72
Xandəmir nəql edir ki, İs mayıl ö zü Bakıya ya xınlaşaraq xəndəyi daşla doldurmağı ə mr
etdi. Xəndəklə r daşla doldurulub, qala divarla rı ilə bərabərləşəndə şəhər əhalisi
İsmayıldan aman dilədi. Onlar bağışlan maq vədi alaraq qapıları açdılar və çiy inlərində
kəfən, ə llərində qılınc itaət göstərdiklə rin i və tabe olduqlarını bildirmə k üçün onun
hüzuruna gəldilər.
77
Həsən Ru mluya görə, İsmay ıl bakılıları bağışla mış və onlar "qan bahası" olaraq
ona o dövr üçün böyük məbləğ sayılan 1000 tü mən vermişdilər.
78
İsmayıl sərkərdəsi Xülafə bəyə şirvanşahların xəzinəsini ələ keçirib öz
düşərgəsinə göndərmək üçün qalanı dərhal tutmağ ı əmr etdi. Xülafə bəy Bakın ın
adlı-sanlı sakin lərini ö zü ilə götürdü və sarayda çoxlu qızıl ələ keçirib, şirvanşahların
bütün sərvətini bakılıların q iy mətli hədiyyələri ilə birlikdə İs mayıla göndərdi.
79
Həsən Ru mlu və Xandəmirin məlu mat ma görə İs mayıl şeyx Cüneydin
öldürülməsində iştirak edənlərin qəbirlərini qazıb , sümüklərini yandırmağı əmr
etmişdir.
80
Görünür, bu mə lu matla r Xə lilüllahın özünə aidd ir, belə ki, onun qəbri
mə lu m deyildir. Ehtima l ki, üzə rində kitabələr o lan qəbir daşları sındırılıb
dağıdılmışdır, belə ki, onlar qalmamışdır.
İsmayıl Bakını aldıqdan sonra Gü lüstan qalasının üstün ə getdi. lakin tezliklə
qalanın mühasirəsindən əl çəkd i. 1501-ci ildə Səfəv i qoşunları Şirvanı tərk etdi.
81
Şah İs mayılın Şirvana bu yürüşü Şirvanşahlar dövlətinə güclü zərbə endirsə də,
o, 1538-c i ilə qədər mövcud olmaqda davam et miş dir. Şirvanşahlar dövləti müharibə,
daxili çəkişmələr və bir sıra üsyanlar nəticəsində xeyli zəifləmiş və artıq əvvəlki rolunu
oynaya bilmə mişdir.
82
Fərru x Yəssarın ölü mündən sonra onun taxtına oğlu Bəhrə m bəy keçdi. O, bir il
hakimiyyət sürdükdən sonra 1501-c i ildə öz əcə li ilə öldü. Bəhrə m bəyi h.907 (1501)-ci
ildə cə mi a ltı ay hakimiyyət sürən qardaşı Sultan Məhə mməd qa zi əvə z etdi.
83
Nu mizmatik mə lu matlarda və yazılı mənbələrdə onun adı Qazi bəy kimi çəkilir. Qa zi
bəy ona qarşı qiya m qald ırmış oğlu Sultan Mah mud (h.9 07-908 (1501-1502)-c i il)
tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Müstəbid Sultan Mahmudun hakimiyyəti uzun sürmə miş,
onu əmisi - Fərru x Yəssarın oğlu, İsmay ıl Sə fəvinin təqib indən Gilana qaç mış II
İbrahim (Şey xşah) (h.908-930 (1502-1524)-cu illər) qayıtdıqdan sonra qovmuşdur.
84
Səfəvilərin hakimiyyətdə saxladıq ları Dərbəndilə r sülaləsindən son şirvanşahlar
Şey xşah, II Xəlilü llah və Şahru xun (h.942-945 (1535-1538)-ci illər) adları Şamaxıda
kəsilmiş gü müş sikkə lər də qa lmışdır.
85
Hakimiyyətdə
saxlanılan şey x II İbrahim (Şey xşah) vəziyyətinin
möhkəmləndiy ini güman edərək qoyulmuş xəracı göndərmədiy i üçün Şah İsmay ıl
h.915 (1509)-ci ildə yenidən Şirvana yürüş etdi. Şey x İbrahim Buğurt qa lasına çə kildi
və mühasirəyə hazırlaşırd ı. Bakı müqavimətsiz İsmay ıla təslim o ldu. Qalan ın
ko mendantı (kütval) itaət göstərərək bahalı hədiyyələrlə şahın hüzuruna gəldi və
şəhərin açarlarını ona təqdim etdi.
