111-rasm . O d am b u rg asi (Pulex
irrita n s);
A-imago; B-lichinka;
D-geumbak.
0 ‘lat odamga ikki xil yo‘I bilan yuqishi mumkin:
1. Bemor qoni bilan oziqlangan burga qon bilan birga o‘lat qo‘z-
g4atuvchilarini (o'lat tayoqchalarini) ham o‘ziga yuqtiradi. Burganing
oshqozon va ichagida o‘lat tayoqchalari shu qadar ko‘payib ketadiki.
natijada burganing oshqozonini toMdirib, hasharotning normal oziq-
lanishiga to‘sqin!ik qiladigan oclat tiqinini hosil qiladi. Zararlangan
burga qon so‘rganda ovqat oshqozoniga
bora olmasdan qaytib tushadi,
ya’ni burga qusadi. Ana shu paytda o‘lat tayoqchalari ham burga «qus-
gan» joyga tushib, odamni zararlaydi. Chaqqan joylami qashlaganda,
timalgan teri orqali, ya’ni kontaminatsiya yoMi bilan odamga o‘lat
yuqishi mumkin.
2. Mexanik yo‘l bilan, masalan, bemor bilan yaqin aloqada
boMganda, bemoming chiqindilari va hatto havo-tomchi orqali ham o‘lat
kasalligi yuqishi mumkin.
0 ‘lat kasalining qo4zg‘atuvchisi uzoq vaqtgacha noaniq bo‘lgan.
1893-1894-yillarda fransuz olimi Sersen va
yaponiyalik olim Kitasato
(bir-birini bilmagan holda) o‘lat kasalining qo‘zg‘atuvchisi chuma
tayoqchasi - Pasteurella pestis ekanligini aniqladilar. 1896 yili Hin-
distonda ishlayotgan rus shifokori V.A. Xavkin o ‘lat kasaliga qarshi
zardob ishlab chiqib, uni o ‘zida sinab ko‘radi va bu zardob yaxshi natija
berishini aniqlaydi. 1897-yili M. Ogata va 1898-yili Zimond o*lat
kasalining tarqalishida burgalar ishtirok
etishini tajribalar asosida
isbotladilar. Rus shifokori D.K. Zabolotniy (1887-y.) o‘lat kasalining
347
manbai sutemizuvchilardan kemiruvchilar turkumi vakillari ekanligini
aniqladi.
Insoniyat tarixida o‘lat kasali yer yuzidagi aholini 3 marta juda
katta ofatlarga olib kelgan.
Birinchi marta 542-yili
Misrda o ‘lat kasali
paydo bo'lib,
qisqa vaqt ichida Suriya, Kichik Osiyo va Konstan-
tinopolga tarqaldi, 4 oy davomida har kuni 10 minglab aholining
yostigMni quritdi. Bu epidemiya «Yustiniana» chumasi nomi bilan
tarixda qolgan.
Ikkinchi marta 1334-yili
dastlab
Osiyoda yangi chuma
epidemiyasi kelib chiqadi. Bu kasallik har xil yoMlar (asosan savdo-sotiq
karvonlari) bilan Hindiston, Kichik Osiyo, Konstantinopol, keyinchalik
Arabiston orqali Afrika va 0 ‘rta dengizga tarqaladi. 1348-yili Kipr
orolining aholisi to‘lig‘icha qirilib ketadi. 2 -3
yil ichida bu ofat butun
Yevropa qit’asiga tarqaladi, natijada Yevropa aholisining to'rtdan bir
qismi (25 mln. kishi) qirilib ketadi. Italiya aholisining yarmi halok
boMadi. Bu ofat tarixda «qora oMim» nomi bilan ma’lum.
Dostları ilə paylaş: