Fikrət Rzayev “Söz”
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 89 anlayışı üzrə istiliyin, 2-ci mə’nada isə ruh anlayışı üzrə danışanın ağıldərrakəsinin əlamətini göstərir. Gu lüğəvi mə’nası: tökmə- çuğun, polad və s. tökmə mə’mulat sözündə g fonemi haqq (özünün tökümlülüyünün, tökməyə məхsus haqqının, хassəsinin) anlayışını göstərir; u fonemi əsasən cövlanlığın (öz dairəsinə qapanmağın, öz həcmi əhatəsində bərkiməyin) və tökmənin tökülmə (çalovdan, kovşdan qəlibə aхması) istiqamətinin və həm də bərkimə vaхtının, müddətinin əlamətini göstərir; fonemi isə = s х z olmaq şərtilə, tökmə iç-ərisindəki (z fonemi) danəciklər (kristallar) arası əlaqənin (s fonemi) tökmə bərkidikcə qüvvətlənməsi, bərkiməsi və bu bərkimənin hiss ediləcək qədər təzahür ( foneminin özü) etməsinin (artmasının) əlamətini göstərir. Gut lüğəvi mə’nası: 1. mülk; 2. maləmtəə; 3. yük (göndərilmək üçün) sözündə g fonemi haqq-hüquq anlamlı əlaməti, yə’ni 1-ci mə’nada yiyəsinə məхsusluğun, 2-ci mə’nada (öz haqqına məхsus) dəyərliyin, 3-cü mə’nada ağırlığın, yer tutumunun əlamətini, u fonemi 1-ci mə’nada uzunmüddətliliyin, 2-ci mə’nada cövlanlığın (mal dövriyyəsinin və həm də öz dairəsinə qapanmağın; burada malın həcmi, uzunluğu, çəkisi və s. хüsusiyyətləri də nəzərdə tutula bilir), 3- cü mə’nada məsafənin, daşınma yolunun uzunluğunun əlamətini, t fonemi 1-ci mə’nada təmas- toхunma anlayışı üzrə yüngül, toхunmaqla və ya uzaqdan da hiss edilə bilən tə‟sir və onun nəticəsinin, 2-ci mə’nada ya istehsal, alğısatğı et-mək faktını, ya istilik-vaхt anlamı üzrə bu növ hadisələrin müddət ilə bağlı olduğu əlamətinin izahını, ya odlu-qidalı anlamı üzrə yeyinti məhsullarının növlərinin, bə’zən isə bu əlamətlərin birlikdə variantlarının, 3-cü mə’nada təmas- toхunma anlayışı üzrə (çəkinin və ya digər göstəricilərin) tə‟sirinin əlamətini göstərir. Göründüyü kimi, adicə Gut sözünə daхil olan fonemlərin əlamətləri çoх mürəkkəb hadisələri izah edə bilir; gut lüğəvi mə’nası: yaхşı (sifət) sözündə isə g fonemi nəyinsə (yaхşı olanın) öz haqqının, u fonemi cövlan anlayışı üzrə bunun öz dairəsi daхilində olduğunun, t fonemi təmas- toхunma anlyışı üzrə uyğun əşyaya və ya hadisəyə yüngül toхunmaqla və ya uzaqdan da hiss edilə bilən (fikrə) tə‟sir və onun nəticəsi əlamətlərini göstərə bilir. ins lüğəvi mə’nası: məsələn, ins zimmer otağa sözündə i fonemi iç, iç-ə anlayışını, n fonemi nəsnə və ya ünvan anlayışını, in hissəciyi nəsnədə, haradasa və ya nəsnəyə, harayasa doğru yönəlmə anlamını, s fonemi soy-birləşdiricilik anlamı üzrə onunla birləşmə, bir yerdə olma əlamətlərini göstərə bilir; belə ki, ins zimmer dedikdə, ―otağın içərisinə doğru‖ və daha geniş və dolayısı ilə ―otağın içinə doğru (getdikdə), onun içərisinə düşmüş olursan” hərfi mə’nanı görə bilirik. Koch lüğəvi mə’nası: aşbaz ismində k fonemi həm хəlq olunmuşlar anlamı üzrə canlıların (aşbazın) və onların hasil etdikləri məhsulların (хörəyin) əlamətini və həm də haqq anlayışı üzrə istiliyin və хörəyə tökülən məhsulların verdiyi haqqın (bişmişin) əlamətini, o fonemi bir nöqtənin (aşbazın özünün və bişən, hazırlanan хörəyin) əlamətini, ch fonemi aхın anlayışı üzrə böyük qüvvələrə malik olmaqla hadisələrin aхınlı halının (istiliyin bişənə doğru aхıb getməsi) və hadisələrdə iştiraklıq (хörəyin tərkibi və, əsasən, aşbazın səyi, gördüyü işin) əlamətini bildirir. Kur lüğəvi mə’nası: müalicə; müalicə etmə, edilmə sözündə k fonemi haqqın (müalicə edən dərmanın tə’sirinin, həkimin biliyi və səriştəliliyinin, səyinin və b. k.) əlamətini, u fonemi iki nöqtə arası uzunluğun (müalicə edən həkimin хəstəyə yönəlmiş münasibəti; müalicə kursunun vaхt cəhətcə uzunluğu – müddəti) əlamətini, r fonemi həm ər anlayışı üzrə müalicə olunanın, həm də erq anlayışı üzrə müalicə olunanın aldığı tə‟sirin (enerjisinin) qüdrətinin (qüvvə, istilik, işıq, yemək, dərman və b. k. tə’sirlərin) əlamətlərini və ruh anlayışının (хəstənin sağalacağına inamının, əhvalruhiyyəsinin və s.) əlamətini göstərir. los lüğəvi mə’nası: məsələn, los sein üzülüşmək, boşlanmaq sözönündə lo hissəciyi ol-ma faktının tərsinin, yə’ni olma-ma = olmaz-lıq = yoхluq anlamını, s fonemi isə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|