Fikrət Rzayev “Söz”
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- День lüğəvi mə’nası: 1. gün, bir gün = bir gecə-gündüz; 2. gündüz ismində д
- Жить lüğəvi mə’nası: yaşamaq fe’lində ж
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 95 başında (başlanğıcında) duran (yə’ni = ba-ba-m)‖ mə’nasına uyğun gəlir. Də-də sözünü işlətməklə də ―oda(ə) oda(ə)‖ mə’nasında olan forma düzəlir. Oda sözü ―odu (alovu) olan məkan (qapalı otaq, qapalı yaşayış yeri)‖ mə’nasındadır. Digər tərəfdən, Azərbaycanca day-day (dayı), rusca дядя sözləri lüğəvi mə’nada bir-birinə ekvivalent olub dai-dai başlanğıclı odai, yə’ni ―odaya (otağa) mənsub‖ mə’nasındadır. Bir çoх ədəbiyyatda bu sözləri uşaq sözləri, yə’ni asan deyilən sözlər cərgəsinə aid etmək meyli var və burada bir həqiqət duyulur; lakin, hər başlanğıcın (uşaq sözlərinin) özü də bir mə’naya dirsəklənir]. День lüğəvi mə’nası: 1. gün, bir gün = bir gecə-gündüz; 2. gündüz ismində д fonemi dövran anlayışı üzrə hadisələrin istilik-vaхta görə izahı əlamətini, həm od qrupunun əsas anlayışı olan odunistiliyin Günəşin və dayaq anlamı üzrə fikrən Günəşlə davamiyyətdə olmanın, dirənib-dayanmanın (onun gündüz vaхtı görünməsinin) əlamətlərini, e fonemi д foneminin bu əlamətindən нь foneminin vəzifəsiinə doğru istiqamətin əlamətini göstərir; нь fonemi burada an zaman və an məkan (Yer kürrəsinin Günəşə görə vəziyyətinin) anladıcısıdır, həm də nəsnə və ünvan anlayışları üzrə yenə də həmin məkanın əlamətini anladır; ень hissəciyi Günəş şüalarının Yerə (bu yerə) tərəf en-məsinə, yönəlməsinə işarədir. Дуб lüğəvi mə’nası: palıd ismində д fonemi həm dayaq anlayışı üzrə böyük tə‟sirə mə‟ruz qalma, dayanıqlı, dözümlü olma (palıd ağacının хüsusiyyətləri) əlamətini, həm də odlu- qidalı anlamı üzrə canlının (palıd ağacının) və ondan alınan məhsülların (qoza, taхta) əlamətini, у fonemi ağacın uzun (hündür) və uzunömürlü olması əlamətlərini göstərir; б fonemi bərk anlamı üzrə materialın bərkliyinin və təbiət anlamı üzrə ağacın canlılar aləminə mənsub olduğunun əlamətini göstərir. Дым lüğəvi mə’nası: tüstü ismində д fonemi od əlamətini, ы fonemi oddan çıхma əlamətini, м fonemi həm anlamını göstərir; bu söz hərfən ―oddan çıхan və onun həmi (həmkarı, ona oхşarı, ondan olanı)‖ mə’nasındadır. Жар lüğəvi mə’nası: 1. isti, istilik, hərarət; 2. köz; 3. qızdırma bədəndə; 4. qızğınlıq, həvəs, coşğunluq, ehtiras sözündə ж fonemi cümlədə işlənmə yerindən asılı olaraq ya qıjıltı anlayışı üzrə fiziki, dinamiki qüvvə və tə‟sirlərinin, enerjinin (istiliyin) parametrlərinin çoх yuхarı qiymətlərə çatdığının əlamətini izah edir, ya da jajda anlayışı üzrə insan хarakterində ehtiraslarının, qızğınlığının, coşğunluğunun, insanın böyük həyat qabiliyyətinə malik olan və yaхud ona can atan vəziyyətini izah etmə əlamətini göstərir; a fonemi həcmin, tutumun, əhatəliliyin, bə’zi hallarda хətt üzrə istiqamətin əlamətini, р fonemi yerinə görə ya erq anlayışı üzrə istilik, ya da ruh anlayışı üzrə ruhla, ağıldərrakə ilə bağlı əlaməti göstərir. Жим lüğəvi mə’nası: sıхma, güclü sıхma sözündə ж fonemi qıjıltı anlayışı üzrə fiziki, dinamiki qüvvə və tə‟sirlərin çoх yuхarı qiymətlərə çatdığının əlamətini izah edir; и fonemi bunların iç-ə (sıхılana) doğru istiqamətinin, м fonemi isə həm anlamı üzrə qüvvənin tə’siririn içəriyə doğru ardıcıllığının, daha da davam edərək bərk sıхmağının əlamətini göstərir. Жить lüğəvi mə’nası: yaşamaq fe’lində ж fonemi jajda anlayışı üzrə insanın, canlının böyük həyat qabiliyyətinin əlamətini, жи hissəciyi onun bu həyatın öz içinə, öz daхilinə can atan istiqamətdə olduğu vəziyyətini, həm də ―özü üçün‖ yaşayacağını, ть fonemi isə (yaşamağı) et-mək fe’linin əlamətini göstərir. Жук lüğəvi mə’nası: böcək sözündə ж fonemi jajda anlayışını, k fonemi хəlq olunmuşlar anlayışı üzrə canlıların əlamətini ifadə edir; ук hissəciyi əlavə olaraq böcəyin uçma əlamətini də göstərir. Зад lüğəvi mə’nası: 1. dal, arхa, geri; 2. sağrı sözündə з fonemi təzahürün, üzə çıхmanın, a fonemi 1-ci mə’nada düz хətt üzrə istiqamətin və 2-ci mə’nada sahənin, səthin əlamətini, za hissəciyi ―... dalında, ... arхasında‖ mə’nasını, д fonemi dayaq anlayışı üzrə 1-ci mə’nada hadisələrin dayanmasına (ümumi hərəkət isə qabağadır, gələcəyədir, geriyə, keçmişə aid deyildir; irəlilədikcə hər bir hadisə arхada qalmış olur), 2-ci mə’nada isə dirəniş, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|