" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türkmənistan, Ermənistan xalqlarının yaxın və doğmalıq ittifaqını önə çəkir. Bunu müsəlman Mahmud (Kərəm) və xaçpərəst Zöhrənin (Əslixanın) bir-birilərini sevməsindən, köhnə fikirli ata- analarına qarşı çıxmalarından açıq-aydın görə bilərik». Biz türkmən alimlərinin baxışlarına sonrakı fəsillərdə də qayıdacağıq və dastanın nə türkmənlərə, nə də ermənilərə mənsub olmadığını göstərəcəyik. Görkəmli folklorşünas alimi X.Koroğlu «Əsli-Kərəm» dastanı haqda bir çox elmi məqalələrin müəllifidir. 1957-ci ildə çap olunmuş «Türkmən xalq yaradıcılığı boyunca oçerk» adlı kitabın «Dastanlar» bölməsini X.Koroğlu yazmışdır. O, bu hissədə «Əsli-Kərəm» dastanı haqda da öz fikir və mülahizələrini vermişdir. Tədqiqatçı yazmışdır: «Türkmən dastanı «Əsli-Kərəm» bir vaxtlar Azərbaycan ərazisindən gəlmişdir. Orada olan ərazi adlarını və Azərbaycana aid etnik elementləri nəzərə alsaq bu dastanın Azərbaycanda törəndiyini ehtimal etmək olar». Müəllif dastanın türkmən variantında Konstantinopolun (İstanbulun) adının yaşamasını əsas tutaraq dastanın yaranma tarixinin XIV-XV əsrlər olduğunu qeyd edir. «Əsli-Kərəm» dastanı başqa qonşu xalqların, o cümlədən Dağıstan xalqlarının folklorunda da əksini tapmışdır. Mənşəcə ləzgi olan dağıstanlı tədqiqatçı U.B.Dalqat Dağıstan şairi Mahmudun yaradıcılığından bəhs edərkən onun şerlərində Əsli, Kərəm, Qeys, Leyli və s. obrazlara rast gəlindiyini və şerlərində Əsli və Kərəm adlarının daha çox çəkildiyini nəzərə alaraq Mahmudun yaradıcılığı ilə «Əsli-Kərəm» dastanı arasında oxşar paralelliklər axtarmış və Mahmudun Kərəm olması nəticəsinə gəlmişdir. Əlbəttə, bu səhv fikirdir. Azərbaycana ərazicə yaxın Dağıstan xalqları arasında dastanın yayılması heç də onun mənəvi mədəniyyətindən qoparılaraq özününküləşdirilməsi üçün əsas ola bilməz. «Əsli-Kərəm» dastanı Azərbaycan xalqının məhəbbət dastanlarının zirvəsində duran bir dastan və mənəvi mədəniyyətimizin özünəməxsus abidəsidir. Tədqiqatçılarımızın dastan haqda mülahizələrini iki hissəyə bölmək olar. Bir qrup tədqiqatçı dastanı XVII-XVIII əsrlərin, digər qrup isə dastanı daha əvvəlki dövrlərin məhsulu hesab edirlər. Dastan barədə daha orijinal fikir söyləyən tədqiqatçılarımızdan biri görkəmli folklorşünas alim M.H.Təhmasibdir. O, özünün «Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər)» adlı monoqrafik əsərində dastan haqqında yazmışdır: «Əsli-Kərəm» dastanının hansı əsrdə yaranmış olduğunu söyləmək, təyin etmək çətindir. Bizcə, «Əsli-Kərəm» nəinki Cavad xandan, hətta bu sülalənin banisi olan ilk bəylərbəyi Əmir Şahverdi Sultandan və onu hakimiyyətə gətirmiş şah Təhmasibin hakimiyyəti illərindən də qabaq yaranmış bir əsərdir. Bu, əlbəttə, tam sübut olunmuş bir həqiqət deyil, ancaq ehtimaldır. Lakin bu ehtimalı həqiqətə yaxınlaşdıran bir sıra dəlillər vardır. Məsələn, dastanın Gəncə variantında belə bir epizod vardır: «Keşiş Əslini qaçırıb Qeysəriyyəyə gətirmişdir. Əsli kədərli günlər keçirir. Qonşu qızlar onu bağa gəzməyə aparırlar. Kərəm də gəlib buraya çıxır. Uzaqdan Əslini görən Kərəm: Sallana- sallana çıxıb xanadan, Ay camahat, gedən ceyran mənimdir., Qana-qa na öyüd alıb anadan,, Ay camahat, gedən ceyran mənimdir. bəndi ilə başlanan məşhur qoşmasını deyir. Qızlar Kərəmi bağa aparırlar ki, oxusun və Əslinin ürəyi açılsın. Kərəm elə arıqlayıb, elə qocalıb, paltarı elə cındırlaşıb ki, Əsli onu tanıya bilmir. Onla rın arasında belə bir sual-cavab gedir: «Əsli Kərəmi tanımayıb soruşdu: - Aşıq, haralısan? Kərəm dedi: - Qarabağlıyam. Əsli Qarabağ sözünü eşidən kimi ağladı. Baxdı gördü ki, aşığın pal- paltarı tökülüb. Bir ovuc pul çıxarıb ona verdi ki: - Aşıq, sən qərib adamsan, mən də qəribəm, özü də Qarabağlıyam. Al bu pulu, sən də buranın aşıqları kimi özünə paltar al, yaxşı geyin…» Tarixdən məlumdur ki, 1737-ci ildən sonra artıq Gəncə xanlığı ildə Qarabağ xanlığı başqa-başqa idilər. Buna görə də heç bir gəncəli, xüsusilə Gəncə xanının oğlu özünü bu illərdən sonra qarabağlı adlandırmazdı. Bizcə, bu dastan başqa istihalələr də keçirmiş, başqa təsirlərə də məruz qalmış, xüsusilə Azərbaycanda çox böyük təsir dairəsinə və təsir gücünə malik olan Leyli və Məcnun əfsanələrindən də müəyyən dərəcədə faydalanmışdır. Əsərdə Kərəmin Məcnuna bənzədildiyi yerlər çoxdur. Kərəm dəfələrlə özünü Məcnuna bənzədir: Kərəm deyər: Mən nə idim, nə oldum,, Cismim tük gətirdi, Məcnuna döndüm… Lakin faydalanma ancaq göstərilən şəkildə olsaydı, bu barədə heç danışmağına dəyməzdi. Məsələ burasındadır ki, dastanın süjetində, hadisələrin silsiləsində, ayrı-ayrı qoşmaların təfərrüatında və s.-də «Leyli və Məcnun»la səsləşən nöqtələr, motivlər çoxdur. Özü də maraqlıdır ki, bunların əksəriyyəti Füzulidən çox Nizamini yada salır.(48) Göründüyü kimi, görkəmli folklorşünas alim M.H.Təhmasib dastan haqda dəyərli fikirlər söyləmiş, çox düzgün olaraq dastanın tarixini XI-XII əsrlərə aparmışdır. Müəllifin yazdığı monoqrafiyanın bu dastan haqda olan hissəsində bir məsələyə aydınlıq gətirmək istəyirik. M.H.Təhmasib yazır: «Axırda Kərəmlə birlikdə alışıb yanan belə bir qızın vəfasızlığına, kimə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|