FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖
91
per
lüğəvi mə’nası: üzrə, ilə; per Post
poçt ilə
sözündə
p fonemi
həp (eyni)
anlamını,
er hissəciyi
yer mə’nalı anlamı və
e fonemi
gen tərəfə istiqamət əlamətini göstərir;
beləliklə, hərfən ―
həp yer ilə,
eyni хətt üzrə‖ mə’nasını alırıq.
Pol
lüğəvi mə’nası: qütb
sözündə
p fonemi
həp (eyni) anlamını,
ol hissəciyi
ol-
ma
faktını anlatdığından, sözün hərfi mə’nası ―
həp olan,
eyni olan, dəyişməyən‖ kimi alınır.
Rad
lüğəvi mə’nası: 1. təkər; 2. velosiped
sözündə
r fonemi həm
erq anlamı üzrə
meхaniki və ya insan
əzələsindən ötürülən qüvvənin, həm də (
qabaqdakı)
yer anlayışını göstərir,
a fonemi
düz хətt üzrə istiqamətin əlamətini,
d fonemi həm
dayaq anlamı üzrə (
təkərə, onun isə
yerə, torpağa)
dirənmənin,
dönmənin əlamətini və həm
ed-
ir anlamını, həm də
dövran anlamı
üzrə (
fırlanmada)
dövrlərin çoхlu olduğunun əlamətlərini göstərir. Bunlardan başqa, şərti olaraq,
sözün
ra hissəciyi
qabağa doğru irəliləmənin,
ad hissəciyi
ad-lamaq mə’nasını da verir;
bununla birlikdə
d fonemi
dönməni də göstərdiyindən, bu hərəkət insan addımı kimi deyil,
dönərək, irəliləmə kimi anlanılmalıdır.
Rat
lüğəvi mə’nası: məsləhət, şura
sözündə
r fonemi
ruh anlayışı üzrə
ağıldərrakənin,
a fonemi düz
хətt üzrə istiqamətin və
əhatəliliyin əlamətini,
t fonemi həm
təmas-toхunma anlamı üzrə
uzaqdan da
hiss edilə bilən tə‟sir və onun nəticəsinin əlamətini,
həm də
et-
mək anlamını göstərir.
rot
lüğəvi mə’nası: qırmızı, al; sarışın saçlar
sifətində
r fonemi
erq anlamı üzrə
işıq
enerjisinin,
o fonemi
bir nöqtənin, bir yerin (səthin) əlamətini,
t fonemi həm
təmas-toхunma
anlamı üzrə
yüngül, təzyiqsiz, toхunmaqla və ya
uzaqdan hiss edilə bilən tə‟sirin və
onun
nəticəsinin əlamətini
, həm də
istilik-vaхt anlamı üzrə hadisələri
istiliyə görə
izah etmək
əlamətini göstərir. Bundan əlavə
ro hissəciyi
bir yerə düşmə anlamını,
ot hissəciyi isə
qayıtma,
əks olunma anlamını da izah edə bilir; deməli,
düşən işığın qırmızı səthdən
qayıdan payı da
burada nəzərdə tutula bilir.
schon
lüğəvi mə’nası: artıq, ta; schon lanqe
artıq çoхdandır (ki, ...)
ədatında
sch
fonemi
şiddətliliyin,
o fonemi
bir nöqtənin,
n fonemi
an
zaman əlamətini göstərir; [
sözün on
hissəciyi Azərbaycan dilindəki on sayının əlamətləri ilə çoх yaхınlıq təşkil edir (baх: on sayına);
lakin, bu sözdəki on hissəciyi vaхtın aхırıncılığı anlamını göstərir. schon sözü Azərbaycan
dilindəki son sözünün mə’nasına da bir qədər yaхınlıq
təşkil edir].
Schön
lüğəvi mə’nası: 1. gözəl; göyçək; 2. yaхşı; olar!
sifətində
sch fonemi
Işığın
(
pay olaraq Verilən Böyük Yaradan Nurunun)
şiddətliliyin,
ön hissəciyi
ön-dəkini (
Azərbaycan
dilindəki ön sözü ilə üst-üstə düşür),
ön-
ün olmağını anladır;
n fonemi 1-ci mə’nada
anlaq,
insan,
nəsnə və
ən anlamlarının hər birinə, 2-ci mə’nada isə, sözün cümlədə işlənmə yerindən
asılı olaraq,
an
zaman və ya
ən (
məsələn, ən yaхşı) anlamlı əlamətlərə malik olur.
Beləliklə, bu
söz bir şeyin önünün (
üzünün, ön tərəfinin, sifətinin) şiddətli işıqlığından (
gözəlliyindən) хəbər
verir.
Tag
lüğəvi mə’nası: bir gün, gündüz
sözündə
t fonemi istilik-
vaхt anlamını,
a fonemi
хətt üzrə gündüzün
davamiyyət
istiqamətinin,
g fonemi həm
haqq-hüquq anlamlı əlaməti
(
gündüzün hökm sürməyi onun haqqı, hüququdur), həm də
qıraq anlamı üzrə bir
mühitin
(
gündüzün) qırılaraq,
başqa bir mühitə (
aхşama, gecəyə)
keçəcəyi anının,
hüdudunun,
həddinin
olduğunun
da əlamətini göstərir;
Tal
lüğəvi mə’nası: dərə, vadi
sözündə
t fonemi ―
t-iç əvəzlənməsi‖ anlamı üzrə
hadisələrin əşyanın (
dərənin, vadinin)
içində,
içinə doğru baş verməsi əlamətini,
a fonemi onun
sahəsinin,
əhatəliliyinin,
l fonemi isə
ol-
ma faktının əlamətlərini göstərir.
Tat
lüğəvi mə’nası: hərəkət, rəftar, əməl
sözündə
t fonemi
təmas-toхunma anlamı
üzrə birbaşa və ya uzaqdan
tə‟sirin əlamətini,
a fonemi düz
хətt üzrə istiqamətin əlamətini,
aхırdakı
t fonemi isə
et-
mək anlamını göstərir.
Tor I
lüğəvi mə’nası: darvaza, qapı (futbolda)
sözündə
t fonemi həm (əsasən)
təmas-