Farmarsevtik texnologiya

Maydalash, aralashtirish
. Dori tayyorlash uchun mo‘ljallangan kukunlarni 
maydalashdan
 
ikki maqsad bor. Birinchisi dori moddaning tanaga tezroq va to‘laroq 
so‘rilishi bo‘lsa, ikkinchisi maydalangan kukunlar yaxshi aralashadi, dozalanganda 
qavatlarga ajralmaydi va ingredientlarning ayrim zarrachalari ajralib ko‘rinmaydi. 
Dori modda zarrachalari maydalanishi natijasida bir zarracha, alohida 
zarrachaning sathi kamaysa ham, umum zarrachalar sathini ifodalovchi umumiy sath 
(umumsath) bir necha bor oshadi. 
Umumsath ko‘rsatkichining oshishi quyidagi 1-jadvalda yaqqol ko‘rinib turibdi. 
2-jadval 
Zarracha qirralari 
1 sm
3
hajmdagi 
sm
2
o‘lchamidagi 
o‘lchami, mkm 
zarrachalar soni 
umumsath m
2 
0,1 sm q 10000 mkm 
1 
6 
0,1 mm q 1000 mkm 
10
3 
60 
100 mkm 
10
6 
600 
10 mkm 
10
9 
6000 
1 mkm 
10
12 
60000 = 6 m
2 
0,1 mkm 
10
15 
600000 = 60 m
2 
Umum sath oshishi bilan dori moddaning tana bilan tutashgan sathi ham ortadi. 
Natijada eriydigan moddalarning erishi tezlashadi, tanaga so‘rilishi kuchayadi. qattiq 
moddalarga mexanik ta'sir ko‘rsatish har xil bo‘lishi mumkin. Ularni parchalash, 
maydalash, ezish, yorish, sindirish, kesish, arralash, urish yoki shu usullaridan 
foydalanish orqali amalga oshiriladi (1.1.-rasm). 

---

7 
1.-rasm. Maydalash usullari 
a — ezib maydalash; b — yorish; v — sindirish; g — kesish; d — arralash; 
e — ezgilab maydalash; j — urib maydalash; z — erkin tushish. 
Yorishda – jismning bosim ko‘p ta'sir qilingan joyi yoriladi.Hosil bo‘lgan 
zarrachalar bir-biriga o‘xshash bo‘lsa ham shakli, kattaligi jixatdan bir-biriga yakin 
bo‘ladi. 
•
Sindirishda — egiltiruvchi kuchlar ostida jism parchalanadi. 
•
Parchalanishdan hosil bo‘lgan zarrachalar kattaligi va shakli jixatidan turlicha 
bo‘ladi. 
•
Kesish va arralashda - jismlarni belgilangan kattalikda va shaklda maydalash 
mumkin. 
•
Yanchishda - jism siqiluvchi, cho‘zuvchi, kesuvchi, ezuvchi kuchlar
ta'sirida maydalanadi. 
Bunda mayda kukunga o‘xshash mahsulot hosil bo‘ladi. 
Urilganda - mo‘ljalga olib urilganda yorilgandagi kuch ta'siri qaytarilib jism 
yorilishi mumkin, umuman urilishda ezish ta'sir kuchi bilan maydalanadi. Dori 
moddalari fizik jixatdan maydalangan, qattiqlik jixatdan o‘rta qattiqlikdagi qovushqoq 
jismlar bo‘lganligi sababli (xox kristal, xox amorf modda bo‘lsin) ularni maydalashda 
yanchish va ezish usulidagi kuchlar ta'siridan foydalaniladi [3; 76-78.] 

---

8 
Ezish va ishqalash modda zarrachalarini maydalash bilan birga ularni o‘zaro 
yaxshi aralashishini ham ta'minlaydi. Bu esa murakkab kukunlarni tayyorlashda 
ayniqsa qo‘l keladi. 
Hozirgi kunda elaki dorilar tayyorlashda ularni maydalash va aralashtirish uchun 
dorixonalarda qadimdan ma'lum bo‘lgan hovonchadan (
mortaria
) foydalaniladi (1.2.-
rasm). Bizni elaki dori texnologiyasini o‘rganish bo‘yicha qilingan ishlarimiz asosida 
olgan natijalar shuni ko‘rsatadiki, ularning maydalik darajasi, maydalash usullari, 
aralashtirish usuli uning sifatiga biosamaradorligiga ta'sir etuvchi omil hisoblanadi. 
Shu sababdan bu texnologik jarayon va maydalik darajasini ham tarkibi turiga qarab 
me'yorlashtirish kerak. Ularning maydaligi 0,1-0,3 mm oraligida bo‘lishi mumkin. 
Dorixatlarda ko‘p ishlatiladigan elaki dorilarni murakkab tarkiblaridan dorixonada 
yarim fabrikatlar tayyorlab qo‘yish mumkin. Bunda elaki dorilar tarkibi o‘rganilib 
uning ko‘p uchraydigan ma'lum bir qismi yarim fabrikat holida tayyorlansa bo‘ladi. 
Elaki dorilar tarkibini draje holida ham tayyorlash mumkinligi G. S. Yusupova 
tomonidan ko‘rsatilgan. 
Hovonchalar har xil o‘lcham va shaklda chiqarilib, chinni, agat, latundan 
yasaladi. Kundalik amaliyotda eng ko‘p ishlatiladigani chinni hovonchadir. Chinni 
hovonchalar 7 xil hajmda chiqariladi. Chinni hovonchalar yuza tomonidan sillik, ichi 
esa govak va notekis bo‘ladi.