4-iii psihologija tur indd

109
sağlık mesleki okullar için
belirtmektedir. Duygusal tepki şekli derken, sadece hisler değil, bire-
yin tüm aktivitelerinin süratı, yoğunluğu ve süresini kastetmekteyiz. 
Bundan dolayı, mizaç bireyin değişik dürtü ve durumlara karakteristik 
duygusal tepkisidir diyebiliriz. 
TEMPERAMENT (MİZAÇ) TİPLERİ 
- Millattan önce V. yüzyılda 
yaşayan Yunan doktor Hipokrat tarafından tarif edilmiştir. Onun düşün-
cesine göre, insanın organizmasında 4 çeşit sıvı akmaktaymış: (safra, kan, 
kara safra, salgı), bunlar aralarında karışmakta (temperare-karışma) ve 
hangi sıvı ağır basıyorsa, insanın da mizaçı öyle olacakmış. Hipokratın bu 
tahmini kanıtlanmamıştır, ancak mizaç adları kalıcı olmuştur. Günümüzde 
mizaçın vegetatif sinir sistemi, iç salgı bezleri ve MSS bazi bölümlerine 
bağlı olduğu bilinmektedir. Hipokrata göre mizaç tipleri şunlardır:
a. Kolerik
 (holea-safra), bu kişiler hızlı, yoğun ve uzun süreli tepki 
gösterir, yüzlerinde ne hissetikleri görülür (ekstravert) kızgınlık ve öfk e te-
mel duygularıdır. Ekstravert doğaları nedeniyle onlar iyi organizatördür, 
hırslı olurlar, çoğu kez başolmak isterler ve bununla başkalarını kendileri-
ne karşı çevirirler.
b. Sangvinik
 (sangvis-kan) hızlı tepki gösterir, tepkilerin yoğunluğu 
zayıft ır, kısa sürer, dışa dönük temel duyguları şen ve iyimser olmalarıdır. 
Aktift ir, sayısı çok aktiviteye girişir, ama sonuna kadar bitirmez, sayısı çok 
insanla kolay tanışır ama bu temaslar genelde yüzeyseldir.
Res.19
Karikatürde dört mizaç tipi gösterilmiştir

---

110
Psİkolojİ
c. Melankolik
 (melan hole-kara safra) çok yavaş tepki verir, ama 
uzu sürer ve yoğundur, yüzlerinde ne hissettikleri okunamaz, karamsarlık 
temel duygularıdır. Olayları derinden yaşar, zor temas kurar, ama temas 
kurunca gerçek dost olur. 
d. Flegmatik
 (fl egma-salgı) yavaş tepki verirler tepkileri kısa sürer, 
manifestasyonu içe dönük olur, kayıtsızlık ise temel duygularıdır. Halk 
arasında bu gibisinden kişilere için “Ne ölüye ağlar, ne diriye güler” deyimi 
geçerlidir. Bu kişiler huzurlu ve dengeli davranırlar.
Mizaç kalıtsal olduğu ve nörofiziyolojik temeli olduğunu göz önü-
ne alarak, doğada böylesine temiz tipler yoktur. İnsanların çoğu karışık 
tiptendir. Mizaç kalıtsal odluğundan başka kontrol altına alınıp “Terbiye” 
edilebilir.
Mesela anında sinirlenen insanlar “ona kadar saymayı” öğrenirler, 
sakin olanlar kendi duygularını yoğunlaştırırlar vb.
Temel duyguların kontrol edilmesi ve duygusal denge insan davra-
nışı için önemlidir. Aynı öyle duygusal gerginlikten boşalma da sağlığın 
korunması açısından önemlidir.
MİZAÇ TABELASI (Hipokrata göre)
MİZAÇ
TEPKİLER
İFADELER
TEMEL DUYGU
hız
yoğunluk
süre
Kolerik
+
+
+
+dışa dönük
kızgın,sinirli
Sangvinik
+
-
-
+dışa dönük
şen, iyimser
Melankolik
-
+
+
-içe dönük
hüzünlü, karamsar
Flegmatik
-
-
-
-içe dönük
kayıtsızlık
Res.20. Mizaç tipleri
Örnek 11
Şeldonun Harvard Üniversitesinde gerçekleştirdiği araştırmaları ol-
dukça ilginçtir. Bu araştırma insanın beden yapısı ve mizacı arasındaki 
bağlantıyı göstermek için uygulanmıştır. Erkek bedenlerine ait sayısı çok 
röntgen fotografının incelenmesiyle, insanların iç temel beden yapısına 
göre sıralanabileceği sonucuna varmış: 
Endomorfi - bedenin orta kısmı belirgin şişman insanlar
Mezomorfi - güçlü kas ve kemiklere sahip beden yapısı

---

111
sağlık mesleki okullar için
KARAKTER
KAVRAM VE TİPLER
Karakter kelimesi mühür, işaret demektir ve kişinin özünü temsil et-
mektedir. Karakter kelimesiyle kişinin iradesi ve ahlaki davranışlarına 
ait en önemli özelliklerini belirtmekteyiz.
İrade bir hedefin gerçekleştirilmesine ilişkin bilinçli faaliyettir (ka-
rarlılık, sebat, direngenlik). 
Bir kişinin karakterini onun davranış biçimlerine göre belirlemek-
teyiz:
a. Kendine doğru
: kibirli, mütevazi, kendini beğenmiş, özeleştirisel, 
kendine emin, emin değil ve dilimizde bu hattı belirten diğer kelimeler,
b. Diğer insanlara doğru
: dostluk, bencillik, altruizm, hümanizm, 
nefret, kıskançlık, agresif, vb,
c. İşine doğru
: yaratıcı, aktif, tembel, doldurucu, disiplinli vb,
d. Yaşam ortamı ve iş ortamı karşısında
: temiz bir yaşam ortamı 
için çaba sarfediyor, kamu asayiş ve düzen, disiplin, dikkatli, toplumsal 
mülk için hesap yürütür, çalıştığı alet ve cihazlara bakar vb.
Ektomorfi - beden yapısı narin olan zayıf kişiler
Şeldon karakter çizgileri ve beden yapısı arasındaki ilişkileri araştı-
rarak, aşağıdaki üç mizaç tipini vermektedir:
1. Vesserotoni - serbest ve hoş davranır, beden memnuniyetlere eği-
lim, yavaş tepkiler, tatlı dilli, iyi uyur, hoş olmayan durumlarda arkadaş 
ararlar, endomorf beden yapısına sahiptir
2. Somatotoni - saldırgan ve sinirli davranır, cesaret göstermeye eği-
lir, yarışmacı saldırganlığı vardır, hoş olmayan durumlarda aktif, başka-
ları karşısında kibar olmaz, mezomorf beden yapısı vardır
3. Serebrotoni - çekinsel davranır, aktif olmaz, iletişime kapalı, dü-
zensiz uyur, kronik yorgunluk, uygunsuz durumlarda çekingen, ektomorf 
beden yapısına sahiptir.

---