1 Hümayi rş e
Yüklə 7,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
H Ü M A Y İ - Ə R Ş 25 3. Əsərin məzmunu Fəxrəddin Ağabali əsərə yazdığı müqəddimədə onu yazma səbəblərini açıqlayır. Müqəddimədən sonrakı hissədə Həmzə Nigarinin həyatı, nəsli, doğulduğu və həyatının bir hissəsini keçirdiyi Qarabağın Cicimli və Mirlər kəndinin təsviri, kənddən ayrılması, təhsili və Nigari təxəllüsünün səbəbi izah edilir. Bundan sonra Osmanlıya gedişi, Şeyx İsmayıl Şirvaniyə bağlanması, tələbəlik və müridlik illərinə dair bəzi xatirələr, Hicaz səyahəti, Qarabağa qayıdışı və ata ocağında keçən irşad günləri, izdivacı, Xan Xasay və Xurşidbanu xanım, Osmanlı dövlətinə yazılan məktub və ardından meydana gələn hadisələr, Qarabağdan məcburi ayrılış, Təbrizdə tutulması kimi həyat səhnələri nəql edilir. Amasiyada keçən mürşidlik illərini əhatə edən hissədə Qarabağdan Ərzu ruma qayıdışı və burada keçən illəri, İstanbula gedişi, Mustafa Rəşid paşa ilə görüşü, Amasiyaya qayıdışı, dərsə hazırlanması və oxutduğu dərs- lər, Rüşdü paşa ilə olan danışıqları, Siracəddin əfəndinin xəstəliyi və vəfatı; Siraci, Sədi, Səbatinin şairlik istiqamətləri, Qazi Məhəmməd paşanın təşrifləri, Merzifona səfəri və buradakı həyatı, Azərbaycandan gələn dostları, divanının nəşri və nəticəsi, Amasiyadakı fəaliyyəti və nə ti cəsi, İstanbul səfəri, saraya getməsi, Xarputa sürgünü, vəsiyyəti, vəfatı, vəfat tarixi, cənazəsinin nəqli, dəfni və türbəsinin binası barədə söhbət açıl mış dır. Bundan sonraki bölmədə Həzrəti-Pirin şəcərəsinin surəti, təriqət tə limi, əxlaqı, təsəvvüfü, zahiri və mənəvi şəmaili, tac, xirqə və əşyaları, ver diyi xilafətnamənin (mürşidlik diplomu) surəti, xacəgan silsiləsi, Nəqşibəndiliyin qolları, əsərləri, xəlifələri, Həzrəti-Pirə gələn və Həzrəti Pirin göndərdiyi məktublar, Cicimlidəki qəbirlərə dair məlumat, onun üçün yazılan şeirlər, təxmislər, Əhli-beytin fəzilətinə dair rəvayətlər və mü la hizələr, mənsub olduğu ailəyə dair bəzi hekayətlər və başqa əlavə məlumatlar yer tutur. 4. Əsərin yazılma səbəbi Qeyd etdiyimiz kimi, müəllif “Hümayi-ərş”in yazma səbəblərini əsərin müqəddiməsində oxucusuna çatdırmışdır. Belə ki, onun ifadəsinə görə “Mənaqibnamə”nin yazılmasına səbəb təşkil edən üç xüsus vardır. Bunlardan birincisi, özünün şəxsən belə bir arzuya sahib olmasıdır. Ancaq bu niyyətini dərhal həyata keçirməmiş, gözləmişdir. Həmzə əfən- dinin yaxınında olanların bir-bir vəfat etməsi, mövcud məlumatların məhv olacağı və necə böyük zatlar kimi onun da unudulmaq aqibətinə məruz qalacağı əndişəsi ilə təşəbbüsə qərar vermişdir. Eyni zamanda, onun kimi düşünən və eyni əndişəni daşıyan yaxın dostlarının təşviq və israrları da onun işə başlamasında təsirli olmuşdur. Müəllif bu hadisəni belə nəql edir: “Çoxdan bəri Amasiyanın Bəyazid paşa məhəlləsində yerləşən, öz məs cidinə bitişik türbədə dəfn olunmuş Nəqşibəndi şeyxlərindən əş- Şeyx əl-Hac əl-Əmir Həmzə (qaddəsallahu sırrahu) üçün bir mənaqib yazmaq arzusunda idim. İllərdir fikrimi məşğul edən bu ümidimin hasil olmasına heç cür imkan olmurdu. Odur ki, mən istər-istəməz, bu vəzi- fənin əhəmiyyət və qüdsiyyətini idrak edən böyük zatlar tərəfindən 26 H Ü M A Y İ - Ə