Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
294 vitamininə (2-30 mkq/100 q) malikdir. Məhz buna və yarımdoy- mamış yağ turşularının çox olmasına görə treska və paltusun yağları yüksək bioloji dəyərə malik olur. Dəniz məhsullarından kalmar, dəniz xərçəngi, dəniz kələmi geniş mikroelement spektrinə və BAM-rə malik olub, onlardan idmançıların qidalanmasında müntəzəm şəkildə istifadə etmək məsləhət görülür. Çörək qiymətli qida məhsuludur. Çörəyin əsas komponenti karbohidratlar olub, onun kaloriliyini (100q-190-236 kkal) təmin edir. Onların içərisində əsas yeri nişasta tutur. Zülal dəyərinə görə ən yaxşı əla buğda unundan və II sort buğda unundan bişirilən çö- rəklərdir. Çörək müxtəlif vitamin mənbəyi olub, ən çox kəpəkli buğda ununda olur. Nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, bir çox mikroelementlər, vita- minlər kimi dənin qabığında toplanır. Buna görə də əla sortlu unun çörəyində mikroelementlər kobud üyünmədən alınan unun çö- rəyinə nisbətən 2-3 dəfə az olur. Yarma əsasən karbohidrat (65-75%), həmçinin zülal (11,3- 13,1%) mənbəyidir. Ən çox bioloji dəyərə malik olan zülal qara- başaq yarmasındadır. Yarma B-qrupu vitaminləri, mineral mad- dələr, ən əvvəl Mg və Fe mənbəyidir. Ən yüksək qida dəyərinə qarabaşaq və yulaf yarmaları malikdir. Yulaf yarmaları yüksək bioloji dəyərə malik olan məhsullara aiddir. Onların tərkibində zülalın miqdarı 11-13% təşkil edir. Qarabaşaq və yulaf yarmasının əsas üstünlüyü tərkibində bağır- saqların işləməsi üçün lazimi miqdarda sellülozanın olmasıdır. Paxlalı bitkilər (noxud, paxla, lobya. xeyli miqdarda karbohidratlara (54-57%) malik olub, kifayət miqdarda kalorilidir (309-323 kkal/100q). Paxlalılar xeyli zülal (22-27%) və sellü- lozaya həmçinin kifayət qədər əvəzolunmayan aminturşusu-lizinə malikdir. Paxlalılarda xeyli B qrupu vitaminləri və zəngin mineral maddələr vardır. Yuyulma, isladılma və bişirilmə zamanı vitamin- lərin çox hissəsi itir. Buna görə də bişirilmiş paxlalılar şorba və soyusların hazırlanmasında istifadə oluna bilər. Kartof 15-16% karbohidratlara malik olub, onun 100 qramı 83 295 kkal enerji verir. Kartofda 2% zülal olsa da kükürdlü aminturşula- rının çatışmazlığı hiss olunur. Lizinin miqdarı çoxdur. Kartofun çox böyük dəyəri onun kaliumla zənginliyində (570/100 q) olub, ürək əzələlərinin normal funksiyasını təmin edir. Kartof vasitəsilə orqanizm xeli miqdarda fosfor alır. Kələm – dadlı və xeyirli məhsuldur. Ən geniş yayılan ağ baş kələmdir. Onun tərkibində çoxlu C-vitamini (45-60 mq/100 q) olub, saxlanma zamanı onun az bir hissəsi itir. Yazda onun qalan hissəsi 30 mq/100 q təşkil edir. Kələmin şirəsi xoraya qarşı faydalıdır. O, həzm vəzinin yaxşı stimuledicisidir. Turşudulmuş kələm özünün turşuları hesabına çürümə mikroblarını öldürür və həzm prosesini yaxşılaşdırır. Yerkökü – karotinoidlərin qiymətli mənbəyi olub, ondan A vitamini sintez olunur. Eyni zamanda yerkökündə PP vitamini və E vitamini də çoxdur. Çuğundur-vacib mineral elementlərə malikdir: Onlardan kalium (240mq/100q), natrium (90 mq/100 q) və Fe (1,4 mq/100 q) xüsusi qeyd olunmalıdır. Çuğundurda rəngləyici maddələr – bakterisid təsirli antosian- lar vardır. Pomidor bir çox vitaminlərin o, cümlədən C (20-25mq/100q), ??????