Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Anaksimen
hesab edir- di ki, hava əbədi ilk mövcudiyyətdir və onun boşalması və ya qatılaşması hər şeyin – əvvəllər mövcud olmuşların, hazırda mövcud olanların və gələcəkdə mövcud olacaqların əmələ gəlməsinin ilk mənbəyidir. O, heliosentrik sistem ideyasını birin- ci olaraq irəli sürərək hesab edirdi ki, Ayda həyat var, yəni həyat kosmosda məskunlaşmışdır və deməli, başqa planetlərdə də insanlar mövcuddur. Onların ardınca şair-filosof Ksenofan (e.ə. VI-V əsrlər) gəlir. Bir növ ayrıca yer tutan sima olsa da, o, Eley məktəbinin müjdəçisi idi. O, çoxlu sayda allahların Olimpdə məskunlaşması haqqın- da təsəvvürləri tənqid etmişdir. Onun fikrincə, insanlar özlərinə oxşayan allahlar uydurmuş və özlərinə xas olan fiziki əlamətləri onlara da şamil etmişlər. Amma bir Allah mövcud- dur ki, o da hər şeydə var və hər şeyi ağlın gücü ilə idarə edir. 98 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org Bütün doğulan və böyüyən nə varsa, hamısı torpaq və sudur; insanlar torpaqdan və sudan yaranmışlar. Nə allahların təbiəti haqqında, nə bütün yerdə qalanlar barəsində həqiqi bilik ola bilməz, ancaq fikir ola bilər. O, Homeri və Hesiodu ona görə tənqid edirdi ki, onlar insana xas olan qüsurları allahlara aid etmişlər. Biz Ksenofanın təlimində mütərəqqi mədəniyyət nəzəriyyəsi görürük: “Allahlar bəndələrə hər şeyi əvvəldən açıqlamamışlar, lakin insanlar tədricən, axtararaq daha yaxşı olanı tapırlar”. Pifaqor özü heç nə yazmırdı, ancaq o da Sokrat kimi yalnız danışırdı. Onun təlimi həm dini təsəvvürləri, həm də fəlsəfi baxışları əhatə edirdi. Pifaqorun dini təlimi ruhun ölməzliyi və ölümdən sonra insan ruhunun başqa canlıların bədəninə köçməsi, saymanın əsas elementi olan vahidin ilahi ədəd olması haqqında təsəvvürləri təbliğ edirdi. Burada Şərq mütəfəkkir- lərinin təlimləri ilə müəyyən bir oxşarlıq, xüsusən də, buddizmin təsiri nəzərə çarpır. Pifaqorun hesab və həndəsə ilə məşğul olması onun fəlsəfəsinə də öz təsirini göstərmişdir. O, dörd sub- stansiya – od, su, torpaq və hava haqqında ideyadan imtina etmir, lakin hesab edirdi ki, ədəd dünyanın bütün şey və hadisə - lərinin ilk elementidir: əks ədədlər cütlüyündən hissi qavranılan cisimlər yaranır ki, onların da dörd əsası var – od, su, torpaq, hava; bu dörd əsasın çevrilmələri nəticəsində insan və digər canlı lar yaranır. Ədədləri (təbiətin kəmiyyət cəhətlərini və qanunauyğunluqlarını insanın şüurunda ifadə edən mücərrəd təfəkkürün məhsullarını) onları doğuran obyektiv mənbədən – konkret şeylərdən və hadisələrdən ayıran pifaqorçular bir idea - list kimi ədədləri bütün mövcudluğun ilkin, əzəli ünsürləri hesab edirdilər. Pifaqor insanlara qidalanma və davranış barədə çoxlu məsləhət və göstərişləri, üç həyat tərzi haqqında təlimi irs kimi qoymuş- dur. Bu həyat tərzlərindən ən alisi praktiki həyat deyil, seyrçi həyat hesab edilirdi. Pifaqorun aforizmlərindən birində deyilir: “Tərəzinin üstündən keçməyin”, yəni bərabərliyi və ədaləti ayaqlar altına salmayın. 99 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org Pifaqor dövründən başlayaraq fəlsəfənin inkişafında ikinci xətt – idealist xətt aydınca təzahür edir. Fales, Anaksimandr və Anaksimenin baxışları materializm xəttini təmsil etdiyi halda, Pifaqor faktiki olaraq idealizm xəttinin banisidir. Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|