A. G. Ibragimov, Z. R. Madaminova. M. E. Raxmataliyev

(m ing so ‘m hisobida)
8
.5-jadval
H
is
ob
ni
ng
ta
rt
ib
so
n
i
Al
m
ashtirishning 
ta
rt
ib
so
n
i
Hisob formulasi tarkibiga 
kiruvchi omiillar
Natijaviy 
ko‘rsatkieh 
-operatsion 
foyda 
[1 u-2u+3u]
Oldingi
hisobga
nisbatan
farq,
(+,-)
yalpi
foyda
davr
xara­
jatlari
asosiy
faoliyatdan
kelgan
boshqa
operatsion
daromadlar
A
В
1
2
3
6
7
1
-
376839
391704
15912
1047
-
2
1
314989
391704
15912
60803
+59756
3
2
314989
436768
15912
105867
+45064
4
3
314989
436768
138622
16843
-89024
Omillar ba ansi:+15796
Korxonaning soliq to ‘langunga qadar foydasi asosiy ishlab 
chiqarish va moliyaviy faoliyatidan olinadigan natija, favqulodda 
faoliyatdan yoki holatlardan natijasi jamlangan holda joriy davr 
bo‘yicha aniqlanadi. Soliq to'langunga qadar foyda davlatning va 
axborotdan foydalanuvchilarning e ’tibor shartidagi asosiy qator hisob­
lanadi. Daromad va xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va o ‘rni 
bo'yicha yuritilgan holda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi.
Soliq to ‘langunga qadar foyda um umxo'jalik faoliyatidan 
olingan foydaga favqulodda vaziyatlardan ko'rilgan foydani 
qo‘shish yoki zarar bo‘lsa ayirish yo ‘li bilan aniqlanadi. Favqulodda

---

foyda (zarar) bu - olinishi kutilmagan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar 
faoliyatidan tashqaridagi holatlar oqibatida olingan (ko‘rilgan) 
g ‘ayrioddiy xususiyatga ega foyda (zarar)dir. Bunga asosiy 
faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlar (xarajatlar) kirmaydi.
Tasodifiy foyda 3 ta mezon talabiga javob berishi kerak:
1. Bir qancha yillar davomida qaytarilmasligi.
2. Korxonaning boshqaruv holatlari yoki mulkdorlaming qabul 
qilgan boshqaruv qarorlariga bog‘liq emasligi.
3. Korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatidan tashqari holatlar 
oqibatida yuzaga kelishi.
Korxonalarni odatiy xo‘jalik faoliyatida shunday moddalar 
yuzaga kelishi mumkinki, ular faqat g‘ayrioddiy yoki kutilmagan 
holatlar bo‘lishi mumkin. Masalan, chet el valyutasi bo‘yicha 
operatsiyalaridan ko‘rilgan zarar kutilmagan zarar, lekin tasodifiy 
emas, zero valyuta kursining beqarorligi natijasida sodir bo‘lgan 
zararlar oddiy zararlar qatoriga kiradi.
Shunday moddalar ham borki, ularni favqulodda zararlar 
tarkibiga kiritish yoki kiritmaslik masalasi tashqi muhitga (ob -
havo, j o ‘g‘rofik joylashish) bog‘liq. Masalan, xo\jalik yurituvchi 
subyekt sovuq bo‘ladigan mintaqada joylashgan bo‘lsa, u holda 
yerning qattiq sovuq boMishi natijasida hosilning nobud boiishi 
favqulodda hodisa emas.
Biz quyidagi jadvaljа «А» korhonada soliq to'langunga qadar 
foyda tahlilini keltiramiz (2.6-jadval).