M aksilla 1 kuchli so ‘rgMchga aylangan. Qon so crib to ‘ygan
yetuk
karp biti uzoq muddat davom ida o‘z xo‘jayinini tashlab ketishi mumkin.
Bu paytda ular yelka tomoni bilan tepaga qarab 4 ju ft kockrak oyoqlari
yordam ida bemalol suzib yuradi.
U rg‘ochilari tuxum qo'yishdan oldin xo4jayinini tashlab ketadi.
Tuxum ini suvosti predm etlariga o ‘zidan chiqaradigan maxsus modda
yordam ida yopishtirib q o ‘yadi. Tuxum idan chiqqan
lichinkalari
ko‘rim shi jihatidan yetuk individni eslatadi va erkin suzib x o ‘jayinini
qidiradi. Agarda 2—3 kun orasida xo‘jayinini topaolm asa, nobud boMadi.
Baliq jabralariga yopishib olganlari esa m urakkab m etam orfozga uchrab
rivojlanadi.
Yetuk individlari anchagina yirik boMadi. Masalan, 0 ‘zbekistonda
ko‘pchilik baliqlarda parazitlik qilib yashovchi karpxo‘r
(Argulus
foliaceusning
uzunligi 6 - 7 m m boMishi mumkin.
Argulus foliaceus
iliq,
yaxshi yoritilgan va kuchsiz aeratsiyali suv havzalarida yaxshi
rivojlanadi. Qulay sharoitda urg‘ochisi yoz davom ida 2 m ln tagacha
qisqichbaqachalarni yuzaga keltirishi mumkin. Baliqlam ing kasallangan
joylarida yalligManish yuzaga keladi va ko‘p m iqdorda shilimshiqlar
ajralib chiqadi. U lam ing xartumchasidan chiqadigan
shiralar baliqlar
uchun ju d a zaharli hisoblanadi. Undan tashqari, qon so 4rish bilan birga
qon parazitlari boMgan mikroorganizm lam i ham yuqtirishi mumkin.
Xitoy, Yaponiya va Isroilda bunday kasalliklar k o ‘pinchalik baliqlaming
yoppasiga qirilib ketishiga sababchi boMadi.
M o4yIovoyoqlilar (Sirripedia) tu rk u m i
orasida ham o‘troq erkin
yashashdan parazitlik qilib yashashga o ‘tgan vakillari uchraydi.
Parazitlik hayot ular tanasining tuzilishiga har xil ta ’sir qiladi.
Yuqori
darajada rivojlangan parazitlam ing tanasi ju d a soddalashgan boMib,
turkum, sin f va hatto bo‘gMmoyoqlilar tipi uchun xos boMgan barcha
xususiyatlarni yo‘qotadi. Lekin lichinkasining tuzilishini o ‘rganish
orqali ularning m o‘ylovoyoqliIar turkumiga mansubligini aniqlash
mumkin.
Bu
jihatdan ayniqsa, ocnoyoqli qisqichbaqasim onlar paraziti
sakkulina
va
peltogaster
(
Pelto-gaster)
diqqatga sazovordir.
Sakkulina
krablar qorin qism ining pastki tom oniga yopishib
parazitlik qiladi (97-rasm). U ning xaltaga o‘xshash
tanasida hech
qanday
b o ‘gMm!ari
boMmaydi.
Sakkulina
kuchli
tarmoqlangan
poyachasi yordam ida krab tanasiga yopishib oladi.
Poyacha xitin qoplagMchdan krab tanasiga o ‘tib, ju d a k o 'p marta
shoxianadi. B u shoxlar oyoqlarining uchki qismigacha yetib boradi. Bunday
310
Inrmoqlangan shoxchalar yordamida sakkulina krab tana suyuqligini
so‘rib oziqlanadi.
97-rasm . K ra b
qornining ostki qismiga yopishib olgan
ildizbosh sakkulina paraziti:
1 - sakkulina tanasi; 2 - parazitning krab
tanasida murakkab tarmoqlangan so‘rish poyachasi.
Parazit tanasida faqat bitta nerv gangliysi va germafrodit jinsiy
organi boMadi, boshqa ichki organlari yo‘qolib ketadi. Sakkulina
qo‘ygan tuxumdan nauplius lichinka chiqadi. U boshqa m o‘ylovo-
yoqlilar singari siprissimon lichinkaga aylanadi.
Bu lichinka krab
tanasiga yopishib olgandan so‘ng ko‘krak va qorin qismini yo‘qotgach,
hujayralar to ‘plami holida xo‘jayini tanasiga o‘tib oladi. Parazit ancha
311
yiriklashgandan so‘ng x o ‘jay in i xitin qoplagMchini qorin tomondan
yorib kirib, tanasining xaltaga o‘xshash bir qismini chiqarib oladi.
Y uksak qisqichbaqasim onlardan ayrim tengoyoqlilar va yonlab
suzarlar turkumlari vakillari ham baliqlar, kitlar terisida ham da boshqa
qisqichbaqasim oniam ing jab ra bo‘shligMda parazitlik qiladi. M asalan,
yonlab suzarlardan - kit bitlari kitlar terisini kemiradi.
Parazit qisqichbasim onlarga qarshi
kurash choralari ularning
biologiyasini o ‘rganishga asoslangan, ya’ni hayotiy siklini o 4rganish,
asosiy xo‘jayinini aniqlash, kasallikni yuzaga keltiradigan tabiiy
omillami aniqlash (baliq tashishdagi sistemali nazorat, kasallangan
baliqlam i o ‘z vaqtida suv havzalaridan terib tashlash va bosh.) kabi
tadbirlar m uhim aham iyatga ega. 0 ‘zbekistonda baliqchilikka ixtisos
lashgan bir qator havzalar mavjud bo‘lib, akvakulturani
rivojlantirish
imkoniyatlari ju d a katta. Shuning uchun ham tabiiyki baliqlam ing
parazitofaunasini o 6rganish, shu jum ladan, parazit qisqichbaqasi-
m onlam i har tom onlam a o ‘rganish muhim aham iyatga ega.
X e litse ra lila r (C h elicerata ) kenja tipiga 70 m ingdan ortiq tur
kiradi. U lam ing ko‘pchilik turlari quruqlikda yashashga octgan. Xelitse-
raliiar kenja tipiga m erostom alitar (2 ta turkum da: qisqichbaqa
chayonlar va qilich dum lilarda boMinadi) va o ‘rgim chaksim onlar sinflari
kiradi.
Parazit turlari asosan o ‘rgim chaksim onlar sinfi orasida uchraydi.
Bu sin f ichida kanalar turkumi vakillari haqiqiy parazitlar hisoblanadi.
K o ‘pchilik olim lar bu sinfhi 9 -1 3 ta turkum larga boMishadi.
K analar
Dostları ilə paylaş: