4-iii psihologija tur indd

121
sağlık mesleki okullar için
Bilim adamları bu üç ontogenetik faktörden hangisinin en önemli 
olduğu konusunda uzun zaman tartışmışlardır. Bazıları biyolojik etkeni-
nin en önemli olduğunu, diğerleri ortam, üçüncüleri ise kişisel aktivitenin 
en önemli olduğunu düşünüyorlarmış. Günümüzde tüm bu etkenlerin 
aynı ölçüde önemli olduğu ve biri diğerinin eksikliğinde işleyemeyecekle-
ri, biyolojik faktör ise diğer iki grubun devreye girecekleri zemini oluştur-
duğu düşünülüyor. 
Sosyal ortamın etkisi altında olan karakter özellikleri, ilgiler, tutum-
lar, değerler, insancıllık, agresif davranış, motivasyon ve diğer özellikler 
edinilmektedir.
Kalıtsal nedir, edinilenler nedir?
Aşağıdaki özellikleride kalıtsal etkenlerin dominasyonu mevcut ol-
duğu sanılmaktadır:
◆ ırk türü genel özellikleri;
◆ beden yapısı ve beden benzerliği (göz, kulak, burun);
Örnek 12.
Denis, sahada yapmış olduğu araştırmalarında çocuklarda otur-
ma, durma ve yürüme için egzersizlerin yapılması değil, büyüme ve sinir 
sistemi ile kasların gelişimi daha önemli olduğunu keşfetmiştir. 
Daha yoğun olan bir başka araştırmada, ikiz kız kardeşleri haya-
tının ilk 36 haft asında sırt üstü yatırmış yani oturmalarına veya ayağa 
kalkmalarına izin vermemiş. Birkaç haft a sonra ikizleri serbest hareket 
etmeye bıraktığı zaman, kızlar oturmaya başlamış. 52. haft ada yardım 
ile durmaya bırakmış, ancak onlar serbest hareket etmeye başladıkların 
üçüncü günde ayak durmuşlar. 
Hopi kızılderilileri kabilesindeki çocukların yürümesini araştırır-
ken, Denis sınırlamaların etkisini araştırmış. Hopi kızılderililerde bebek-
leri doğduktan hemen sonra bir tahtaya bağlamaktaymışlar ve birkaç 
ay böyle kalmaktaymışlar. Hareketlerinde kısıtlama olmayan çocuklara 
kıyasen, Denis Hopi kabilesi çocuklarında hareket etme bakımında fark 
yokmuş. Bu hareket türlerinin egzersiz sonuçları değil, olgunlaşmanın et-
kisi altında bulundukları beyandır.

---

122
Psİkolojİ
◆ duyu organları özellikleri ve organları duyarlığı;
◆ saç, cilt, göz, diş rengi;
◆ temperament - mizaç (duygusal tepki şekli);
◆ zekâ;
◆ bedensel ve psikolojik bozukluklar;
◆ kan grubu ve kan elementlerinini özellikleri. 
Biyolojik kalıtsal faktör, ortam ve aktiviteler
1. Kelog psikologlar çift i Tenerife adasında yıllarca kendi çocukları 
ve aynı yaşta olan bir maymuncuğu yetiştirmişler. Küçükler aynı şekilde 
beslenmiş, giyinmiş, oynamış... Başlangıçta maymuncuk yürüme, tırman-
ma, beslenmede daha ilericiymiş. Ancak daha sonra çocukta konuşma be-
lirdiği zaman, maymuncuk bir hayli geri kalmaya başlamış.
Bu örnek teşvik edici ortamın kalıtsal zemini olmayan psikolojik 
özellikleri geliştiremediğini göstermektedir.
2. Hindistanda kurtlarla büyüyen iki kız çocuğu bulunmuş. Beden 
olarak insanlara benziyor ama kurtlar gibi davranıyorlarmış (dört ayak yü-
rür, gündüz uyur geceleyin ularmış. Romanyanın bir taşrasında bulunan 
Berci çocuk köpeklerle yaşıyor, köpek gibi davranıyormuş. Bu örnekler bu 
çocukların insan biyopotansiyeline sahip olduklarına karşın, ortamın et-
kisi altında hayvan gibi davrandıklarını göstermektedir.
3. Aktivite insanın hayatında çok önemli rol oynar. Bu konuda sayısı 
çok örnek vardır. 
Kör ve sağır olan Helena Keler, büyük aktivitesi ve teşvik sayesinde 
birkaç dil öğrenmiş, birkaç kitap yazmış, doktorasını muhafaza etmiştir. 
Vilma Rudolf felç olan ve tekerlekli sandakleye mahkûm olan kız-
cağız, büyük istek ve yoğun egzersizler sayesinde dünya çapında şöhret 
yakalamış, olimpiyat madalyaları kazanmıştır.
Soru ve ödevler:
1. Düşünme bir: süreç mi, durum mu, özellik midir (altını çiziniz);
2. Mizaç bir: süreç mi, durum mu, özellik midir (altını çiziniz);
3. Kendi karakterini tarif et. Olumsuz özelliklerini ortadan kaldıra-
bilir misin, bir düşün.
4. Senin çevrende sosyal kalıtıma neler girebilir?

---

123
sağlık mesleki okullar için
5. Kendi beden özelliklerini incele ve ebeveyinlerinden kalan görü-
nen özelliklerini say.
6. Psikolojik hayatın gelişimi için en önemli ontogenetik faktör han-
gisidir?
YAŞAM ÇAĞLARININ ÖZELLİKLERİ
ÇOCUKLUK
Çocuklu kişinin oluşması bakımında özel önem taşıyan ilk çağdır. 
Doğuştan 12 yaşına kadar devam eder. Bu dönemde beden ve psikolojik 
anlamda dinamik bir gelişim meydana gelmektedir. En erken çocukluk 
çağında (hayatın ilk 2 yılı) çocuk tutma, durma yürüme gibi temel hü-
nerleri öğrenmektedir. Bu dönemde duyu organları, duyarlılık, ve öğren-
me organları gelişir. Birinci yaşın sonunda çocuklar ortalama olarak kesin 
anlamı olan üçer kelime öğrenirler. Erken çocukluk döneminde, kendi 
hakkında resim yaratmaya başlar. 2-3 yaş arasında sağlıklı çocuklar hijyen 
özelliklerini benimser. Bu dönemde diğer çocuklarla oynama da gelişir. 
İdentifikasyon ve taklit yoluyla çocuk kimliği gelişir.
Çocuklarda duyguların gelişimi oldukça yoğundur ve onun psiko-
lojik yaşamını zenginleştirir. Düşünme, bellek, konuşma gibisinde zekâ 
süreçlerinin geliştirilmesiyle, çocuk daha bağımsız olur ve iradei aktivite-
leri gelişir. Bu şeklide bilgileri sistemli bir şekilde edinmek için olgunlaşır, 
okula gitmeye başlar. Okula gitmekle çocuğun hayatı değişir çünkü, orada 
cevap vermesi gereken istem ve ödevlerle karşılaşmaktadır. Çocuğun ge-
lişimi okulun kontrolu altında gerçekleşmektedir. Orada okuma, yazma, 
yeni kavramlar öğrenir ve zekâsını geliştirir. Okuldaki toplu yaşam çocuk-
larda davranış kuralları ve sosyal duyguların gelişimine katkı sunar.

---