4-iii psihologija tur indd

118
Psİkolojİ
-  Gerileme hasta kendi davranışlarında gerilediği anlamında olan 
bir savunma mekanizmasıdır. Örnek olarak, hüsranı olan hasta çocuk gibi 
davranmaya başlar. 
Hastalar çoğu kez regresyon yani gerileme ile tepki gösterirler. Krizli 
durumlarda sıkça ağlarlar, annelerini ararlar, sevilmeyi, nazlanmayı ister-
ler. Çekilme, çocukluğa kaçma infantil davranıştır, çünkü büyük olmak 
kolay değildir.
-  Yansıtma, yansıtma kendimizde derinliklere bastırdığımız istek-
leri başka birine atfetmek demektir. Bunlar genelde yaşanılan ortamdaki 
davranış kuralları ve normlarına aykırı olan istek ve gereksinimlerdir ve 
genelde başkalarına atfedilmektedirler. Bu şekilde başkasından söz eder-
ken aslında kendimizden konuşmaktayız. Örnek: genç erkeklerden hoşla-
nan kadın, bu özelliği komşu karısına atfeder.
- Karşıt tepki gösterme - iki aşaması olan bileşik bir mekanizmadır. 
Önce yasak olan içerik bastırılır, bundan sonra da bastırılan içeriğe doğ-
rudan zıt olan bir davranış oturtulur. Mesela bir kimse veya insanlara karşı 
bastırılmış olan agresif davranış yerine aşırı kibarlıkla karşılaşmaktayız. 
Bu aşırı tepki bunun doğal olmadığı tepki şeklinden söz edildiğini gösterir. 
Aynı öyle, bazı kişiler karşısındaki gizli istekler, kaba davranışlarla ifade 
edilebilir.
- İnkâr etme, herkesin farkına varabileceği sıkça kullanılan bir me-
kanizmadır. İhmal, tehlikeyi görmezlikten gelme, gerçeğin yadsınması 
veya kabul edilmemesi, tehlikeli durumun itiraz edilmesinden ibarettir. Bu 
durumlar insanın göz göre göre kör odluğu durumlardır. Diğer sözlerle in-
san gerçeklerle yüzleşmeyi reddeder. Çocuk annesinin öldüğüne inanmak 
istemez, hasta rahatsızlığının ağır olduğunu kabul etmez, sigara bağımlısı 
nikotinin zararlı olduğuna inanmaz, aşık olan gözler eksiklikleri görmez 
ve sayısı çok diğer örnek.
- Dönüştürme (konvertion) - psikolojik gerginliğin bedene taşın-
dığını belirten bir savunma mekanizmasıdır. Dönüştürme her günlük 
hayatımızda sıkça rastlanır. Örnek olarak, başağrısı olmak ve tablet iç-
mek, problemin aslıyla yüzleşmekten çok daha kolaydır. Müdürle haksız-
lıklar konusunda konuşmaktansa doktor iznine çekilmek daha kolaydır. 
Dönüştürme çoğu zaman çözülmesi zor olan durumlardan tek çıkar yolu 
temsil etmektedir ve bu tip hastalar sıkça doktora gelirler. Sonunda şunu 
da belirtmeliyiz ki, savunma mekanizmaları insanın hüsranlı durumlara 
uyumlaşmasına yardımcı olmaktadır. 

---

119
sağlık mesleki okullar için
Onlar insanların gerginlikten kurtulmasına katkı sunarlar. Ilımlı öl-
çüde kullanılıyorsa, insanın kimliğinin iyi ve sağlıklı olmasına yardımcı 
olurlar. Savunma mekanizmaları devamlı tepki halini almış olurlarsa, za-
rarlı olurlar ve hayatı zorlaştırırlar. Bu insanlara kendisini aldatıyor, bu-
lutlarda yaşıyor, gerçekçi değil, problemlerini hallademez, denilir. Bütün 
bu problemler, sadece kendileriyle yüzleşerek, durumu gözden geçirip çö-
zümler ürettiğimizde halledilebilir.
Soru ve ödevler:
1. Kişilik dinamiği kavramı altında ne anlıyorsun?
2. Tüm çatışma tipleriyle ilgili kendi örneklerini ver.
3. İnsanın psikolojik sağlığı için hangi çatışma en ağırdır?
4. Hüsrana uğradığın zaman nasıl tepki gösterdiğini hatırla?
5. Savunma mekanizmaları insana her defasında faydalı olabilir mi?
6. Tüm savunma mekanizmalarıyla ilgili kendi örenklerini ver.
KİŞİNİN GELİŞİMİ
GELİŞME KAVRAMI
Kişinin psikolojik hayatının gelişimi filogenetik ve ontogenetik açı-
dan ele alınabilir.
I. FİLOGENETİK
 (ilkel insanların belirmesinden günümüz homo 
sapiens insanına kadar canlı türü olarak gelişimi). En önemli filogenetik 
etkenler şunlardır: 
a. İnsan elinin gelişimi
 - emek sürecinde meydana gelmiştir ve bü-
yük beyin kabuğunun paralel gelişimiyle takip edilmiştir;
b. Konuşmanın gelişimi
 - insanlar arasında temel iletişim aracı, bil-
gi ve tecrübe değişimi, büyük beyin kabuğunun gelişimiyle sağlanmıştır;
c. Sosyal kalıtım
 - hayvanlara kıyasen insanların büyük bir öncül-
lüğünü temsil eder. Her nesil bu kalıtımı artıran aktiviteleri devam eder, 
asırlar boyunca yaradılanları her yeni doğan istifade edebilecektir, mesela 
yüzyıllar önce yazılan bir kitabı okuruz, yıllar önce imal edilen uçakla uça-
rız, çocuklar bilgisayar yanında büyür vb.
II. ONTOGENETİK
 - (bireyin döllenmiş yumurtadan bütünsel bir 
organizmaya kadar gelişimi). En önemli ontogenetik etkenleri şunlardır:

---

120
Psİkolojİ
a. Biyolojik
 (kalıtımsal) kromozomlarda bulunan genler üzerinden 
taşınır. İnsanın kromozom kompleksine Kariotip denir. İnsan kariotipinde 
toplam 46 kromozom bulunur. 44 kromozom (22 çift ) somatik yani be-
denseldir ve her iki cins için aynıdır, 2 kromozom ise (1 çift ) erkek için XY 
dişi için de XXtir. Döllemeye anneden 23 kromozom, babadan da 23 kro-
mozom iştirak eder. Bebeğin cinsiyetini baba belirler. Kromozom sayısı 
bakımından sayısı çok kromozom aberasyonu bilinir. (Örnek: Sy Down en 
sıktır, 47. kromozom karyotipi (21. çift te bir artı) en tanınmıştır, Sy Turner 
bir eksi veya 45. kromozom, bir kromozom eksiktir vb. Büyüklük ve şekil 
açısından da kromozom hataları ve diğer malformaysonlar olabilir. Genler 
sayısı çok kalıtsal hastalıkların taşıyıcıları da olabilirler.
b. Sosyal ortam
 - aynı öyle bireyin psikolojik yaşamının gelişimi 
bakımından önemli bir etkendir. Bu ortam fiziksel (coğrafya, maddi zen-
ginlikler) olabilir ama etrafımızdaki insanlardan oluşan sosyal çevre daha 
önemlidir. (Aile birinci yerde bulunmaktadır, çocukluk arkadaşları, okul 
arkadaşları, kitlevi iletişim araçları vb.) Sosyal ortamda bireyin doğuşuyla 
taşıdığı potansiyelleri teşvik edilip gelişmektedir. Sosyal ortam, davranış-
larımızdaki kural ve normlar için önemli etken olan eğitimi de kapsamka-
tadır. Amaç eğitimli ve terbiyeli çocukların yetiştirilmesidir. 
c. Kişisel aktivite 
- önceki etkenlerle yakından bağlıdır ve her çocuk 
kendi bireysel yeteneklerini geliştirebilmesi için teşvik edilmeli ve aktif ol-
malıdır. İnsanın filogenetik yeteneklerinin aktivitesiz de meydana çıkacağı 
(mesela yürümek, konuşmak) ancak egzersiz ve teşvikle konuşmanın çok 
daha zengin olacağı düşünülmektedir. Bireysel aktiviteler yani spor, sanat 
ve diğer yeteneklerin geliştirilmesi ontogenetik özellikleri için özel önem-
dendir (Örnek 12.)
Kişinin gelişimi konusunda farklı görüşler mevcuttur, ancak kişinin 
gelişiminde daha önemli olanı nedir: kalıtım, ortam yoksa bireysel faaliyet 
mi? Soruları etrafında farklı yanaşımlar vardır. Nativist anlayışına göre, 
kalıtım baştadır ve bir kişinin bütünsel gelişimi ve tüm özelliklerini belir-
lemektedir.
Bu iddialar karşısında en büyük önemi ortama, bireyin yaşadığı 
koşullara veren iddialar da mevcuttur. Amerikan psikolog Jonn Wotson 
bu iddiaların en karakteristik temsilcisidir. Onun bu sözleri meşhurdur: 
“Bana normal çocuklar veriniz, onların yetenek, eğilim ve kalıtımını göz 
önüne almadan onlardan ne istersem yaparım: doktor, müzisyen, dilenci, 
hırsız”. Bu anlayışlar nativist görüşler olduğu gibi tutarsızdır.

---