Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

A B U N A S H F OROB 1 Y
m a v j u d o t l a r d a h a m s h u va s h u n g a o ‘x s h a s h h o d i s a l a r n i
k o 'r a m i z .
B a 'z i l a r n i n g o 'y l a s h i c h a , m a v j u d o t l a r n i n g t u g ' m a f e 'i-
a tv o ri s h u n d a y . Bu m a v j u d o t l a r o 'z l a r i n i n g aqlsiz y o x u d aqlli 
h a y v o n la r g a o 'x s h a s h ta b ia tla r ig a k o 'r a , o ' z b ilg a n la r ic h a , 
erkin h o ld a harakat qiladilar. S h u n d a y la m in g fikricha (tabiatan) 
s h a h a r l a r b ir biriga q a rsh i k u r a s h is h la ri, o ' z a r o d u s h m a n l i k
qilishlari z a ru r. U l a r n i n g (fazilatlik) d a rajalari y o 'q , birlari 
b o s h q a la r ig a n i s b a t a n h u r m a t g a s a z o v o r r o q e m a s la r , u la rn in g
x a t t i - h a r a k a t l a r i d a izch illik , ta r tib y o 'q , d e b o 'y la y d ila r. U l a r
h a r b i r o d a m o ' z i d a g i b a r c h a n o z - n e ’m a t l a r d a n o ' z i
f o y d a l a n i s h i , s h a x s i y m a n f a a t i u c h u n b o s h q a l a r g a q a r s h i 
k u ra sh ish i k erak , e n g baxtli o d a m s h u k u r a s h d a d u s h m a n l a r n i
y e n g ib c h i q q a n o d a m d i r , d e b o 'y la y d ila r.
M a n a s h u ( s a b a b ) l a r n i n g h a m m a s i tu f a y li k o ' p c h i l i k
s h a h a r l a r d a j a h o l a t d a g i s h a h a r l a r a h o lis in in g q a ra s h la r ig a xos 
f i k r - A Q I D A l a r kelib chiq ad i. B a ’zilar, o d a m l a r o 'r ta s id a tabiiy 
yoki ixtiyoriy b o g 'I a n i s h l a r y o ' q , h a r b ir o d a m o ' z m a n f a a t i
u c h u n b o s h q a l a r n i n g m a n f a a t i g a z a r a r e t k a z i s h i , b ir i 
b o s h q a s ig a b e g o n a b o 'lis h i z a r u r , m a b o d o u la r b irla s h s a la r 
h a m z a r u r a t, m a jb u riy a t tufayli b irla sh a d ila r, o ' z a r o m u ro s a g a
k e lish sa la r h a m fa q a t biri g 'o l i b c h iq ib , b o s h q a la r i m a g 'l u b
b o 'lg a n id a kelishadilar, d e b o'y laydilar. B u n d a u la r ta sh q a rid a n
t a ’sir e tu v c h i bir k u c h t a z y iq id a o ' z a r o k e lish u v g a m a j b u r
b o ' l a d i l a r , a g a r a n a s h u k u c h y o ' q o l s a k e l i s h u v h a m
y o 'q o l a d i , y a n a b c g o n a l a s h u v p a y d o b o 'l a d i va u la r ta rq a lib
k e t a d i l a r , d e b h i s o b l a y d i l a r . I n s o n i y a t g a x o s h a y v o n i y
a q i d a l a r d a n biri m a n a s h u a q id a d ir.
B o s h q a b a 'z i l a r esa , o d a m l a r a y rim h o l d a y a s h a g a n la r id a
y o r d a m c h i l a r v a x i z m a t c h i l a r s i z o ' z l a r i n i n g h a y o t i y
ehtiyojlarini q o n d i r o l m a g a n i u c h u n , s h u la rn in g g 'a m x o 'rlig is iz
y a s h a y o l m a g a n l a r i u c h u n b irla sh ib y a s h a s h fo y d a lid ir, d e b
o 'y la y d ila r .
B a ’z ila r f i k r i c h a , b u n d a y b ir l a s h u v m a j b u r l a s h , z o 'r l i k
ishJatish b ila n a m a l g a o s h a d i , y o r d a m c h i l a r g a ehtiyoji b o r
o d a m b o s h q a o d a m l a r n i n g b i r g u r u h i n i o 'z ig a b o 'y s u n d i r a d i
va o ' s h a g u r u h n i o 'z i u c h u n ish latad i. O ' s h a o d a m x u d d i shu
54

