Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Empedoklun
(e.ə. təqribən 490- 430-cu illər) təlimini nəzərdən keçirək. Öz baxışlarını “Təbiət haqqında” traktatda şərh etmiş filosof və həkim Empedokl Sici li - yanın Aqriqente şəhərində yaşayıb-yaratmışdır. Bu şəhərdə fəlsə- fi fikrin yeni bir istiqaməti inkişaf etməyə başlamışdı. Empedokl həqiqi varlığın əbədi, sarsılmaz və dəyişməz olması barədə Parmenidin fikrinə əsaslansa da, varlığın elementlərinin sayı məsələsində onunla razılaşmır: Parmenidə görə, həqiqi varlıq yeganədir, Empedokl isə dörd maddi başlanğıcı – od, hava, su və torpağı fərqləndirərək, onları “bütün şeylərin kökləri” adlandırır. Şeylərin yaranması, əslində bu, əbədi köklərin bir- ləşməsidir ki, onların da arasında od daha mühüm rol oynayır. Köklərdən əlavə daha iki hərəkətverici qüvvə var: növbə ilə dünyada hökmranlıq edən Məhəbbət və Ədavət. Məhəbbət hökmran olduğu dövrdə hər şey vəhdət təşkil edir, Ədavətin hökmranlıq etdiyi dövrdə isə hər şey çoxalır. Empedokl şeylərin mənşəyində məqsədəuyğunluğu inkar edərək, öz araşdır- malarında cisimlərin yaranması prosesində təsadüfün roluna da toxunmuşdur. Empedokl kosmologiya və fizika sahəsində Pifaqor və Parmenidlə müqayisədə xeyli irəli getmişdir. O, Ay və Günəş tutulmalarını izah etmiş, bu hadisələri Ayın Yer ilə Günəş arasın- dan keçməsinin nəticəsi hesab etmişdir. Heyrətamizdir ki, Empedoklun gümanına görə, işığın məkanda yayılması üçün 104 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org zaman zəruridir, amma işıq çox böyük sürətlə yayıldığı üçün biz onun yayılma müddətini hiss etmirik. O bildirirdi ki, bitkilər heyvanlardan daha əvvəl və ixtiyari şəkildə yaranmışdır. Heyvanların formalarının çoxalması tədricən baş vermişdir. Empedoklun təlimində fizika, kosmologiya və fiziologiya artıq dindən asılı deyildi. E.ə. V əsrin ortalarından başlayaraq qədim yunan fəlsəfi fikri ilk dəfə olaraq, sözün həqiqi mənasında, Yunanıstan zəmininə düşür. E.ə. V əsrin əvvəlində iranlıların dəhşətli basqınlarının müzəffər şəkildə dəf olunmasına başçılıq etmiş Afina az sonra siyasi və mədəni həyat mərkəzinə çevrildi. Afina demokratiyasının görkəmli lideri Periklin dövründə burada fəl- səfə də yaranır. Onun ilk görkəmli nümayəndəsi Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|