Fan va innovatsiyalar vazirligi chirchiq davlat pedagogika universiteti
Yüklə 275,37 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
36 XULOSA. Ma‟lumki, mustaqillik yillarida millatimiz ma‟naviy qadriyatlari va axloqiy ustunlarimizning tiklanishi hamda kamol topishiga poydevor yaratildi. Ona tilimiz mavqeyining tiklanlanganligi, uning davlat tili maqomiga ega boʻlganligi shular jumlasidan. Boshqa fanlar qatorida tilshunosligimizning dolzarb muammolariga yana bir karra e‟tiborni jalb qiladi. Demak, bugungi kunda ona tili, oʻzga tillarga hurmat muammosi bilan birga davlat tili madaniyatini yuksaltirish asosiy vazifalardan biri boʻlsa, iste‟molga kirayotgan davlat tili madaniyati tushunchasi esa axloqiy, ma‟naviy kategoriyadan biri sifatida namoyon boʻlmoqda. Bu esa tilning milliy tabiati yaqqol aks etadigan grammatik qonuniyatlarni ana shu metodologik asoslarga tayangan holda chuqur tahlil qilish, muammoga til va tafakkur, til va ma‟naviyat, til va madaniyat mushtarakligidan kelib chiqqan holda munosabatda boʻlishni taqozo qiladi. Har qanday millatning oʻzligi uning tilida yaqqol namoyon boʻladi va uning ontologik belgisi sifatida amal qiladi. Ayniqsa, bu tilning grammatik qurilishida yorqin ifodasini topadi. Soʻzlararo bogʻlanish usullari, bogʻlovchi omillarning xususiyatlari va tarkibi, gap qurilishining milliy tafakkur tarziga mos boʻlishi, gap qurilishi qoliplarining milliy oʻziga xos xususiyatlari bu hodisalarning har birini milliy ruhiyat va ong, tafakkur tarzi tushunchasidan kelib chiqqan holda va u bilan dialektik aloqadorlikda oʻrganishni talab etadi. Bu esa har bir grammatik hodisani qanday metodologik asos va tadqiq usullari asosida tekshirish zarurligini aniqlash muammosi bilan murakkablashadi. Koʻrinadiki, milliy tilning grammatik tizimi tadqiqida milliy ma‟naviyat va milliy til dialektikasi mushtarakligida ma‟naviy omillarga tayanib ish koʻrish masalaning bir jihati boʻlsa, lisoniy hodisani qaysi yoʻsinda va qaysi tadqiq usullari asosida, tilshunoslikning qaysi oqim va yoʻnalishlari tamoyillari, tayanch tushuncha va kategoriyalari vositasida tekshirish ikkinchi jihatini tashkil etadi. Shunday ekan, ilmiy tadqiqot tadqiq metodologiyasi va usullarining toʻgʻri tanlanishi hamda uqilishi tadqiq manbayining tekshirilayotgan qirrasi haqida 37 obyektiv xulosalar berish va uni xolis idrok qilish imkonini beradi.Chunki bir metod asosida berilgan xulosalarni boshqa metod tamoyillari asosida baholash va rad etish mumkin emasligi toʻgʻrisida olimlarimiz koʻp bora ta‟kidlashgan. Shuningdek, ishimizda sodda gaplarning lisoniy-sintaktik qurilishi va nutqiy- uslubiy qoʻllanish imkoniyatlarini oʻrganish maqsad qilib qoʻyilgan ekan, oʻzbek tili grammatikasining milliylikni aks ettiruvchi bu jihatlarini tahlil qilishda substansial tadqiq usullaridan foydalanish samarali deb bilamiz. Oʻzbek tilshunosligida tilimizning mohiyati, uning xilma-xil muammolarini yoritishga bagʻishlangan koʻplab tadqiqotlar yaratilgan va yaratilmoqda. Bugun oʻzbek tilshunosligi turkiy tilshuunosliklar orasida peshqadamlardan ekanligi ham mubolagʻa emas. Chindan ham, tilimiz jonkuyari Nizomiddin Mahmudov ta‟kidlaganidek, “Oʻzbek tilining mustaqillik sharoitida rivoji bilan bogʻliq jarayonlarni xolis ilmiy-nazariy asoslarda tadqiq etishni yanada muntazamlashtirish maqsadga muvofiqdir”. Bunda til, shaxs, jamiyat uchligi va bu uchlik a‟zolari orasidagi munosabatlar hamda ular bilan bogʻliq qonuniyatlarni ochishga qaratilgan sa‟y-harakatlar yetakchilik qilmogʻi lozim. Tabiiyki til, shaxs, jamiyat uchligi va uning tarkibidagi a‟zolar orasidagi munosabatlar tadqiqi fanimizning keyingi taraqqiyotini belgilovchi ilmiy izlanishlarni talab etadi. Fikr tushunchalarsiz bo„lmagani kabi gapning ham asosida, avvalo, so„z yotadi. Zero, gapning asosidagi atov birligi voqelangan leksemalardir. Leksemalarning guruhlanishida ham yetakchi omillardan biri sifatida ularning sintaktik imkoniyatlari yotishi bejiz emas. Shu boisdan tilshunoslikda gap bo„laklari va so„z tushunchalari munosabati ustuvor masalalardan bir sifatida qaraladi. Yüklə 275,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|