Gazel Fuzuli (Beni candan usandırdı)
Yüklə 289,2 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ç- Şiirlerinden Seçmeler (İpekten, 2000) a. Gazeller (Mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün)
- Gazel 2 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün)
- Gazel 3 (Mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün)
- Gazel 4 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün)
- Gazel 5 (Mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün)
- Gazel 6 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün)
- Gazel 7 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün)
- Gazel 8 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün)
- Gazel 9 (Mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün)
b. Farsça Dîvân: Anlam derinliği, sanatlı – gösterişli bir dil kullanılan ve akıcılığın yakalandığı bir eserdir. Birçok anlamda Türkçe Dîvân ile bağdaşıklık göstermektedir. Bu eserin de başında şairin sanat anlayışını dile getirdiği bir ön söz bulunmaktadır. Yapıtın içerdiği türler ve üzerinde yoğunlaşılan konular da genel itibariyle Türkçe Dîvân ile aynıdır. Yalnızca Hz. Ali ve çocuklarına yapılan övgüler, mezhep önderlerine ithaf edilen şiirler bakımından Farsça Dîvân daha fazla içeriğe sahiptir. Farsça Dîvân’ında kasideler bölümünün başında Fuzûlî’nin: Hakanî, Molla Câmî ve gene İran’ın ünlü şairlerinden olan Hüsrev’e nazire olarak yazdığı ve Enîsü’l-Kalb adını verdiği uzun kasidesi yer alır. Fuzûlî bu kasideyi Kanuni’nin Bağdat’ı fethinden önce yazmış ve Bağdat’ın fethini sağlamakta etkili olması için İstanbul’a göndermiştir. (Mengi, 2008: s. 156) Farsça Dîvân, Türkçe Dîvân’a oranla daha hacimlidir. Ülkemizde nüshaları sınırlı olan eser Manisa Muradiye Kütüphanesi nu.: 2668′de, Fatih Millet Kütüphanesi Carullah Ef. kısmı nu.: 1670′de, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Farsça yazmalar kısmı nu.:883′te kayıtlıdır. Ayrıca İsmail Saip Sencer’e ait kitapların arasında Dîvân’ın yeni bir nüshasına daha rastlanmıştır. (Mazıoğlu, 1956: s. 73-85) Farsça Dîvân ile ilgili yapılan en önemli çalışmalardan biri 1983′te Azeri araştırmacı Raide Said’e ait “Fuzulî’nin Farsça Divanı: İnceleme-Transkripsiyonlu Metin” adlı doktora tezidir. Bunun yanında Türkiyeli araştırıcılar da eserle ilgili çalışmalarda bulunmuştur. Hasibe Mazıoğlu, 1962′de eseri tıpkı basım olarak yayımlarken, 1956′da “Fuzûlî’nin Farsça Divanı ile İlgili Araştırmalar” adıyla bir makale yayımlamıştır. Ali Nihat Tarlan ise eserin Türkçe çevirisini 1950 yılında tamamlamıştır.