---

-------------------------------------------------------
F O Z I L O D A M L A R S H A H R I
g u r u h y o r d a m i d a b o s h q a g u r u h l a r n i h a m o ‘ziga b o ‘y su n d irad i. 
Bu h o l d a y o r d a m c h i u n g a t e n g e m a s , balki g 'o l i b o ldidagi 
m a g 'l u b h o la tid a d ir. C h u n o n c h i , kirn jis m a n va q u ro lla ri bilan 
b o s h q a l a r d a n k u c h li b o 'I s a o ' s h a b o s h q a b i r o d a m n i o 'z ig a
b o 'y s u n d i r a d i va Lining y o r d a m i d a y a n a b o s h q a o d a m n i yoki 
b i r g u r u h n i b o 'y s u n d i r a d i va s h u l a r y o r d a m i d a y a n a b o s h q a
g u r u h la r n i b o 'y s u n d ir a d i. O q i b a t d a a n a s h u o d a m d a m u a y y a n
m i q d o r d a g i y o r d a m c h i l a r p a y d o b o ' l a d i v a u l a r t u r l i
m a v q e la rg a ega b o 'la d ila r. O 's h a o d a m o 'z ig a yetarli m i q d o r d a
y o r d a m c h ila r in i t o 'p l a b o lg a c h , ularni o ' z x o h is h -is ta k la rin in g
q u ro lig a a y lan tirad i.
B o s h q a b a ’z ila r o 'y l a s h i c h a , o d a m l a r o r a s i d a m u a y y a n
b o g ' l a n i s h m e h r - o q i b a t va k e l i s h u v b o r , a m m o u l a r b u
b o g ' l a n i s h , k e l i s h u v z a m i r i d a ni m a l a r y o t i s h i n i t u r l i c h a
t u s h u n a d i l a r . B a ’z i l a r i n s o n l a r u m u m i y l i g i (Ja m o a b o 'l i b
y a s h a s h i ) n i n g sab ab i u l a r n i n g b ir a j d o d d a n ta r q a l g a n i d a d e b
bilishadi. Y a ’n i, b i r a jd o d g a m a n s u b ( k o 'p c h i l i k ) o d a m l a r n i n g
b i r g a l a s h i b , o ' z a r o k e l i s h i b , b i r - b i r i g a y o r d a m l a s h i b
y a s h a s h la rid a n m a q s a d , s h u y o 'l b ila n b o s h q a a jd o d vakillarini 
y e n g is h u c h u n va u l a r d a n y e n g ilm a s lik u c h u n d u r . O d a m l a r
(turli a j d o d l a r d a n ) kelib c h iq is h la r i tufayli b ir-b irla ri b ilan
n iz o la s h a d ila r va y o v la s h a d ila r. ( Q a r i n d o s h - u r u g ' l a r u c h u n )
u m u m i y b o 'l g a n a j d o d — b o b o k a lo n la r ig a k im k i y a q i n r o q
tu r s a a lo q a la ri k u c h l i r o q , s h a ja r a atro fid a g i s h o x - b u t o q l a r g a
t a a l l u q l i a v l o d l a r n i n g a l o q a l a r i k u c h s i z r o q b o ' l a d i . E n g
u z o q la r i e sa y aq in lig i y o ' q o l i b b o r d i - k e l d i o ' r n i g a o ' z a r o
a d o v a tla s h ib y a sh a sh la ri m u m k i n . T a s h q i z a r u r a t tu g 'ilg a n id a , 
m a s a la n taso d ifiy falokat kelib q o lg a n id a yov h u j u m q ilg a n id a
u la r yovga qarshi kurashishlari o 'zlarin i h i m o y a qilishlari u c h u n
k a tta g u ru h la r g a b irlashadilar.
B a ’z i l a r o ' y l a s h i c h a , o d a m l a r n i n g o ' z a r o b o g ' l i q l i g i
z a m i r i d a q a b ila , u r u g 'l i k m u n o s a b a t l a r i y o ta d i, b ir q a b ila n in g
e rk a k la ri b o s h q a q a b i l a n i n g q izlarig a u y l a n a d i l a r — d e m a k ,
q a r in d o s h - u r u g 'c h ilik vujudga keladi. B a ’zilar o 'y la s h ic h a y a n a
e n g b irin c h i h u k m d o r o 'z i g a b o 'y s u n g a n (q a b ila va u r u g ') l a r n i
b i r l a s h t i r a d i v a s h u b i l a n g ' a l a b a g a e r i s h i b , j a h o l a t d a g i
s h a h a r l a r y o q t i r a d i g a n b i r o r b a x t - s a o d a t ( m a s a l a n , m o d d i y
b o y lik la r)n i q o 'l g a kiritadi.
55

---

A B U N A S H F O R O B I Y
A y rim la r o ‘y la s h ic h a , o d a m l a r n i n g o ' z a r o b o g 'la n is h la r i 
b i r o r q a s a m , b itim va o ' z a r o ittifo q q a a s o s la n a d i. B u n d a h a r
b i r s h a x s ( s h u ittifoqdagi, b itim d a g i) b o s h q a o d a m l a r g a qarsh i 
c h i q m a s l i k n i , u la r n i t a s h l a b k e t m a s l i k n i , y e n g i l m a s l i k va 
g 'a l a b a q o z o n i s h u c h u n b irg a lik d a j a n g qilish m a jb u riy a tin i 
o ' z z i m m a s i g a oladi.
Y a n a b a ’z ila r o 'y l a s h i c h a , o d a m l a r o 'r ta s id a g i b o g 'la n is h
robitalari s h u o d a m l a r n i n g x u lq - a tv o r i, tabiati, fe’li va tilin in g
u m u m i y I igiga asoslanadi. H a r bir xalq o 'z ig a xos m a n a s h u n d a y
x u su s iy a tla rg a ega. S h u tu fa y li h a r bir x alq vakillari b o s h q a
xalq vakillariga a r a la s h ib , q o 's h i l i b k etm aslig i kerak. C h u n k i ,
tu rli x a lq la r x u d d i a n a s h u x u su siy atlari b ilan f a rq la n ib t u ra d i.
B o s h q a l a r o ' y l a s h i c h a , o d a m l a r n i n g o ' z a r o b o g 'liq lig i 
uylari, u m u m a n y a sh a sh j o y l a r i n i n g u m u m i y I igiga a so sla n a d i. 
H a r u y d a g i o d a m l a r o ' z a r o y a q in a l o q a l a r d a b o 'l a d i l a r , y a n a
u la r b i r k o ' c h a d a y a n a b ir m a h a l l a d a y a sh a y d ila r. S h u tufayli 
o d a m av v alo q o 's h n i s i b ila n y a q in b o 'l a d i . Y a n a u x u d d i s h u
q o 's h n i s i b ila n bir k o 'c h a d a , b ir m a h a l l a d a , b ir s h a h a r d a va 
n i h o y a t s h u s h a h a r n i y a r a t g a n b ir y u r t d a y ash ay d i.
56

---

A FLO TU N Q O N U N L A R I M O H IY A TI