8-mavzu. Xorazmshohlar davlati Reja: «Xorazmshox»

«Ismat ud-Dunyo vad-Din Ulug‘ Turkon malika niso al-
olamiyn», «Dunyo va uning pokdomoni, Ulug‘ Turkon, olam ayollarining malikasi» 
degan 
yozuv bitilgan edi) ularga tayanib katta hokimiyatga ega bo‘ldi, o‘z homiyligidagi odamlarning 
yuqori lavozimlarni egallashini ta’minladi. Natijada bu alohida turk harbiy-feodal tabaqasi paydo 
bo‘lishiga olib keldi va amalda xorazmshohlar davlatining inqiroziga sabab bo‘ldi. 
1200 yilning avgust oyida Xorazmshohlar taxtiga Takashning o‘g‘li Qutbiddin 
Muhammad o‘tirdi (1200-1221 yy) va otasining Aloviddin laqabini qabul qildi. U taxtga o‘tirishi 
bilanoq ayrim muammolarga duch kelgan bo‘sa-da, ularni zudlik bilan bartaraf etib, 1203 yilda 
qoraxitoylarning yordami bilan Xurosonni bosib oldi. Undan keyin esa Hirot va uning atroflarini 
egalladi.
Aloviddin Muhammad 1207 yilda Movarounnahrga yurish qilib, Buxorodagi Sanjar 
qo‘zg‘olonini bostirdi va Buxoroni egalladi. Xorazmshoh 1210 yilda qarluqlar bilan ittifoq to‘zib 
qoraxitoylar ustiga yurish qildi. Bu yurish Xorazmshohning g‘alabasi bilan tugadi va u 
qoraxitoylarning O‘zganddagi boy xazinasini qo‘lga kiritdi. Umuman, Aloviddin Muhammad 
1210 va 1212 yillarda qoraxitoylarga ikki marta qaqshatqich zarba berib ularni butunlar tor-mor 
etdi. Buning natijasida uning obro‘yi oshib ketib ikkinchi Iskandar, ikkinchi Sulton Sanjar 
laqablarini olishga mo‘sharraf bo‘ldi. Aloviddin Muhammadning say’i-harakatlari tufayli 1217 
yilga kelib butun Movarounnahr, Ozarbayjon, Eron, Xurosondan Hindistongacha bo‘lgan 

---

yerlarda Xorazmshohlar hukmronligi o‘rnatildi. Ammo, mamlakatning ichki siyosiy holati 
mustahkam emas edi. Bu holat mug‘ul bosqini paytida yaqqol nomoyon bo‘ldi. 
Davlat boshqaruvi va siyosiy tizim. Harbiy boshqaruv. 
Xorazmshohlar davlatida 
markaziy boshqaruv idorasi