R Ş bunun işlənməsini gözləyir və çıxacaq əsərlərin intizarını çəkərək bu işin altına girmək istəmirdim. Fəqət bu vəzifəyə istər qələm və irfan əhli tərəfindən, istərsə də digər qardaş və dostlar tərəfindən, təəssüf ki, ma- raq göstərilmədi. Hər kəsin elə mənim kimi, belə bir əsər meydana gətirəcək bir şəxsi gözləməkdə olduqları anlaşıldı. İntizar dövrünün arzu dairəsini aşmaması, zatı-şərifi görmüş mübarəklərin bir-bir axirət yoluna üz tutmaları səbəbilə bu işin getdikcə daha müşkül bir vəziyyətə girəcəyi anlaşıldıqda əlimdən gəldiyi qədər buna aid məlumat toplamağa başladım. Bu qeydlərimdən xəbərdar olan Hafiz Yəhya və Hafiz Osman əfəndilərin müsahibə əsnasında meydana çıxan təklifləri məndə təlqinedici bir hiss əmələ gətirdi. Mehmed Bəyzadə Lütfi bəy və Hacı Vəli Əfəndizadələrin təşviqi və həvəsləndirməsi də bu təlqinedici hissi artırdı. Əsasən, bunu etmək üçün bir vicdani vəzifə hiss edir və bəzi qapalı qalacaq məsələləri də hekayə edərək aydınlaşdırmağa məcbur qalırdım.” 8
olanların girişməsini gözləyir kimi görünsə də ifadələrindən, əslində, bu işə çox istəkli və hazırlıqlı olduğu görünür. Onu düşündürən ən mühüm məsələlərdən birinin isə yazacağı əsərin nəşri məsələsi olduğu hiss edilir. Bu məsələnin yuxarıda adı çəkilən şəxslərin dəstək olacaqlarına dair vədləri ilə həll olunacağı ümidindədir. Özü barəsində mövzunun əhli olub-olmadığına dair meydana gələ bi ləcək şübhələri aradan qaldırmaq istəyən müəllif, kitab yazmağın nə qədər çətin bir iş olduğunun bilinməsindən, buna dair üsullara, həqiqətən, vaqif olunmasından və yenə bu mövzuda sahib olunması lazım gələn ağır məsuliyyəti dərk etdiyindən bəhs edərək, bu işə vicdani bir vəzifə hissilə və hər şeyi gözə alaraq başladığını söyləyir. 9
İkinci səbəb kimi, bəzi önəmli insanların bu kitabın yazılması ilə bağlı ondan xüsusi olaraq xahiş etmələrini göstərir. Bunlar İsmayıl Şirvaninin türbəsində imamlıq etmiş Həmzə əfəndinin mühiblərindən Hafiz Os- man əfəndi ilə Bəyazid paşa məscidi imamı Amasiyalı Kadızadə Yəhya Nəcməddin əfəndidir. “Bəzən yanıma gələn bu iki şəxs, bir münasibətlə sözü Həzrəti Şeyxə nəql edərək “Buna bir mənaqib yaz, qalsın, vaxt olar ki, çap etmək üçün tələb olunan xərcə nail olar, nəşr etdirərik” deyərlərdi. Bu iki zata bəylik sözlərdən olaraq “Bu kimi tərcümeyi-hal və mənaqib yazanların, tənqidi bir istedada, qüvvətli təxəyyülə, lətif bir üsluba malik olması şərtdir. İki-üç ədəd rəvayət toplamaq bu işi icra etməyə kifayət etməz, bu xüsusda lazım olan məlumatın cəm edilməsi və tərtibi belə, bu işin müvəffəqiyyətinə kifayət etməz. Bununla ancaq vəzifənin kiçik bir hissəsi tamamlanmış olar. Bir həqiqəti bəyan edə bilmək üçün ona həyat verilməlidir. Necə ki, heykəltəraş bir həqiqəti öz düşüncələrinə görə görür və yaratdığı əsərdə onu canlandıra bilmə qabiliyyətini göstərir. Və nə qədər qüvvətli və haqq olursa, mənqəbə yazanların da həqiqətləri bitərəf surətdə tədqiq və təhqiq eylədikdən sonra o zatın əhvalını olduğu kimi göstərmək üçün şəxsi yaradıcılıq qabiliyyətinə qabil olmaları lazım 8 Mirzadə Mustafa Fəxrəddin Ağabali, Hümayi-ərş, s.2-3. 9 Eyni yer. Yüklə 7,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|