada ular ilmiy 
taraqqiyotiga yordam berishiga, barchasiga ongii ravishda yondashishga 
imkon beradi. 
Umumiy psixologiyani rganish psixologiya tizimidagi boshqa 
quv kurslarini zlashtirishda metodologik ahamiyatga ega, chunki 
umumiy bilimlarsiz xususiyatlarni tushunib olish mlimkin emas. 
Bundan kelib chiqib, ma'ruza qishda va adabiyotlar bilan 
talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishda talaba uchun har bir 
yangi ilmiy qoidani hayotda kuzatiladigan psixologik hodisalar bilan 
tushuntirish, balki ular ishlarini qanday tushuntirilganligi va zamonaviy 
umumiy psixologiyada qanday tushuntirilishi bilan ham taqqoslash 
zarur hisoblanadi. Ma'ruza mavzulari fanning rang-barangligi, 
b limlar mazmunida psixologiyaning asosiy muammolarini 
t planishi, bir-biri bilan bo liq tushunchalar tizimi sifatida bayon 
etilishi mumkin b lishi uchun bir nechta katta b limlarga 
89 

---

jamlanganligi maqsadga muvofiq b lardi. Shunga muvofiq amaliy va 
semenar mash ulotlaridajn kiritilishi mumkin b lgan tafsilotlan 
haqida ma'ruzalarda batafsil gapirib tish kerak b lmaydi. Misol 
uchun idrok etish psixik jarayonlarning har biriga batafsil tavsifnoma 
berib tish zaruriyati b lmaydi, lekin ularning faoliyati davomida ular 
rtasidagi zaro aloqalar va bo liqliklariga talabalarni e'tiborini 
qaratish ularning vazifalarini k rsatish kerak. Keyingi seminar 
laboratoriyalar, amaliy ishlari davomida ular faqatgina nazariy emas, 
balki amaliy tajriba orqali chuqur rganish mumkin boiadi. 
Shu bilan birga auditoriyada talabalarning kasbiy xususiyatlarni 
hisobga olish kerak. Misol uchun, pedagogika oliy quv yurtining 
matematika fakultetida quvchilarning matematik qobiliyatlari 
borasida nazariy asoslarini chuqurroq rganish va boiajak 
qituvchilarni bolalarda matematik qobiliyatlarini aniqlash va 
rivojlantirish metodikasi bilan qurollantirishi mumkin boiadi. 
Beriladigan soatlar soniga qarab ma'ruza kurslar b yicha turli 
variantlarda boiimlarga ajratilgan b lishi mumkin. Masalan, umumiy 
psixologiyaning hamma muammolari beshta, oltita yoki yetita ma'ruza 
boiimlarga ajratilgan b lishi mumkin. Bu berilgan soatlar soni va 
qituvchining fikriga bo liq boiadi. 
Quyidagicha variantlar uchraydi 
1. Psixologiyaga kirish. Shaxsning idrok etish jarayoni. Shaxsning 
emotsional — irodaviy sohasi, shaxsning psixologik xususiyatlari (beshta 
boiim). 
2. Umumiy psixologiya fan sifatida, uning obyekti va predmeti 
faoliyat psixologiyasi, shaxs psixologiyasi va idroki, emotsional 
irodaviy sohasi, xarakteri va temperamenti, shaxsning qobiliyatlari va 
y nalganligi (oltita boiimlar). 
3. Psixologiya fan sifatida va uning asosiy sohalari faoliyat 
psixologiyasi, shaxs psixologiyasi, shaxs faoliyatida idrok etish 
jarayonlari, faoliyatda emotsiya va idrokning rivojlanishi, taiim-
tarbiya psixologiyasi muarnmolari, munosabatlar psixologiyasi va 
shaxslararo munosabatlar psixologiyasi (yetita boiim). 
qituvchi nimaga asosiy e'tiborni kuchaytirishni xohlashiga qarab 
ularning har biriga turli miqdorda soatlar ajratilishi mumkin. Misol 
uchun boiajak ishlab chiqarish tashkilotchilari va jamoa rahbarlari 
uchun faoliyat psixologiyasi va shaxslararo munosabatlar 
psixologiyasining muammolarini yaxshiroq bilib olishlari, boiajak 
qituvchilarda esa shaxs psixologiyasi va uning rivojlanishi, taiim va 
tarbiya psixologiyasini bilishi bilan bo liq boiadi. 
90 

---

Semenar, amaliy va laboratoriya mash ulotlarida ma'ruzachi 
rejalashtirilgan savollarini yechimini topishi kerak. Shu bilan birga 
nazariy xususiyatdagi ma'ruzalardan farqli ravishda ular talabalarda 
psixologik hodisalarni rganish va qayta zgartirish uchun amalda 
nazariy bilimlardan foydalanish mahoratini shakllantirishga hamda shu 
bilan ularni amaliy vaziyatlarda psixologik t ri y l tutishga 
rgatishga qaratiladi. 
Albatta, ma'ruzada b lgani kabi mash ulotlarda ham qituvchi 
qitishning faol metodlaridan foydalanishga harakat qiladi va 
talabalarni ilmiy va amaliy muammolarni tahlil qilib, psixologik 
kategoriyalar bilan fikrlashga rganishni maqsad qilib q yadi. Bu 
maqsad ma'ruzalarda b lgani kabi (muammoli bayon etish uchun) 
talabalarning mustaqil va amaliy mash ulotlarida (seminar 
laboratoriyalar) quv topshiri i sifatida muammoli savollar hamda 
vazifalar yordamida erishish mumkin. 
Bu savol — masalalar shunday tuzilishi kerakki, ular talabalarni 
fanning asosiy muammolari haqida mulohaza yuritishga y naltirsin;