Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi

36 

 



=

şç  ℎ

ə

 

ℎə  ü ə  (çə

)

ü

 ℎ

ə

 

ℎə  ü ə  (çə

)

=

 

Sadə olaraq qırılmada sərf olunan iş aşağıdakı düsturla təyin olunur. 

=

∙

1000 ∙ 10

∙



(

.

, ,

 

) 

Burada, 

R

qr

 – nümunənin qırılma yükünü (q-la) göstərir. 

l

qr

 – qırılmada uzanmanı mm-lə göstərir. 

 - dartılma diaqramında tamamlama əmsalıdır. 

Müxtəlif materiallarda =0,35/0,65 olur. 

Nisbi  (xüsusi)  qırılma  işi  (r

m

,  r

v

).  Nisbi  qırılma  işi  qırılmada  sərf  olunan 

işin  sıxıcılar  arasında  bağlanan  nümunənin  həcminə  və  kütləsinə  (çəkisinə)  olan 

nisbəti ilə təyin olunur. 

=

.

, ,

  /

 

=

.

=

,

  /

 

Burada, 

m – nümunənin kütləsini (çəkisini) qramla göstərir. 

m = V



 olduğundan, 

r

v

 = r

m



 olur 

Kompleks  xarakteristika  sayılan  möhkəmlik  uzununa  döşənmiş  cismi  təşkil 

edən maddənin qırılmaya müqaviməti nisbi qırılma işini xarakterizə edir. 

=

∙

∙



1000 ∙ 10 ∙

= 

=

∙

∙ 100

∙



1000 ∙

∙ 100 ∙ 10 ∙

= 

=

∙

1000

∙



= 

=

∙



(

)

=

∙ 100

,

=

,

=

∙

1000

   

---

37 

 

Yeni  elə  avtomatik  qırıcı  maşınlar  hazırlanıb  ki,  bunlar  ardıcıl  olaraq 

sapların sıxlaşması, onların qırılması, möhkəmliyi və qırılmada uzanmasının qeydə 

alınması avtomatlaşdırılmışdır. 

Rəqsi (mayatnikli) qırıcı maşının iş prinsipi ilə tanış olaq. 

Yavaş işləyən rəqsi tipli qırıcı maşının iş prinsipi aşağıdakı kimidir. Belə ki, 

iplik və sap nümunəsi 1 və 2 sıxıcılarına bərkidilir. 1 sıxıcı 3 qurğusunun təsiri ilə 

aşağı  buraxılır  və  o  isə  4  qoluna  (linginə)  bərkidilmiş  və  6  nöqtəsi  tərəfində 

fırlanan  sektor  şəkilli  qurğu  metal  lentlə  asılmış  olan  2  sıxıcını  dartır.  4  qüvvə 

ölçən qolu (lingi-li) özü də 5 yükünü daşıyır. 

Nümunə  nə  qədər  çox  möhkəm  olarsa,  4  qüvvə  ölçəni  bir  o  qədər  çox 

bucaqla  kənara  çıxır.  Bu  kənara  çıxma  8  şkalasına  bərkidilmiş  7  göstəricisi  ilə 

qeydə alınır. Buy a bilavasitə qırılma, yaxud 5 yükü növbələşirsə, onda faizlə qeyd 

olunur. 

Əgər  bu  faizi  G  ilə  işarə  etsək,  onda  rəqsi  qüvvə  ölçənin  tənliyindən 

aşağıdakı düsturu alarıq. 

P

r

 = GX 

Burada, 

R – nümunə ilə verilən qüvvə. 

r – sektorun radiusu. 

X – şaquli oxdan rəqsi qüvvə ölçənin ağırlıq mərkəzinə  

       qədər olan məsafədir. 

Kənardan  çıxma  bucağını    ilə  işarə  edib  X  kəmiyyətini  qüvvə  ölçənin 

ağırlıq mərkəzinin radiusu vasitəsilə ifadəsini tapmaq olar. 

X = Rsin



 

X – in bu qiymətini əvvəlki düsturda yerinə yazsaq,  

onda 

=



 

alınır. 

---

38 

 

 nisbəti sabitdir, yükünün kütləsi (çəkisi) təcrübə müddətində dəyişmir. 

Beləliklə,  nümunə  üzərində  sınanılan  qüvvə  rəqsi  qüvvə  ölçənin  kənara 

çıxma bucağının sinusu ilə düz mütənasib olan kəmiyyətlə ifadə edilir. 

Rəqsi  qırıcı  maşınlarından  başqa,  tək  sap  və  kələf  ipliyinin  möhkəmliyini 

(qırılma yükünü) təyin edən bu neçə qırıcı maşınlar mövcuddur. 

Qırıcı  maşınlar  (dianometrlər).  Sapın  möhkəmliyini  (qırılma  yükünü)  və 

qırılmada  uzanmasını  müxtəlif  konstruksiyalı  dinamometr  (qırıcı  maşın)  adlanan 

maşın vasitəsilə təyin edirlər. 

Tətbiq edilən yükün sürətindən və sınaqdan keçirilən materialın deformasiya 

sürətindən asılı olaraq dinamometrləri 3 növə ayırmaq olar. Yəni: 

1.  Yükün və deformasiyanın artma sürətinin dyişən olmasından. 

2.  Yükün artma sürətinin sabit olmasından. 

3.  Deformasiyanın sabit sürətli olmasından. 

Birinci  növə,  yəni  həm  yükün,  həm  də  deformasiyanın  sürətli  olması  halı 

üçün işlədilən dinaometrlərə rəqsi (mayatnikli) tipli cihazlar (Şopper firması, RM-

3, RM-30 və s.) aiddir.  

Sınaq  üçün  götürülmüş  nümunə  belə  cihazlarda  iki  tərpənən  hərəkət  edən 

sıxıcı arasına bərkidilir.  

Yuxarı  sıxıcı  rəqsli  qüvvəölçənə  birləşdirilir.  Qüvvəölçənin  əqrəbi  şkalaya 

nəzərən qırılma yükünü (qüvvəni) göstərir.  

Aşağı sıxıcı ötürücüyə birləşdirilir və sabit sürətlə hərəkət edir. Yuxarı sıxıcı 

isə dəyişən sürətlə hərəkət edir. 

Yuxarı  sıxıcının  hərəkət  sürətinə  uyğun  olaraq  yükün  artma  sürəti  də 

dəyişilir. Yükün  və deformasiyanın artma  sürətlərinin bu qeyri-sabitliyi  rəqsi  tipli 

cihazların əsas nöqsanlarından bridir.  

Bu nöqsan eyni şəraitdə müxtəlif nümunələri sınamağa imkan vermir. Lakin 

müxtəlif  liflərin  sabit  zamanda  sınaqdan  keçirilməsi  bu  nöqsanı  qismən  aradan 

qaldırır.  Belə  cihazların  digər  bir  nöqsanı  bundan  ibarətdir  ki,  rəqqasın  hərəkəti 

---