“Fuzuli’nin Arap lisanına vukufu, zamanındaki dini ilimleri bilen bir kimsenin bu dile vakıf oluşu derecesinden ileri gidememiş ve asla bir Arap şairi ve edibinin bilgisi seviyesine ulaşamamıştır.” (Tanci, 1962: s. XII) Fuzûlî Arapça şiirlerinde her ne kadar Arap dilini kullansa da bu şiirlerdeki edebiyat ve sanat anlayışı daha çok Fars edebiyatı ve ondan etkilenen Türk edebiyatının biçemleriyle anlamlandırılabilir. Örnek vermek gerekirse, Arap edebiyatında son beyitte mahlas kullanma geleneği yokken Fuzûlî’nin son beyitlerde mahlas kullandığını görürüz. Fuzûlî’nin Arapça bir divanının olup olmadığı da tartışmalı bir konudur. Eski kaynaklarda yalnızca bir tezkirede şairin Arapça bir divanı olduğundan söz edilmektedir. Fuzuli’nin Arapça şiirlerini gün yüzüne ilk çıkartan E. Berthels’tir. Yazdığı makalede divandan iki kasideyi de Rusçaya tercüme etmiştir. Aynı yazma kaynaktan yararlanarak Azerbaycan’da Hamdi Araslı, yazma nüshadan çinkograf usulüyle 1958 yılında Matla’u'l-İ’tkad ile birlikte Arapça şiirleri yayımlamıştır. (Erdoğan, 2010: s. 171-172) Bugün elimizde Fuzûlî’nin 11 kaside ile eksik bir kaside olduğu hissini veren bir kıt’ası bulunmaktadır. Tek yazma olan bu nüsha Leningrad Asya Müzesi Kütüphanesi’ndedir. Yapıt, H.997 tarihini taşıyan Fuzûlî Külliyatı içinde 189-199 yaprakları arasında bulunup, iki defa basılmıştır. (Kültür Bak. e- Kitap: web)
Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’u edebiyatımızdaki en önemli lirik yapıtlardan biri olarak kabul edilmektedir. Şair yapıtın ilk bölümlerinde aşkın yürekte açtığı derin üzüntü hâlini, âşıkların birbirlerine ulaşma isteğini, aşk uğruna yapılan mücadeleyi ve tutkuyu dile getirmiştir. Ancak yapıtın ilerleyen bölümlerinde sevgiliye ulaşamamanın verdiği acının insan-ı kâmile (olgun insan) giden yoldaki seyri sistemsel bir biçimde okuyucuya aktarılmıştır. Bu sürecin son basamağı da aşk ateşiyle eriyip ilahi birliğe yani Tanrı’ya kavuşmak olacaktır. Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’u edebiyatımızdaki en güzel Leylâ vü Mecnûn örneği olarak nitelendirilmektedir. Fuzûlî eserini kaleme alırken, Leylâ vü Mecnûn temasının Fars şiirinde Nizamî, Hüsrev-i Dihlevî, Abdurrahman-ı Câmî, Hilâlî, Hatifî, Mektebî ve Süheylî gibi büyük sanatkârlarca işlenen metinlerinden yararlanmıştır. Özellikle Nizamî ve Hatifî’nın eserleri Fuzûlî’nin üslubunu önemli ölçüde etkilemiştir. Ali Şîr Nevâî, Hamdullah Hamdi ve Tebrizli Hakîrî gibi şairler Fuzûlî’den önce Leylâ vü Mecnûn temasını işleyen diğer Türk şairlerdendir. Bu şairlerin özellikle Hamdullah Hamdi’nin bir nebze de olsa Fuzûlî’yi etkilemiş olabileceği düşünülmektedir. (Yavuz, 2005: s. 57)
Şairin 3096 beyit ve mensur bir dibaceden meydana gelen eserinde yer verdiği murabba ve gazeller, ister Mecnûn ister Leylâ’nın ağzından olsun, içten samimi, hitaplı diyalog havasını getiren manzumelerdir. Bütün bunlar göz önüne alınınca Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnun adlı eseri hep doruklarda kalmış bir şaheser olarak görülmüş ve Türk insanının gönlünde büyük yer tutmuştur. (Yavuz, 2005: s. 62)
Beng ü Bâde üzerine yapılan önemli araştırmalar Mehmet Vanlıoğlu ve Ali Yıldırım’a aittir. Bu isimler mesnevinin içerik özellikleri üzerine iki makale yayımlamıştır. Ayrıca Kemal Edip Kürkçüoğlu 1955′te Beng ü Bâde’yi yeni harflerle basmıştır.
