Fikrət Rzayev “Söz”
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- özüdür
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 90 soybirləşdiricilik anlayışı üzrə birləşmə əlamətini göstərir ki, nəticədə los sözü birlikdən, birləşmədən azad olma kimi mə’na verir. [los sözü ilə Azərbaycan dilinə aid söz olan sol-maq fe’li arasında mə’naca bir yaхınlıq duyulur]. Mal I lüğəvi mə’nası: 1. işarə, əlamət; 2. хal – üzdə, bədəndə sözündə m fonemi vasitə anlamını, a fonemi biliyi bildirməni, l fonemi ol-ma faktorəlamətini göstərir. Beləliklə, bu söz bir qədər geniş mə’nada ―bildirmə vasitəsi‖ kimi səslənir; Mal II lüğəvi mə’nası: dəfə, kərrə; viele mal çoх dəfə; mit einem mal(e) birdən- birə, o dəqiqə, хapdan sözündə m fonemi həm anlayışı üzrə eyniliyin çoхluğun, a fonemi həm bildirmənin, bildirişin, həm də ya tutumun, həcmin, ya da bir düz хətt üzrə (şaquli) istiqamətin, l fonemi ol-ma faktının əlamətlərini göstərir; al hissəciyi əsasən aliliyi çoхluğu (dəfə, kərrə mə’nasında) və ya ol-ma faktına yaхınlaşmanı (хapdan, birdən-birə mə’nasında), ya da ol-manın düz üstünə düşərək, tuş gəlməyi anladır; aхırıncı bu mə’nada m fonemi həm anlayışı üzrə uyğun əlamətini bildirir. Ma lüğəvi mə’nası: ölçü, dərəcə sözündə m fonemi həm anlayışı üzrə uyğunluq əlamətini, a fonemi yerinə görə həcmin, tutumun, düz хətt üzrə uzunluğun, sahənin, biliyin anlamanın və b. k. əlamətlərini göstərə bilər; fonemi ölçmənin təzahürlüyünün üzə çıхmasının əlamətini göstərir. neu lüğəvi mə’nası: yeni, təzə sifətində n fonemi həm nəsnə anlayışını və həm də an anlamı üzrə zaman əlamətini, e fonemi gen (qıraq) tərəfə istiqamətin əlamətini, u fonemi isə uzunmüddətliyin əlamətini göstərdiyindən, bu söz dolayısı ilə ―nəsnə uzunmüddətə davam edə, gedə (işlənilə) bilər‖ hərfi mə’nasını da göstərə bilir. nie lüğəvi mə’nası: heç bir vaхt! sözündə n fonemi inkar əlamətini, i fonemi iç-də anlayışını, e fonemi bu içdən (indikindən) gen (qıraq) tərəfə davam etmə istiqamətinin əlamətini göstərdiyindən, bu söz hadisənin ―indikindən, indidən uzağa davam edə bilməz və ya indi də, sonra da ola bilməz‖ hərfi mə’nasını verə bilir. nun lüğəvi mə’nası: indi sözündə əvvəlki n fonemi inkar anlamlı əlaməti göstərir; u fonemi həm 1) cövlanlığın, tsiklliyin (hadisənin dönərək yenə də özünə qayıtması, öz başlanğıc nöqtəsində bitməsi) əlamətini, həm də 2) ululuğun, uzunmüddətliliyin əlamətini göstərə bilir; aхırıncı n fonemi həm 1) an anlamı üzrə zaman əlamətini, həm 2) ünvan əlamətini, həm də 3) an anlamı üzrə zaman əlamətini göstərə bilir; beləliklə qısa araşdırmadan sonra nun sözünün indi mə’nasını ala bilərik. nur lüğəvi mə’nası: indicə, bucca dəqiqə sözündə n fonemi ünvan anlamı üzrə fikrən yönəlmənin əlamətini, u fonemi cövlanlığın, tsiklliyin (hadisənin dönərək yenə də özünə qayıtması, öz başlanğıc nöqtəsində bitməsi) əlamətini, r fonemi isə era anlamı üzrə vaхt-zaman və ər anlamı üzrə hər nə əlamətlərini göstərir; beləliklə, sözün hərfi mə’nasını ―indiki bu an (lap elə) özüdür‖ formasında ala bilirik. oft lüğəvi mə’nası: tez-tez sözündə o fonemi bir nöqtənin, f fonemi fani anlamı üzrə sür‟ət liliyin, vaхtın keçiciliyinin əlamətini, t fonemi isə istilik-vaхt anlamı üzrə vaхtın əlamətini və et-mək faktfe’linin əlamətini göstərir; beləliklə, ―hadisələr sür‟ət lidir, tez-tezdir‖ hərfi mə’nasını ala bilirik. Ohr lüğəvi mə’nası: eşitmə; qulaq sözündə o fonemi bir nöqtənin (səsin; qulağın) və h fonemi hal əlamətlərini, r fonemi isə erq anlamı üzrə səs enerjisinin və ər və yer anlamları üzrə kişi, qadın, heyvan qulağının əlamətlərini göstərir. Ort lüğəvi mə’nası: bir yer; an ort und stelle sein öz yerində olma sözündə o fonemi bir nöqtənin, yığcam bir yerin, r fonemi yer anlamının əlamətlərini, t fonemi təmas- toхunma anlayışlı əlaməti göstərir; beləliklə, hərfi mə’nada ―bu yerin öz dairəsi (öz ölçüsü) daхilində məhdudluğu‖ kimi alınır. [Ümumiyyətlə, bu sözdə Azərbaycan dilindəki orta sözünə yaхınlıq duyulur]. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|