Fakültə:İmf ixtisas: Biznesin idarə edilməsi Fənn: Fəlsəfə Hazırladı:Əsgərov Sərvan Rəhbər: Dosent Əhmədov Yaşar Mövzu: Elmi idrakın metodları və formaları Qrup: 721. 7
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İlk mühərrik”
| Aristotel
(yun. Ἀριστοτέλης, e.ə. 384 – 322) — Qədim yunan filosofu, klassik yunan fəlsəfəsinin Sokrat və Platondan sonra üçüncü nümayəndəsi. Aristotel Frakiyanın Stagira şəhərindən idi. Platonun tələbəsi olmuş, müəlliminin ölümündən sonra bir müddət Kiçik Asiyada yerləşən Atarne, sonra isə Militena şəhərində yaşamışdır. Gənc yaşlarından elmə və fəlsəfəyə böyük maraq göstərmişdir. Bu səbəblər üzündən Aristotel varlığı başqa cür təsəvvür edirdi. Onun fikrincə hər şeyin əsasında hər zaman var olan materiya durur. O elə cansız və ruhsuz bir maddədir ki, ondan hər şeyi yaratmaq mümkündür. Bu yaradılış prosesini də “İlk mühərrik” (yun. τὸ πρῶτον κινοῦν ) adlanan bir başlanğıc həyata keçirdir. Aristotel onun varlığını hərəkətin varlığı ilə əsaslandırmışdır, çünki bir şey hərəkətdədirsə onda bu hərəkətə təkan verən olmalıdır. Hər şeyi hərəkətə gətirən “İlk mühərrikin” özü isə hərəkətsizdir. O materiyanı canlandırır və ondan bitki, heyvan və insanlar kimi canlılar yaradır. Bu dulusçunun gildən düzəltdiyi müxtəlif şeylərə bənzər bir prosesdir. Məsələn, “İlk mühərrik” ilkin olaraq insanın formasını və ya Platonun ifadəsi ilə desək, onun ideyasını düşünür. Sonra ona öncə düşündüyü görkəmdə bədən verir və bununla da insan yaranmış olur. Bütün dünya və kainat əslində maddədən (materiyadan) ibarətdir. Beləliklə, Aristotelin istifadə etdiyi “ forma ” anlayışı, Platonun “ideyasına” çox yaxın məna daşıyır. Aristotel kateqoriyalar və çevrənin qavranılması (idrak) prosesi barəsində də özəl düşüncələrlə çıxış etmişdir. Müəyyən bir şey haqqında tam təsəvvür yalnız onun mahiyyətinin bilinməsindən sonra yaranır. Bu da Aristotel fəlsəfəsinin ən əsas məqamlarından birini təşkil edir. O hər şeyin mahiyyətinin izahını vermək üçün kateqoriyaları (yun. κατηγορία – ittiham, xassə, deyim) tətbiq etmişdir. Kateqoriyalar hər bir anlayışın, ifadənin, həqiqətin ən ümumi və sadə formasıdır ki, onların əsasında bir tərəfdən digər anlayışlar ( idrak kateqoriyaları ), başqa tərəfdən isə dərk edilən obyektlərin gördüyümüz varlıq formaları ( varlıq kateqoriyası ) ortaya çıxır. Başqa sözlə, kateqoriya reallığın ən əhəmiyyətli tərəflərini əks etdirən ümumi anlayışdır.İ drak (çevrənin qavranılması) haqqında Aristotel subyektdən asılı olmayan obyektiv reallığın mövcudluğu mövqeyindən çıxış edirdi. O hesab edirdi ki, ətrafımızda olan şeylər insanda duyğular vasitəsi ilə əks olunur.Həqiqi biliyi ideal aləmdə görən Platondan fərqli olaraq Aristotel hesab edirdi ki, insandan asılı olmayan real dünya vardır. Orada olan hər bir şeyi insan öncə duyğu vasitəsi ilə qavrayır. Bilik və yüksək ağıl formaları isə duyğu yolu ilə əldə edilmir. Bunlar daha yüksək əqli fəaliyyətlə əldə edilir. |