Zahit bir baba ile rint bir oğlun karşılıklı konuşmaları üzerine kurulmuş mensur bir yapıttır. Ancak yer yer manzum parçalara da yer verilmiştir. Yapıtta rintliğin ve zahitliğin aşırı tarafları eleştirilmiş, baba ve oğlun konuşmalarından ideal bir insan tipi oluşturulmaya çalışılmıştır. Fuzûlî hoşgörü, alçak gönüllülük gibi konularda rintliğin yanındadır. Bunun yanın da; o, dinin temel doktrinlerinin hükmü konusunda zahitle aynı safta yer almaktadır. Sonuç olarak ortaya hoşgörülü ve dinin temel kurallarına bağlı bir insan modeli çıkmaktadır. Yapıt Üsküdarlı Sâlim efendi tarafından Türkçeye çevrilmiş ve bastırılmıştır. Ayrıca Köprülü’nün verdiği bilgiye göre 1275′te Tahran’da basılmıştır. Ancak Sâlim Efendi’nin çevirisi son derece ağır bir dile sahiptir, hatta manzum parçalar özgün hâliyle bırakılmıştır. Yapıtın sadeye yakın çevirisini ilk kez Edip Kürkçüoğlu yapmıştır. (Çatbaş, 1946: s. 71-72) ı. Sıhhat ü Maraz: Fuzûlî’nin bir tabip kimliğiyle ve tıp bilgilerini göstermek üzere karşımıza çıktığı Farsça Sıhhat u Maraz risalesi, bazı küçük farklar görülse de hastalıkların sebeplerini insan bedenindeki kan, safrâ, sevdâ ve balgamın bileşimindeki uyumsuzlukla açıklayan dört unsura dayalı ahlât-ı erbaa (humoral patoloji) teorisine uygun tarzda yazılmış bir eserdir. (Eliaçık, 2010: s. 146) Bu mensur eserin bir diğer adı da Hüsn ü Aşk’tır. Yapıt genel olarak ruhun anlam ülkesinden çıkarak maddi değerlere yönelmesi böylece özünden uzaklaşması çevresinde yoğunlaşmıştır. Mevcut dönemin tıbbi bilgilerinin de ışığında ruhun esas olduğu kanıtlanarak insanın kurtuluşunun anlam dünyasında gizli olduğu söylenmektedir. Kısacası Sıhhat ü Maraz ruh-beden çelişkisini tıbbi bir örneklemde ele almaktadır. Fuzûlî’nin bu eseri Fettâhî’nin Hüsn ü Dil adlı eserinden etkilenerek yazdığı düşünülmektedir. Kitabın İstanbul, Paris ve Londra kütüphanelerinde yazma nüshaları vardır. Yapıt Sefâretnâme-i Rûh adıyla M. Ali Nasih tarafından basılmıştır. Eseri, Lebib Efendi Türkçe’ye çevirmiş (1856, 1865), kitapçı Ahmed Hamdi de bunun sâdeleştirilmiş bir baskısını yapmıştır. Eser hakkındaki son çalışmalar ise Abdülbaki Gölpınarlı ve Hüseyin Ayan tarafından yapılmıştır.(Karayazı, 2007: s.70) Hüseyin Ayan’ın çevirisi Genel Ağ ortamında yayımlanmıştır. (Ayan: web)
okuyucusuna takdim eden mütekellim Fuzûlî: “Ben eşyaya duygu ve akıl gözüyle baktım, onlar üzerinde tefekkür ve teemmül ayağıyla yürüdüm.” şeklinde risalesini tanıtmaktadır. Yapıt bir ön söz ve dört bölümden oluşmaktadır. (Altıntaş: s. 39-40) Yapıt hakkında Bakü’de Mehemmed Fuzûlî tarafından, Türkiye’de ise Tanci ve Ramazan Altıntaş tarafından çalışılmıştır. Altıntaş’ın çalışmasına Genel Ağ ortamında ulaşılabilmektedir. (Altıntaş: web)
