Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Latın averroizmi.
Orta əsrlərdə formalaşmış Avropa sxolastik fəl sə fəsi aristotelizmə çox böyük maraq göstərirdi. Lakin o vaxt Aristotelin təlimi yalnız ərəbdilli peripatetiklərin əsərlərinə 128 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org əsa sən məlum idi. Buna görə də Orta əsrlərin müsəlman fəl- səfəsi ilə ta nış olmağa çalışırdılar. Toledo və Palermo şəhər- lərində fəaliy yət göstərən mərkəzlərdə İbn Sina, Fərabi, İbn Rüşd və digər ərəbdilli filosof və alimlərin əsərlərini fəal tər- cümə edirdilər. Platon, Plotin, Prokl, Qalen, Evklid və başqalarının əsərlərinin ərəb dilindən latın dilinə tərcüməsinə də böyük diqqət yetirilirdi. Bu məsələdə bəzən ilk latın aver- roisti adlanan filosof Mixail Skotun (1180-1235-ci illər) xid- mətləri böyük olmuşdur. Aristotelin əsərlərini İbn Rüşdün (onun “latınlaşdırılmış” adı Averroes idi) şərhləri ilə birlikdə tərcümələri mütəfəkkirləri daha çox maraqlandırırdı. Bu tərcümələr materialist meyillərin əsaslandırılması üçün istifadə edilə bilərdi. Bu vəziyyətdə kilsə dəfələrlə həmin tərcümələrə qadağa qoymağa məcbur olmuşdu. Lakin bütün qadağalara rəğmən Aristotelin əsərlərinə averroist şərhlərin köməyi ilə peripatetizm Qərbi Avropada geniş yayılmışdır. İbn Rüşd Siqer Brabantskinin (təqribən 1240-1282-ci illər) fəlsə- fi ilhamçısı idi. B.Bıxovskinin təbirincə desək, Brabantski “ərəb aristotelçinin əkdiyi azadfikirlilik fidanlarını latın məhəlləsi torpağına əkmiş və orada onları yetişdirmişdi”. İbn Rüşd var səsi ilə bəyan etmişdi ki, keçmişin bütün nailiyyətlərinə yiyələnmədən elmi fikrin inkişafı mümkün deyil, Aristotelin təlimini isə o, “ali həqiqət” adlandırmışdı. Siqer və onun tərəf- darları İbn Rüşdün baxışlarında Aristotelin baxışlarının auten- tik təkrarını görürdülər. İbn Rüşdün və latın averroistlərin müdafiə etdiyi ikili həqiqət ideyası həm zəkanın, həm də dini inamın bərqərar edə biləcəyi ikiqat etibarlı həqiqəti deyil, bir- birinə zidd olan və bir-birini qarşılıqlı istisna edən iki həqiqətin mümkünlüyünü, zəka əsasında əldə edilmiş həqiqətin dini etiqada əsaslanan həqiqətlərdən fərqlənməsinin mümkün- lüyünü tanımaq hüququnu qəbul edirdi. İbn Rüşdün təlimi XIII əsr Qərbi Avropa filosoflarının, kilsənin sərt nəzarətinə baxma- yaraq, ən mühüm dünyagörüşü məsələləri barədə öz biliklərini əsaslandırmağa, rasionalizmin təməlini qoymağa, fəlsəfəni 129 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org azadfikirliliyin yolunu kəsən teoloji ehkamçılıqdan və avtorita- rizmdən azad etməyə kömək edirdi. Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|