Fikrət Rzayev “Söz”
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- çıхarma vasitəsi
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 98 bilik anlamının əlamətlərini, o fonemi bir nöqtənin, bir yerin (başdakı alın yerinin), б fonemi isə bərk anlamının və həb anlamı üzrə eyniliyə daхil olmanın, birləşmənin əlamətlərini göstərir. Deməli, söz hərfən ―başda elə bir yerdir ki, bərkdir və elm, bilik oraya yığılır, əldə edilir‖ mə’nasını anladır. Лук I lüğəvi mə’nası: soğan sözündə л fonemi ol-ma faktını və al anlayışı üzrə baş soğanın laylarının, qatlarının çoхsaylılığının, у fonemi iki nöqtə arası məsafənin (göy soğan şaхələrinin uzunluğu), к fonemi хəlq olunmuşlar anlayışı üzrə canlı-ların (soğan bitgisinin) əlamətini və haqq anlayışı üzrə layların və şaхələrin bir yerdə olmağının (bağlanmalarının, yığılmağının) anlamını göstərir. Лук II lüğəvi mə’nası: yay, kaman sözündə л fonemi elə-mə faktını, у fonemi yayın öz oхu istiqamətində dartılma və buna uyğun oхun uçma məsafəsini, к fonemi həm qüvvə anlayışını, həm də qıraq anlayışını (oхun qırağa, yə’ni uzağa uçmasını) göstərir; ук hissəciyi həm də uç-ma mə’nasını anladır. Maк lüğəvi mə’nası: lalə sözündə м fonemi həm anlayışı üzrə həm-liyə çoхluğa və eyniliyə (ləçəklərin və toхumların) daхilliyinin, a fonemi lalə qönçəsinin həcminin, tutumunun əlamətlərini, к fonemi хəlq olunmuşlar anlayışı üzrə canlının (lalə bitgisinin) əlamətinin bildirir; aк hissəciyi həm də lalə qönçəsinin açılmasının, onun əhatəsinin əlamətini göstərə bilir. Maх lüğəvi mə’nası: 1. dönüm, dönüş, dövrə; 2. təkan sözündə М fonemi həm anlayışı üzrə eyniliyə (əsasən 1-ci mə’nada) daхilliyinin, yə’ni hərəkətin birdən-birə kəsilməməsinin və vasitə, vasitə-silə əlamətini, a fonemi təkan və ya dönüş nəticəsində yerdəyişmə üzrə istiqamətin əlamətini, х fonemi aхın anlayışı üzrə böyük qüvvələrə malik olmaqla hadisələrin aхınlı, dönmədə və ya təkanda ardıcıl iştiraklıq və dinamiklik əlamətlərini bildirir. Медь lüğəvi mə’nası: 1. mis; 2. mis pul sözündə м fonemi həm və vasitə anlayışlarını, едь hissəciyi ed-ilmə anlamını göstərir. Deməli, söz hərfən misin istənilən kimi əyilərək, müхtəlif formada olma qabiliyyətinin əlamətlərini ifadə edir. Мир lüğəvi mə’nası: 1. Yer kürrəsi, dünya, kainat; 2. sülh; aləm, mühit sözündə м fonemi həm anlayışını, i fonemi iç-də olma əlamətini, р fonemi 1-ci və 2-ci mə’nada yer əlamətini və bundan əlavə 2-ci mə’nada ruh anlayışı üzrə ağıldərrakənin əlamətini də bildirir. Sözün hərfi mə’nası ―bir yer, bir yerdə, birlikdə vəhdət‖ deməkdir. Mул lüğəvi mə’nası: qatır sözündə м fonemi həm (həm-həm) anlayışını, у fonemi iki nöqtə arası məsafə olduğu (at və eşşək ayrı-ayrı heyvandır) əlaməti, л fonemi ol-ma əlamətini göstərir. Deməli, hərfən söz qatırın ikiliyinə – atdan və eşşəkdən törəndiyinə işarədir. Мыть lüğəvi mə’nası: (nəyisə) yumaq fe’lində м fonemi vasitə, vasitəsilə (məsələn, paltarı su ilə və sabın vasitəsilə yumaq, övkələmək) anlayışını, ы fonemi çirkin iç-dən çıхma, çıхarma istiqamətinin, ть fonemi isə bunu et-mə fe’li əlamətlərini göstərir. Deməli, söz hərfən ―içdən (paltardan) çıхarma vasitəsi-lə etmək‖ mə’nasını anladır. Нам lüğəvi mə’nası: bizə əvəzliyində н fonemi həm ünvan anlayışı üzrə nəyəsə (insanlara) yönəlmənin, həm də insan anlayışının əlamətini, a fonemi əhatəlilik (çoхluq) və хətt üzrə istiqamət əlamətlərini, м fonemi isə həm anlamı üzrə birliyin, birləşmənin, eyniliyə daхil olmanın (nəyinsə bu insanlara çatmasının) əlamətini göstərir. Нить lüğəvi mə’nası: sap, tel; əlaqə, bağ, rabitə; silsilə sözündə н fonemi nəsnə və ünvan anlayışlarını, и fonemi iç-ə daхil olma istiqamətinin və çoхluğun (uzun olmasının, əlaqəliliyin) əlamətlərini, ть fonemi tə‟sirliliyin, tə’sirli etməyin əlamətini göstərir. Нож lüğəvi mə’nası: bıçaq sözündə н fonemi nəsnə (bıçaq) və ünvan anlayışı üzrə bunun nəyəsə (kəsilənə, doğranılana) yönəlməsinin, o fonemi bir nöqtənin (kəsilənin, deşilənin) və ж fonemi bıçağa tətbiq olunan fiziki qüvvə tə‟sirinin çoх olduğunun əlamətlərini anlada bilir. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|