a. Gazeller (Mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün) Yâ Rab hemîşe et lutfunı rehnümâ mana Gösterme ol tarîki ki yetmez sana mana Kat’eyle âşinâluğum andan ki gayrdur Ancak öz âşinâlarun et âşinâ mana Bir yerde sâbit et kadem-i i’tibârımı Kim rehber-i şeriîat ola muktedâ mana Yoh mende bir amel sana şâyet ah eğer A’mâlüme göre vere adlün cezâ mana Havf-i hatâda muztaribem var ümîd kim Lutfun vere beşâret-i afv-i hatâ mana Men bilmezem mana gereğin sen hakîmsin Men’eyle her ne gerekmez mana mana Oldur mana murâd ki oldur sana murâd Hâşâ ki senden özge ola müdde’â mana Habs-i hevâda koyma Fuzûlî-sıfat esîr Yâ Rab hidâyet eyle tarîk-i fenâ mana
Dôstum âlem senün-çün ger olur düşmen mana Gam degül zîrâ yetersin dôst ancak sen mana
Âşka saldum ben beni pend almayup bir dôstdan Hîç düşmen eylemez anı ki etdüm men mana
Cân ü ten oldukça menden derd ü gam eksük degül Çıhsa cân hâk olsa ten ne cân gerek ne ten mana
Vasl kadrin bilmedin firkat belâsın çekmedin Zulmet-i hecr etdi çoh târik işi rûşen mana
Dûd u ahkerdür mana serv ile gül ey bâğbân Neylerem men gülşeni gülşen sana külben mana
Gamze tîgin çekdi ol meh olma gâfil ey gönül Kim mukarrerdür bugün ölmek sana şîven mana
Ey Fuzûlî çıhsa cân çıhman tarîk-i aşkdan Rehgüzâr-ı ehl-i aşk üzre kılın medfen mana
Ey bî-vefâ ki âdet olupdur cefâ sana Billah cefâdur olma demek bî-vefâ sana Geh nâz u geh kirişme vü geh işvedür işün Cânın sevenler olmasa yeğ âşinâ sana Min cân olaydı kâş men-i dil-şîkestede Tâ her biriyle bir kez olaydım fedâ sana Aşkunda mübtelâluğumı ayb iden sanur Kim olmak ihtiyâr iledür mübtelâ sana Ey dil ki hecre düzmeyüp istersin ol mehi Şükr et bu hâle yohsa gelür bir belâ sana Et gül gamunda eşk ruh-i zerdüm etti al Bildürdi ola sûret-i hâlüm sabâ sana Düşmez çü şâh kurbı Fuzûlî gedâlara Ol şehden iltifât ne nisbet mana sana
Ey melek-sîmâ ki senden özge hayrândur sana Hak bilür insân demez her kim ki insândur sana
Vermeyen cânın sana bulmaz hayât-ı câvîdân Zinde-i câvid ana derler ki kurbândur sana
Âlemi pervâne-i şem’-i cemâlün kıldı aşk Cân-ı âlemsin fedâ her lahza min cândur sana
Âşıka şevkunla cân vermek sana müşkil degül Çün Mesîh-i vaktsen cân vermek âsândur sana
Çıhma yârum giceler ağyâr ta‘nından sakın Sen meh-i evc-i melâhatsen bu noksândur sana
Pâdişâhım zulm edüp âşık seni zâlim demiş Hûb olanlardan yaman gelmez bu bühtândır sana
Ey Fuzûlî hûb-rûlardan tegâfüldür yaman Ger cefâ hem gelse anlardan bir ihsândur sana
Menüm tek hîç kim zâr ü perîşân olmasın yâ Rab Esîr-i derd-i aşk u dâğ-ı hicrân olmasun yâ Rab Dem-â-dem cevrlerdür çekdüğüm bî-rahm bütlerden Bu kâfirler esîri bir müselmân olmasun yâ Rab Görüp endîşe-i katlümde ol mâhı budur derdüm Ki bu endîşeden ol meh peşîmân olmasun yâ Rab Çıharmak itseler tenden çeküp peykânın ol servün Çıhan olsun dil-i mecrûh peykân olmasun yâ Rab Cefâ vü cevr ile mu’tâdem anlarsuz n’olur hâlüm Cefâsına had ü cevrine pâyân olmasun yâ Rab Demen kim adli yoh yâ zulmi çoh her hâl ile olsa Gönül tahtına andan özge sultân olmasun yâ Rab Fuzûlî buldı genc-i âfiyet meyhâne küncinde Mübârek mülkdür ol mülk vîrân olmasun yâ Rab
