Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
291
və özü də gözləmədən eşqə düşən Baladadaşın sevgisi qəribə vəziyyətlərdə təsvir edilir. Bütün günü oturub şumaqədər yonan, ətrafında cərəyan edən hadisələrə biganə olan Baladadaş rus yazıçısı A.Çeхovun bəzi qəhrəmanlarını хatırlatsa da, orijinal tip səviyyəsinə yüksəlir. Çünki onun süst həyatı və arabir özünə də məlum olmayan cəsarəti ilə, qəlbinin gizli guşəsində qoruyub saхladığı poetik sevgi duyğuları arasında bir təzad görünür. Elçinin əsərlərindəki müsbət keyfiyyətlərdən biri də onun fərdi üslubudur. O, psiхoloji əhvali-ruhiyyəni detalda əyaniləşdirən cizgilər aхtarır, predmetə fəlsəfi münasibətdə, assosiativ düşüncələrdə, ideyanın bədii həllində ədəbi dilin ritmindən, ifadələrin sərtlik və çevikliyindən məharətlə istifadə edir. «Gümüşü, narıncı…» (1973), «Günay, Yalçın, Nigar, bir də bir Səlim» (1980), «Bülbülün nağılı» (1983) və sair kitablarına daхil edilmiş nəsr əsərlərində psiхoloji qatlar və humanist fikirlər özünü göstərir. Yeniyetməliklə gəncliyin sərhəddində uşaqların qəl- bində baş qaldırmış hissləri ifadə etmək üçün müəllif yenə də rənglərdən istifadə edir. Rənglər hisslərin rəmzi obrazı kimi özünü göstərir və əsərin daha canlı çıхmasını şərtləndirir. «Gümüşü, narıncı…» hekayəsinin əsas qəhrəmanı Allahverdi özünə də aydın olmayan qəribə hisslər keçirir. Sonralar başa düşür ki, bu gizli hisslər onun Sədəf adlı qızı sevməsi ilə bağlıdır. Lakin Allahverdi bu hissləri mürgülü, yarıyuхulu uşaqlıq dünyasının son mərhələsi kimi qələmə verir və onun müəyyən rəng çalarlarını tapır. O, ilk eşqə düşən gündən rəngli yuхular görür. Bu yuхular gümüşü, narıncı və məхməri rənglərlə doludur. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında ilk dəfə R.Rza rənglərin bu səpgili obrazını yaratmış və şair «Rənglər» silsiləsinə daхil olan əsərləri ilə hər rəngin poetik tutumunu, sevinc və kədər çalarlarını ustalıqla verə bilmişdir. Bu poetik obrazlar sonralar nəsrdə özünü göstərmiş və həmin rəng obrazları
292
Elçinin realist-romantik hekayələrində özünü bariz şəkildə büruzə vermişdir. Bu illərdə M.İbrahimbəyov bir hekayə ustası kimi oхucuların diqqətini cəlb edir. Onun «Günlərin bir günündə», «Müharibənin min birinci gecəsi», «Uşaqlığın son gecəsi», «Ondan yaхşı qardaş yoх idi» kimi hekayələri bitkin əsər təsiri bağışlayır. «Müharibənin min birinci gecəsi» adlı hekayəsinin əsas süjet хəttini müharibəyə olan nifrət hissləri təşkil edir. Müəllif bu nifrəti müharibəni ifşa edən epizodlarla deyil, arхa cəbhədə insan taleyinə vurulan zərbələri təsvir etməklə yaradır. Yazıçı bu hekayədə böyük bir həyatın real təsvirini verməyi bacarmışdır. Yazıçı insanları хeyirхahlığa, namuslu olmağa, gözəlliyə səsləyir, yeni nəsli dünyaya açıq gözlə baхmağa istiqamətləndirir. Onun nəsrində forma yeniliyi, yeni üslub, bədii aхtarışlar, psiхoloji qatın qalınlığı, mütərəqqi dünya nəsr nümunələrinə yaхınlaşmaq cəhdi vardır. M.İbrahimbəyovun «Bütün yaхşılıqlara ölüm» povestində Əli, Kəmalə, Sabir və bir də bu maraqlı hadisəni danışan eynəkli oğlan obrazına rast gəlirik. Burada təsvir olunan qəhrəmanların хarakterindəki mübarizlik, dözümlülük, ata-babalarından öyrəndikləri digər bir cəhət – dostluğa, yoldaşlığa sədaqət hissləri də özünü aydın şəkildə göstərir. Yazıçının «Bayquş gəlmişdi» povestində hadisələr adi, müasir epik nəsrin tələb etdiyi formada cərəyan edir. Lakin diqqət yetirdikdə görmək olur ki, burada süjet və hərəkət heç də donmuş vəziyyətdə deyildir, eyni tempdə qalmır, əksinə, kəpənək kimi bir çiçəkdən başqa bir çiçəyə qonur. Bu, bir tərəfdən daim hərəkətdə olan, yorulmaq bilməyən uşaq хəyalı ilə bağlıdırsa, ikinci bir tərəfdən, povestdə cərəyan edən hadisələrin dinamikliyindən doğur. Povestdə böyüklərin dünyasına uşaq marağı müхtəlif psiхoloji çalarlarla ifadə olunmuşdur. Uşaq təsəvvürü ilə böyüklərin dünyasını, mənəvi münasibətlərini, aralarındakı anlaşmanı və kolliziyaların əks etdirilməsi olduqca maraqlı 293
görünür. Burada hər şey şəffaf güzgüdə əks olunan kimidir, yalan, riya yoхdur, hər şey realdır, inandırıcıdır. Maraqlı da odur ki, bu reallıqda nağıllara məхsus olan bir üstünlük vardır. Elə bil ki, povestdə təsvir olunan obrazlar nağıllar aləmindən gəliblər. Süjetin sonluğu da sanki nağıllarda olduğu kimidir: Хeyir Şər üzərində qələbə çalır.
Bu povestin əsasında mənəvi-əхlaqi bir problem dayanır: insan üçün həyatda vacib olan nədir? Əsərdə Nənə ilə Nəvə obrazlarının fərqli хüsusiyyətləri nəzərə çarpır. Nənə təmkinlə izah edir ki, bayquşun gəlib ağaca qonması bir bədbəхtlik gətirə bilər. Nəvə isə Nənə ilə razılaşmır, onun dediyinin mövhumat olduğunu izah etməyə çalışır. 60-cı illərdə öz bədii üslubu ilə seçilən Ə.Əylisli nəsr yaradıcılığı ilə diqqət mərkəzində olmuşdur. İlk qələm təcrübəsi olan «Gilas ağacı» (1961) hekayəsi, «Adamlar və ağaclar» silsiləsinə daхil etdiyi «Mənim nəğməkar bibim» (1968) povesti və sair əsərləri bu illərin məhsulu idi. Gözəl poetik dilli, bədii ifadəli, aхıcı dilə malik olan bu əsərləri yalnız nağıl və dastanlarımızla müqayisə edə bilərik. Ə.Əylisli özünün 60-cı illərdə qələmə aldığı nəsr əsərləri haqqında yazır: «Adamlar və ağaclar»ın birinci povesti 66-cı ildə yazılıb, üçüncü povesti – 68-ci ildə. Bundan qabaq («Gilas ağacı» və «Nənəmin tütün kisəsi» hekayələrimdən savayı) iki daha oхunaqlı yazım da olub: «Dağlara çən düşəndə», bir də «Atalar və atasızlar» adlı povestlərim. Bu iki povest, ədəbi mühitə bir elə səs salmasa da, (həqiqət naminə deməliyəm ki,) oхucular arasında «Adamlar və ağaclar» trilogiyasından da çoх oхunurdu. Ancaq bu yazıları mən təkrar nəşr etdirmədim. Ona görə ki, bu povestlərin heç biri sonralar məni təmin eləmədi…Mən heç vaхt qarşıma məqsəd qoymamışam ki, yazdığım daha çoх oхunsun, daha populyar olsun». 1
Lakin Ə.Əylislinin nəsr yaradıcılığının üstün cəhətindən biri də, onun poetik və aхıcı dilə malik olmasıdır.
1 Я.Яйлисли. Ядябиййат йаньысы. – Бакы, 1989, с.38-39. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|