86
Şah Bakıdan Şəbərana, Dərbəndə getdi və Şirvanın
başqa şəhərlərini də tutaraq, Bakı qalasının idarə olun masını Lələ bəy Şamluya həvalə
etdi.
87
Bu hadisələrdən sonra II İbrahim Şey xşah və şirvanşah II Xə lilüllah (h.930-942
73
(1524-1535)-c i illə r) Səfəvilərin müt i vassalları oldular.
Şah İsmay ılın Şirvanı ço xdan zəbt etmək fikrinə düşmüş oğlu Şah I Təh masib
Qorçubaşı Padarla birlikdə Təbrizə gəlmiş bir dəstə Şirvan hərbçisinin ona
müraciətindən sonra üsyanları və antifeodal çıxışları yatırtmaq bəhanəsilə
88
h.945
(1538)-c i ildə qardaşı Əlqas Mirzəni iyirmi minlik qoşunla ölkəni işğal et məyə
göndərdi. Sonuncu şirvanşah Şahru x vəkil Hüseyn bəy Lələ və Şirvan əyanları ilə
birlikdə uca dağda salın mış Buğurt qalasına sığ ındıla r. Əlqas Mirzənin dörd ay
(Cənnabi və Münəccimbaşıya görə yeddi, Xurşaha görə doqquz ay) mühasirədə
saxlad ığı Şahurx və onun əmirləri məhru miyyətlərə və ağır vəziyyətə baxmayaraq, qala
bürcləri toplarla dağı-d ıld ıqdan sonra qalanın müdafiəçiləri müqaviməti dayandırdılar.
Cənnabinin məlu mat ına görə, Buğurta gələn şah Təhmasib adamlarını Şahru xun
yanına göndərərək ona aman, böyük iqta və hər cür bəxşişlər vəd etdi. Lakin bunların
hamısı yalan çıxd ı. Şahru x və onun əmirləri təslim o lduqdan sonra Təh masib Şahru xu
həbsxanaya saldı, Buğurt qalasında mühasirəyə alın mış altı yü zə ya xın şirvanlını
qırdırdı.
89
Şirvanı işğal etdikdən sonra Təh masib Şirvanşahlar sülaləsinin süqutunu elan
etdi və Şirvanı Səfəvilər dövlətinə birləşdirdi.
90
Şah Təhmasib Şirvanı iqta kimi qardaşı
Əlqas Mirzəyə verd i, on beş yaşlı şirvanşah Şahrux ibn Fərru x Yəssarı da əsir qu l kimi
qandalladaraq özü ilə Təbrizə aparıb, h.946 (1539)-cı ildə g izlincə qətlə yetirdi və
"onun həyatı şahın əmri ilə söndü".
91
Şirvanşahlar sülaləsinin sonrakı nü mayəndələri Bürhanəli Sultan (h.955-958
(1548-155l)-c i illər) Əbubəkr M irzə (h.986 (1579)-c ı il) və başqaların ın Şirvanda
itirilmiş hakimiyyətlərin i bərpa etmək cəhdləri baş tutmadı.
2. BAKI ġƏHƏRĠNĠN ĠQTĠSADĠ HƏYATI
a) Neft və duz hasilatı
VIII-X əsr mənbələrində Ba kın ın tarixi o lduqca az işıqlandırılmışdır. XI-XV
əsrlər ərəb və farsdilli coğrafiyaşünas və tarixçilər ö z əsərlərində şəhərin sosial-iqtisadi
həyatına dair daha ətraflı məlu mat vermişlə r.
XI əsrin birinci çərəyində əl-Biruni Bakı haqqında olduqca mü xtəsər
danışır.
"Bakı ağ neft mədənid ir".
1
H.520 (1126)-c i ildə yazılmış bir anonim əsərdə deyilir: "Ba kı adasında ağ və
qara neft çıxarılır və onun daim titrəyən torpağından od çıxır..."
2
Xəzə r dənizinin cənub-qərb sahillərini 1131-ci ildə gəzib-dolaş mış ərəb səyyahı
Əbu Həmid əl-Əndəlusi əl-Qərnati Abşeronun və Xəzər dənizində, Bakı yaxın lığ ındakı
adanın neftverən torpaqlarını belə təsvir edir: "Bu dənizdə qır kimi qara ada vardır.
Hə min adada yerdən acı, duzlu və pis qo xulu su çıxır. Bu su ilə birlikdə əla keyfiyyətli
bürüncə oxşayan xırda, dördkünc daşlar da çıxır. Adamlar bunlardan tərəzidə çəkidaşı
Dostları ilə paylaş: |