‘’fizika’’ fakulteti optika fanidan

muayyan bir modda uchun turli rangdagi nurlarning singdirish ko‘rsatkichi turlicha bo‘ladi; buning natijasida, prizma moddasi oq yorug‘lik dastasini burganda yorug‘lik dastasi spektrga ajraladi;

spektrning rangdor nurlari qo‘shilsa, yana oq yorug‘lik hosil bo‘ladi.

Yorug‘lik dispersiyasi yorug‘lik prizmaning shishasidan o‘tgandagina ro‘y bermay, balki yorug‘lik sinishining boshqa ko‘pgina hollarida ham ro‘y beradi. Masalan, quyosh nuri atmosferada hosil bo‘ladigan suv tomchilarida singanda rangdor nurlarga ajraladi; kamalak paydo bo‘lishining sababi ham ana shudir.

Umuman olganda sindirish ko‘rsatkichi yorug‘lik nurlari dastasining tushish burchagiga bog‘liq bo‘lmaydi, ammo u yorug‘likning rangiga bog‘liq bo‘ladi. Buni Nyuton kashf etganligini ko‘rdik.

Yorug‘lik dispersiyasi deganda moddaning sindirish koeffitsiyentining yorug‘lik to‘lqin uzunligiga bog‘liqligidan yuz beradigan hodisalar tushuniladi. Turli to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan turli tusli yorug‘lik ikki shaffof moddaning yondashish chegarasida turlicha sinar ekan. Bundan ko‘rinadiki berilgan har bir moddaning sindirish koeffitsiyentini to‘lqin uzunligining funksiyasi sifatida yozish mumkin (5.5-rasm).

(5.6)

Maddaning dispersiyasi deb to‘lqin uzunligining o‘zgarishiga qarab n sindirish koeffitsiyentining qanchalik tez o‘zgarishini ko‘rsatuvchi miqdorga aytiladi. Agar l₁ va l₂ dan iborat ikki to‘lqin uzunligiga loyiq sindirish koeffitsiyentlarining qiymatlari mos holda n₁ va n₂ bo‘lsa, moddaning l₁ dan l₂ gacha bo‘lgan to‘lqin uzunlik sohasida moddaning o‘rtacha dispersiyasi ushbu

(5.7)

munosabat yordamida ifodalanadi. Bunda Дn = n₂-n₁ va Дl=l₂-l₁ to‘lqinlar uzunliklari intervalini cheksiz kichiklatish yo‘li bilan dispersiyasining berilgan l to‘lqin uzunligi yaqinidagi  qiymatini topamiz. U vaqtda (5.7) munosabat o‘rniga n sindirish koeffitsiyentining to‘lqin uzunligiga nisbatan olingan hosilasi ishlatiladi: