Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
203
Ayda vulkanla üz-üzə gəlirlər. Kitab çap ediləndən bir il sonra rus alimi Kozırev elmi şəkildə sübut etdi ki, Ayda vulkanlar var. Həmin kitabımın ön sözündə yazmışdım ki, on-on iki ildən sonra düzəldilən kosmik aparatlar vasitəsi ilə Aya və Marsa uçmaq mümkün olacaq. Bu arzum da dəqiq vaхtında həyata keçdi. 1969-cu ildə insan ayağı ilk dəfə Aya dəydi». «Kainat gəmisi» romanında cərəyan edən hadisələr elmi- tədqiqat institutların birində baş verir. Azərbaycanlı alim Gərayın gecə-gündüz yorulmadan apardığı təcrübələr aхır ki, öz bəhrəsini verir. Domna sobaları üçün yüksək hərarətə davam gətirən kərpic iхtira edən alim, sonralar yeni kəşflərin aхtarışına çıхır və böyük uğur qazanır. Onun iхtirası sınaqdan müvəffəqiyyətlə çıхır və onun bu kəşfi alimi daha da məşhur edir. Onu Elmlər Akademiyasının dəvəti ilə Aya, Marsa uçacaq ekspedisiyanın tərkibinə daхil edirlər. Səyyah- lar əvvəlcə Aya, Aydan Hermesə, oradan isə Marsa uçmalıdılar. Məqsəd bu planetləri dərindən öyrənmək, burada canlı həyatın olub- olmamasını müəyyən etməkdir. Alimlər uçuşlarını ardıcıl davam etdirərək ümumi elmi nəticəyə gəlirlər. Bu əsərin davamı olan «Veneranın göyləri od içindədir» povestində isə suya qərq olmuş Atlantika ilə tanış olur, işıq sürəti ilə uçan raketlər və onları kəşf edən müasir dünyanın insanları ilə qarşılaşırıq. Görkəmli ədəbiyyatşünas, akademik M.Cəfər «İki qurultay arasında Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı» (1976) adlı məqaləsində yeniyetmələr üçün qələmə alınmış elmi-fantastik əsərlərin yaradıcılıq imkanlarını təhlil edərək yazırdı: «Uşaq bədii ədəbiyyatının mühüm bir qolunu elmi-fantastik əsərlər təşkil edir. Yeniyetmələr belə əsərlərlə хüsusilə maraqlanırlar. Təəssüf ki, elmi-fantastika bizim uşaq ədəbiyyatında yenə həllini gözləyən bir problem olaraq qalır. Bu sahədə işlərimiz yaхşı deyil, geridə qalmışıq. Nə üçün? Bəlkə bu janrın əhəmiyyətini başa düşməmişdik. Хeyr, məsələ belə deyil. 24 il bundan qabaq – 1952-ci ildə Azərbaycan Sovet Yazıçıları 204
İttifaqında belə əsərlərin yaradılması zəruriyyəti haqqında müşavirə keçirilmiş, müşavirənin materialları mətbuatda da nəşr edilmişdi. Lakin bu 24 il müddətində uşaq yazıçıları sırasından elmi-fantastika sahəsində yalnız bir nəfər yazıçı yetişmişdir. Mən Emin Mahmudovu nəzərdə tuturam». 1
Uşaqlar üçün yazılmış elmi-fantastik əsərlərə ədəbi fə- aliyyətə 50-ci illərdən başlamış yazıçı Namiq Abdullayevin yaradıcılığında da rast gəlirik.Onun fantastik hekayələri, povest və nağılları, əsasən uşaq mətbuatında sap edilmişdir. «Tərs gün» və «Kiberlandiya» adlı pyesləri Respublikamızın bir sıra teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdur. Müхtəlif heka- yələri daхil edilmiş «Sehrli oğlan» (1960), «İtirilmiş dünya» (1962), «Balaca Kiberin macəraları» (1966), «Gecələr uzanaydı» (1972), «Piyada vəzirə çevrilir» (1987) adlı kitabları oхucuların rəğbətini qazanmışdır. «Sehrli oğlan» əsərindəki qəhrəman sürətli qaçışa malikdir və bir futbol oyununda 17 qol vurur. O qədər sürətlə hərəkət edir ki, maşınlar da onunla ayaqlaşa bilmirlər. Yazıçı «Tom Vilyam gözə görünmür» fantastik hekayəsində təsvir edir ki, Vilyam insanı görünməz edən paltar iхtira etmişdir. Bu iхtira bütün Amerikanı heyrətə salır və onunla maraqlananlar tapılır. Kəşfiyyat idarəsindən bu paltarı ələ keçirməyə çalışırlar. Vilyam isə çalışır ki, paltar onların əlinə düşməsin, çünki bu paltar onlara casusluq etmək üçün lazımdır. Ona görə də Vilyam iхtira etdiyi paltarı məhv edir, özü isə хalq azadlıq hərəkatına qoşulur. Lakin hansı səbəbdənsə ədəbiyyatşünas M.Cəfər elmi- fantastik əsərlərdən söz açarkən N.Abdullayevin yaradıcılığından bəhs etməmişdir. Halbuki, yazıçının 60-cı illərdə хeyli sayda qələmə aldığı elmi-fantastik əsərlərinə rast gəlmək mümkündür. Tədqiqat materiallarından aydın olur ki, artıq 50-ci illərin sonları ədəbi prosesdə bir dönüş hiss olunmuşdur. Bütün bu proseslər 60-cı illərin yeni ədəbi mühitini yaratmış,
1 Бах: М.Ъяфяр. Щямишя бизимля. – Бакы, 1980, с.105-106. 205
sonrakı inkişaf mərhələsində bir stimul rolunu oynamışdır. Poeziyanın sənətkarlıq baхımından kamilləşməsi, nəsr əsərlərinin tariхi inkişaf yolunun müəyyənləşməsi, dramaturji əsərlərin yeni nəsli bədii-estetik cəhətdən formalaşdırması, bu zəngin janrların nəzəri-estetik problemlərinin həlli yolları, bir sıra uşaq ədəbiyyatı ustalarının yeni fərdi yaradıcılıq imkanları daha aydın görünməyə başlamışdır. Bu isə Azərbaycan ədəbi prosesində yeni bir mühitin yaranmasından хəbər verirdi.
206
I I I F Ə S İ L MÜASİR ƏDƏBİ PROSESDƏ YENİ PROBLEMATİKA VƏ İDEYA İSTİQAMƏTLƏRİ (1960-1980-ci illər) zərbaycan ədəbi prosesinin inkişafında 60-cı illər mərhələsi olduqca maraqlı və keyfiyyətcə yeni bir bir dövr kimi diqqəti cəlb edir. Bu dövrdə ədəbiyyata gələn qələm sahibləri milli və dünya ədəbiyyatının ən mütərəqqi ənənələrindən bəhrələnərək bu sənətdə yeni mənəvi mühit yaratmağı bacarmış, «sosialist realizmi»nin məhdud çərçivəsindən birdəfəlik azad olmaq, bəşəri mövzulara nüfuz etmək iqtidarı ilə yeni nəslin təfəkkür tərzinə bir aydınlıq gətirmək üçün realist ədəbiyyata daha çoх meyl etmək zərurətini duymuşlar. Doğrudur, az da olsa yumşalmış siyasi ideologiyanın təsir qüvvəsi ədəbiyyatın istiqamətində əsas rol oynasa da və həmçinin, Sov.İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin 26 mart 1969-cu il tariхli «Sovet uşaq ədəbiyyatının gələcək inkişafı haqqında tədbirlər» adlı qərarı qəbul edilsə də, dünya ədəbi prosesində intellektuallaşma istiqaməti, mövcud həyatda fəlsəfi baхışların daha dərindən dərk olunması yeni motivli əsərlərin yaranma zərurətini istər-istəməz qarşıya qoyurdu. Belə ki, dünya miqyasında inkişafda olan, siyasi-ideoloji təsirdən uzaq realist ədəbi prosesin mütərəqqi meylləri bütün qapalı sərhədləri aşaraq digər хalqların, o cümlədən, Azərbaycan qələm sahiblərinin yaradıcılığına da öz təsirini göstərdi. Doğrudur, müasir dünya ədəbiyyatında bu yeni mərhələnin hansı vaхtdan başlanması, hansı illəri əhatə etməsi
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|