- karotin (0,5-1,2 mq/100 q) və PP (0,5 mq/100 q) mənbəyidir. Onun tərkibində mineral elementlərdən kaliumun miqdarı çox olur (290/100 q). Soğanın tərkibində çoxlu vitaminlər və qiymətli maddələr – fitonsidlər vardır. Yaşıl soğanda 30 mq/100 q C vitamini və 2 mq/100 q ?????? − karotin olur. Soğanaqda C vitaminin miqdarı az, yəni 10 mq/100 q olur. Soğanın fitonsidləri bakterisid təsirə malik olub, orqanizmi bir sıra yoluxucu xəstəliklərdən qoruyur. Meyvə-giləmeyvə yüksək dad keyfiyyətinə, həmçinin, qiymət- li vitaminlərə, mineral maddələrə və karbohidratlara malikdir. C vitamini giləmeyvələrdən (mq/100 q) daha çox itburnuda (qurudulmuş)- 1200, qara qarağatda, çaytikanında – 200, çiyələk- də-60 və motmotuda – 30 mq/100q olur. Bu vtaminlərin sitruslarda (portağal, limon, naringi) miqdarı– 40-60 mq/100q təşkil edir. 296 Digər meyvə və giləmeyvələrdə C vitamininin miqdarı xeyli az olmaqla, gilasda 15 mq/100q, almada – 13 mq/100q, gavalıda 10 mq/100q və armudda 5 mq/100q olur. ?????? - karotin bir sıra meyvə və giləmeyvələrdə, o cümlədən zeytunda (10), itburnuda (2,6), ərikdə (1,6), xurmada (1,2) və heyvada (0,4 mq/100 q) olur. PP-vitamini nisbətən yüksək miqdarda: ərikdə 07 mq/100 q, moruqda, itburnuda və gavalıda-0,6 mq/100 q olur. Meyvə və giləmeyvələrdə qiymətli mineral elementlər olur. Xüsusilə şaftalı, qara qarağat, ərik, motmutu, üzüm və almada kaliumun miqdarı yüksək olur. Qaragilə, qara qarağat, çiyələk və moruq dəmirlə zəngin olur. Meyvə və giləmeyvələrdə sadə şəkər- lərdən qlükoza və fruktoza (6-10 mq/100q) olur. Üzümdə onun miqdarı 16%-ə çatır. Meyvə-tərəvəzlərdə tərkibində üzvi turşuların olması yağ mü- badiləsinə müsbət təsir edir və həzm işini stimullaşdırır. Bağırsa- ğın fəaliyyətinə yaxşı təsir edən meyvə-giləmeyvədə olan sellülo- zadır. Meyvə və giləmeyvələr də tərəvəzlər kimi, orqanizmdə fizi- ki işlənmədən sonra turşu-qələvi tarazlığının normallaşmasına kö- məklik edir. Meyvə-giləmeyvə və tərəvəz şirələri-qiymətli məhsullar olub, tərkibində (xüsusilə lətli şirələrdə) çoxlu vitaminlər, asan mənim- sənilən şəkərlər qələvi xarakterli mineral elementlər, mik- roelementlər, pektinlər, sellüloza vardır. Yerkökü və ərik şirəsi karotinlə zəngindir. Qida yağları qida məhsullarının enerji dəyərinin və dad xüsu- siyyətlərinin artırılmasında vacib rol oynayır. Onlar bir sıra BAM- in, o cümlədən yarımdoymamış yağ turşularının, A, D, E-vitamin- lərinin, stearinlərin və s. mənbəyidir. Kərə yağı - əvəzolunmayan yağ mənbəyidir (73-83%). Yaxşı mənimsənilir və yüksək kaloriliyi ilə (100 q-da 660-748 kkal) se- çilir. Yağda əsasən doymuş (50%) və monodoymamış (27%) yağ turşuları olur, az miqdarda isə yarımdoymamış yağlar (1%) olur. Kərə yağında, xüsusilə yay dövründə xeyli A-vitamini (0,5 mq/100 q) və ?????? -karotin (0,34mq/100q) olur. Onun tərkibində Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|