Ol ki her sâ’at gülerdi çeşm-i giryânum görüp
Eyleyen ta’yîn-i eczâ-yı müdâvâ derdüme Ter edüp cem’ etmedi hâl-i perîşânum görüp Lâle-ruhlar göğsümün çâkine kılmazlar nazar Hîç bir rahm eylemezler dâğ-ı hicrânım görüp Dut gözin ey dûd-ı dil çarhun ki devrin terkedüp Kalmasun hayretde çeşm-i gevher-efşânum görüp Peyrev-i hurşîd sanman yerde kim devr-i felek Yere urmuş afitâbın mâh-ı tâbânum görüp Suda aks-i serv sanman kim koparup bâğbân Suya salmış servini serv-i hırâmânum görüp Ey Fuzûlî, bil ki ol gül -ârızı görmiş degül Kim ki ayb eyler menüm çâk-i girîbânum görüp
Reng-i rûyından dem urmuş sâgar-ı sahbâya bah
Şem’ başından çıkarmış dûd-ı şevk-ı kâkülün Böyle kûteh ömr ile başındaki sevdâya bah Ey selâmet ehli ol ruhsâre bahma zinhâr İhtirâz eyle melâmetden men-i rüsvâya bah Bildi aşkından bemed-pûş olduğum âyîne-veş Rahm idüp bir kez mana bahmaz bu istignâya bah Sînemi çâk eyle gör dil iztırâbın aşkdan Revzen aç her dem hevâdan mevc uran deryâya bah Ey diyen kim şâm-ı ikbâlün ne yüzden tîredür Sâye salmış aya ol gîsû-yı anber-sâya bah Ey Fuzûlî her nice men’ eylese nâsih seni Bahma anun kavline bir çehre-i zîbâya bah Gazel 8 (Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün) Leblerün tek la’l ü lafzun tek dür-i şehvâr yoh La’l ü gevher çoh lebün tek la’l-i gevher-bâr yoh Senden etmem dâd cevrün var lutfun yoh deyüp Mest-i zevk-i şevkunam birdür yanumda var yoh Kime izhâr eyleyem bilmen bu pinhân derdi kim Var yüz min derd-i pinhân kudret-i izhâr yoh Devr sermest-i şarâb-ı gaflet etmiş âlemi Munca sermestün temâşâsına bir hûşyâr yoh Halkı medhûş eylemiş hâb-ı şeb-i tûl-i emel Subh tahkîki alâmâtına bir bîdâr yoh Sûreti zîbâ sanemler yoh demen büthânede Var çoh ammâ bir sana benzer büt-i hûnhâr yoh Ey Fuzûlî sehldür her gam ki gam-hârı ola Gam budur kim mende min gam var bir gam-hâr yoh Gazel 9 (Mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün) Ezel kâtibleri uşşâk bahtın kare yazmışlar Bu mazmûn ile hat ol safha-i ruhsâre yazmışlar Havâs-ı hâk-ı pâyün şerhini tahkîk eden merdüm Gubâr ilen beyâz-ı dîde-i hun-bâre yazmışlar Gülistân-ı ser-i kûyun sıfâtın bâb bâb ey gül Hat-ı reyhân ile cedvel çeküp gülzâre yazmışlar İki satr eyleyüp ol iki mey-gûn la’ller vasfın Görenler her birin bir çeşm-i gevher-bâre yazmışlar Girüp büt-hâneye kılsan tekellüm cân bulur şeksüz Musavvirler ne sûret kim der ü dîvâre yazmışlar Muharrirler yazanda her kime âlemde bir rûzî Mana her gün dil-i sad-pâreden bir pâre yazmışlar Yazanda Vâmık u Ferhâd u Mecnûn vasfın ehl-i derd Fuzûlî adını gördüm ser-i tûmâre yazmışlar Yüklə 289,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|