" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
isə başqasına söz, könül verdiyinə heç inanmaq olmur. Halbuki dastan qoşmalarında belə misralar, belə bəndlər az deyildir: Bivəfasan, Əsli, vəfan yox imiş. Yaxud, Getmə-getmə halallaşaq, ayrılaq,, Bəri dön, üzü qara, Əsli xan., Bivəfa gözəldi, Kərəmi atıb,, Gedib yad aşnayla ülfəti qatıb və s. Bu qoşmada anlaşıldığına görə, hətta Əslinin başqasına getmiş olduğu üçün Kərəm ondan üzüyünü də geri istəmişdi: İndi qəza bizə belə iş verdi,, Dürlü- dürlü yaralarım baş verdi., Keşiş oğlu ağ üzünə diş vurdu,, Deyin versin, qayıdır Kərəm. Dastanda Əslinin vəfasızlığına və bundan doğan kədərin təsvirinə həsr olunmuş bütöv qoşmalar da az deyildir: Neylərəm dövləti, neylərəm malı,, Əslim ilqarından döndü, ay lələ., Könlümün otağı deyil çıraxban,, Gördüyüm çıraxlar söndü, ay lələ. Bizcə bunlar hamısı keşişin günahını yumşaltmaq cəhdlərindən ibarət uğursuz təşəbbüslərin nəticəsi, izləri, əlamətləridir…». Doğrudan da, dastanın yazıya alınmış variantlarında Əslinin vəfasızlığını göstərə biləcək heç bir əhvalat yoxdur. Görünür, tədqiqatçımız bu misraları dastanın özündən yox, bir çox tədqiqatçıların (S.Mümtazın, H.Əlizadənin və b.) Kərəm qoşmaları kimi verdiyi və xalq arasından topladığı qoşmalardan götürmüşdür. Biz bu məsələni aydınlaşdırmaq üçün dastanın müxtəlif xalqlarda olan bir sıra variantlarını nəzərdən keçirsək də doğru-dürüst cavab tapa bilmədik. Ancaq təsadüfi tanışımız Mehdiabad qəsəbəsinin sakini Haqverdiyev Mikayıl Haqverdi oğlu (1912-ci ildə Ermənistanın Vedibasar rayonunun Xalisa kəndində doğulub, 1988-ci il məlum hadisələrlə əlaqədar qaçqın düşüb və Mehdiabad qəsəbəsində məskunlaşıb) «Əsli-Kərəm» dastanı haqda yadında qalan bir hissəni söylədi. Yuxarıda qoyulan suala aydınlıq gətirdiyi üçün o hissəni söylədiyi kimi veririk. Ziyadxan Qara Məliklə dost idilər. Taki Qara Məlik gəlməmiş Ziyadxan çörək yeməzmiş. Bir gün Ziyad xan plov bişirtdirir, üstünə də toyuq qoydurur. Qara Məliyi çağırır ki, gəl yeyək. Qara Məlik bu yeməyi görəndə deyir: - «Övladımız yoxdur. Gəl bir dua eləyim bəlkə övladımız ola. Övladımız olsa, onda elə nənnidəcə (beşikdə) onları bir-birinə göbəkkəsmə (nişanlama) eyləyək. Vaxt keçir, zaman ötür Ziyadxanın bir oğlu, Qara Məliyin isə bir qızı olur, Oğlanın adını Mahmud, qızın adını isə Məryəm qoyurlar. Bunlar yeddi yaşa çatanda ikisini də məktəbə qoyurlar. Bir neçə il beləcə oxuyurlar. Bir gün Mahmud qıza deyir: - «Atalarımız bizi sevdiyindən məktəbə oxumağa qoyub. Sən mənə hə desən mən səni alaram. Məryəm cavabında deyir: «Sən məni alsan mən də sənə gələrəm». Mahmud bir üzük çıxardıb onun barmağına taxır. Bir gün Mahmud lələsi ilə başqa obaya sünnət toyuna gedibmiş. Toydan qayıdanda görür ki, Məryəm başqa bir keşişin oğlu ilə danışır. Mahmud üzünü lələsinə tutub dalını Məryəmə çevirib aldı görək nə dedi: Kərəm deyər tirmə şalım dondadı,, Könül quşu qalxıb qonhaqondadı., On bir ildi amanatım ondadı,, Gedin deyin versin qayıdır Kərəm., Kərəm deyər bu dərd məndə əyləndi,, S iyah zülfün dal gərdəndə telləndi., Hayıf Əsli ağ məmələr əlləndi., Gedin deyin versin qayıdır Kərəm., Mən Kərəmin əhvalını bilərsən,, Ağlayıban göz yaşını silərsən., Yadlar ilə danışıban gülərsən,, Gedin deyin versin qayıdır Kərəm. İndi qəza mənə belə iş verdi,, Yaralarım dürlü-dürlü baş verdi., Keşiş oğlu ağ üzünə diş vurdu,, Gedin deyin versin qayıdır Kərəm. Bunu görən Əsli baxır Kərəm ayrı fikirdədir, odur ki, aldı görək nə dedi: Heç demə mən qəribəm peysəyəm (təkəm – H.E.), Sənnən dönər olsam qənim olsun kilsəm., Yüz min diğa olsa bir özüm bəsəm., Qırram özüm öz ellərimi Kərəm,, Gəl gedibən boş qoyma dalları Kərəm. Ağlama-ağlama bağrım qan olar,, Qoşaram qulları, dalları Kərəm,, Bir namə yazaram baban Ziyada, Oxuyar dərdləri, halları Kərəm, Gəl gedibən boş qoyma dalları Kərəm., Açılıbdır bahar indi, yaz idi,, Gölllər dolu ördək indi, qaz idi,, İnanmırsan gəl and içim yaz idi,, ……………………………………………………………..*, Gəl gedibən boş qoyma dalları Kərəm., Əfsuslar olsun ki, Haqverdi kişinin yadında elə bunlar qalmışdı. Ancaq fikrimizcə elə bu məlumat da yuxarıdakı məsələyə aydınlıq gətirir. Məhz Kərəmin dilindən Əslinin vəfasızlığına aid qoşmalar onun Əslini hansısa bir keşiş oğlu ilə bir yerdə görən zaman nahaq yerə qısqanclıqdan doğan hissləri idi ki, dastanın yazıya alınmış variantlarında bu hissə qələmə alınmadığı üçün alimlərimizi yayındırmışdır. Folklorşünas alim A.Nəbiyevin «Azərbaycan ağız ədəbiyyatının erkən qaynaqlarına dair» adlı məqaləsi də maraq doğurur. O, yazır: «Qaynaqlarımızda mübahisə doğuran problemlərdən biri də «Əsli-Kərəm»lə bağlıdır. Uzun müddətdir ki, bu dastan süjetinin erməni qaynaqları ilə əlaqəsindən bəhs edilir. Kərəmin erməni, Əslinin erməni qızı olması faktı ətrafında tədqiqatlar davam edir. Hətta «Əsli-Kərəm» süjetinin musiqi layı, bu layı yaradan böyük bəstəkarımız Ü.Hacıbəyovun yaradıcılığına da xəyanət əli uzadılır. Ötən əsrlərin bir çox nəşrlərindən gələn yanlışlıqlar, «Əsli-Kərəm»in Qafqaz xalqlarının dastanı kimi təqdim edilməsi əslində ağız ədəbiyyatının təşəkkül tarixinə, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|