" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
«Kerem ile Aslı» miladi tarixi ilə 1944-cü ildə Səlahəddin Batu tərəfindən yazılmışdır. Beş pərdədən ibarət pyesdir. Bu dastan Türkiyə alimləri arasında da geniş tədqiqat predmeti olmuşdur. Professor Pertev Naili Boratav 1932-ci ildə dərc etdirdiyi məqalədə «Əsli-Kərəm»dən bəhs edərək Kərəmi tarixi şəxsiyyət hesab etmiş və Kərəm Dədə və ya Aşıq Kərəm adlı bir şairin yaşadığı və dastanın da onun adı ilə bağlı olduğu qənaətinə gəlmişdir. Dastanda olan bəzi motivlərin daha qədim olmasını söyləsə də, «Əsli-Kərəm»i qızılbaş, bektaş və təsəvvüf dövrü ilə bağlayır və dastanın yaranma tarixini XVII yüzilliyə aid edir. Türkiyə tədqiqatçıları içərisində «Əsli-Kərəm» dastanının daha çox araşdırılmasıyla məşğul olan bu tədqiqatçı bir çox məqalələrində dastanın XVII əsrin məhsulu olduğunu söyləsə də nədənsə araşdırmaları zamanı XVI əsr Türkiyə aşıq-şairlərinin qoşmalarında Kərəmin adının çəkildiyini qeyd edir ancaq bununl a belə o, dastanı XVII əsrin məhsulu hesab edir. 1943- cü ildə «Ülgü» jurnalında Vehbi Cem Aşkunun «Sivasta Aşıq Kerem» adlı məqaləsi nəşr edilmişdir. Aşkun Aşıq Kərəmi XVII əsrin aşıq-şairi hesab etsə də, onun doğulduğu yeri, məkanı düzgün göstərməyə çətinlik çəkir. Müəllif bir aşıq-şair kimi ona yüksək qiymət vermiş və məqalənin axırına özünün topladığı parçaları əlavə etmişdir. 1944- cü ildə Ankara Universitetinin Dil və Tarix-coğrafiya fakültəsinin əsərlərində Mehmet Toğrulun «Hekayeti-Kerem han» adlı on səhifəlik bir məqaləsi çap olunmuşdur. M.Toğrul dastanda olan coğrafi ərazilər, orada iştirak edən əsas surətlər, qəhrəmanların rast gəldiyi maneələr, Kərəmin xalqa olan bağlılığı haqda müfəssəl məlumat verir. Dastanda olan mənzum parçanın 105 olduğunu qeyd edir. Müəllif dastanın Türkiyədə çap olunmuş «Hekayeti-Kerem han» adlı variantında olan qoşmaların bölgü xüsusiyyətləri, vəzn, qafiyə və bəndləri haqda məlumat vermişdir. F.A.Tansel 1950- ci ildə yazdığı «Tenzimat dövrü ədəbiyyatında xalq şairinin tehriri meseleleri» adlı məqaləsində Aşıq Kərəm və Aşıq Ömər şerləri ilə M.Nacinin şerləri arasında müəyyən uyğunluq olduğunu söyləmişdir. Cahid Öztelli 1955- ci ildə «XIV-XVII əsr türk xalq şeri klassikləri» adlı əsərini nəşr etdirmişdir. C.Öztelli Kərəmi tarixi şəxsiyyət hesab edir və onun XVI əsrin aşıqlarından olduğu qənaətinə gəlir. Türkiyə, Türkmənistan və başqa ölkələrin tədqiqatçıları içərisində dastanı Azərbaycan ağız ədəbiyyatının sənət nümunəsi kimi tanımayanlar da vardır. Belə tədqiqatçılardan biri də Rza Mollofdur. O, «Qədim türk ədəbiyyatı tarixinə dair oçerklər» mövzusunda yazdığı monoqrafiyasında dastanı türk-osmanlı şifahi xalq ədəbiyyatının sənət nümunəsi hesab edir və nədənsə «Əsli-Kərəm»i XVII əsr aşıq-şairi Qaracaoğlanın yaradıcılığı ilə əlaqələndirir və sübut etməyə çalışır ki, dastanı Qaracaoğlan yaratmışdır. Lakin heç də bütün türk alimləri bu cür fikirləşmir. Şair, nasir və tədqiqatçı kimi tanınan Vesfi Mahir Qocatürk «Türk ədəbiyyatı tarixi» kitabında «Əsli-Kərəm» dastanına xüsusi yer vermiş və onu Azərbaycanın sənət nümunəsi hesab etmişdir: «Bir çox milli dastan hekayələri Azərbaycandan, bu orta bölgədən gətirmiş olan Anadolu türkləri «Kərəm ilə Əsli» hekayəsini də öz aralarında yaşatmışdılar». «Əsli-Kərəm» dastanının Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına aid olmasını təsdiqləyən Türkiyə alimlərindən biri də professor Fuad Köprülü olmuşdur. O hələ də çap olunmamış «XVII əsr Azəri ədəbiyyatı tarixi notları» adlı əsərində «Aşıq Qərib», «Şah İsmayıl» kimi xalq hekayələri ilə bərabər «Kərəm ilə Əsli» hekayəsinin də Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı notları əsasında yarandığını və dastanın vətəninin Azərbaycan olması fikrinə gəlir. Dastanın tədqiqi ilə məşğul olan tədqiqatçılardan Türkiyəli alim Şükrü Murat Elçin dastanın yaranma tarixinin XVI yüzilliyə aid olması qənaətinə gəlməklə yanaşı, onun təşəkkül sahəsinin Azərbaycan olduğunu da qeyd edir. Yuxarıda deyilənlərdən göründüyü kimi, «Əsli-Kərəm» dastanı Kiçik Asiya, Qafqaz, hətta bəzi Qərbi Avropa tədqiqatçılarının tədqiqat mövzusu olmuşdur. Azərbaycana məxsus bu dastan Türkmənistanda da geniş yayılmışdır. Ona görə də «Əsli-Kərəm» dastanı bir sıra türkmən tədqiqatçılarının tədqiqat predmeti olmuşdur. Bəzi türkmən alimləri «Əsli-Kərəm» dastanını türkmən xalqının sənət abidəsi hesab etmiş və bu barədə məqalələr çap etdirib, tədqiqat işi yazmışlar. Halbuki dastanda çəkilən yer adları (toponimlər), hadisələrin cərəyan etdiyi yerlər belə fikri tamamilə inkar edir. Məsələn, Amangül Durdiyeva 1970- ci ildə «Əsli-Kərəm»in türkmən variantı haqqında tədqiqat işi yazaraq onu sırf türkmən xalqına mənsub etmiş, türkmən və erməni xalqlarının yaxın dostluğundan söhbət açmış və «Əsli- Kərəm» dastanının təzahürünü bu dostluğun məntiqi nəticəsi kimi vermişdir. Beləliklə, tədqiqatçı heç bir tutarlı faktlara əsaslanmadan Azərbaycanın başı üstündən keçib erməni və türkmən xalqlarının yaxın qonşu olması uydurmasına yer ayırmışdır. Türkmən alimi B.Karrıyev də 1943-cü ildə çap etdirdiyi «Əsli-Kərəm» dastanının türkmən variantına yazdığı müqəddimədə dastanın türkmən xalqına mənsub olduğunu deyir və türkmən-erməni birliyindən ağızdolusu danışır: «Müsəlman və xaçpərəst dinlərinin adı ilə yüz illər dövründə nahaq qanlar tökülüb, asudə xalqların arasına nifaq salınmışdır. Bu vəhşi siyasətin əleyhinə olaraq «Əsl-Kərəm» beynəlmiləlçilik şüarını, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|