Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
görsələr, işi bitir. Anlamırsan əlifbanın günahı nədir? Qonşu kənddən bir rus dili müəllimini aparmışdılar ki, niyə dini təbliğ edirsən. Heç bir təbliğatla məşğul olmadığına inandıra bilməmişdi; demə məktəbdə, dəftərinin arasından ərəb əlifbası ilə yazılmış bir-iki vərəq çıxıbmış. Az qala tutacaqdılar yazığı. Sonra gülməli bir iş oldu, müəllim: “ay kişilər, bu vərəqlər Qurandan deyil, Puşkinin şeirləridir. Rus dilini daha tez anlasınlar deyə şairin bir sıra şeirlərini ərəb əlifbasına köçürmüşəm. Qoy yoxluyub baxsınlar...” – demişdi. Doğrudan da yoxlatdırmışdılar və əl çəkmişdilər kişidən. Dədəm, babam hamısı savadlı olub, amma köhnə üsulla oxuyublar. O vaxt Sovet məktəbi vardı bəyəm? Başa düşmürəm, bunlar bizim yüz illərlə davam edib gələn köhnə təhsili niyə qəbul eləmir? Heç çar vaxtında belə qadağalar qoyulmamışdı. Neçə arxadönənin yığdığı kitabxanamız vardı, hamısını yandırdılar. Əlican bütün hirsini bir qarğışa sığışdırmışdı: – Allah ocaqlarını söndürsün, söndürdülər bizim ocaqlarımızı... Sonra nə düşündüsə, dostuna gözlənilməz bir sual verdi: – Mirhəsən, imkan olsa, qayıdarsan Masallıya? – Günü sabah! Deyirlər, Masallı böyüyüb, abadlaşıb. Əlican aralarındakı köhnə zarafatını təkrarladı: – Masallı da bizim suyumuzu içir... – Nə olsun? Sizin də yolunuz bizim kənddən keçir. – Təzə çəkilib sizin kənddən yol! Yoxsa bizim o tərəflərdə nə işimiz vardı? – İnşallah, qayıtsaq, məndən icazə almamış keçə bilməzsən öz kəndinizə! Əlican kişinin qonşularının hərəsinin bir cür tale-qədər hekayəti vardı: biri ağlabatan, biri ağlabatmayan, biri hamının yaşadığı bilinən, biri inanılmaz dərəcədə qeyri-adi nağıl kimi... Sağ əldə oturan Mətin Əhmədoğlunun yaşı altmışa yaxınlaşsa da, hələ gənclik şuxluğunu itirməmiş orta boylu, sarışın saçlı, ala gözlü bir kişiydi. Əslən Türkiyədəndir. Başına gələnləri qəsəbədə hamı bilirdi. Bura lap gənc yaşlarında düşmüş və həyatını bir yolluq “Yeni gün” kolxozuna bağlamışdı; daha doğrusu, qəsəbənin əsasını qoyanlar burda 1937-38-ci illərdə köç salmışdısa, o, İkinci Dünya müharibəsinin sonunda Axısxa türklərinin ardınca gəlmişdi. Onları axtara- axtara. Yaşıdları hərdən ərklə sataşardılar ona: “Bu adamla işiniz olmasın, – deyərdilər, – özü-özünü sürgün eləyib...” Türkiyənin SSRİ ilə sərhəd kəndlərinin birində yaşayırmış. İkinci Dünya müharibəsi illərində bığ yeri yenicə tərləyən yeniyetmə oğlan olsa da, zirəkliyi, ağlı-dərrakəsi ilə ad çıxarıbmış. Bir gün kəndin muxtarı İbrahim əfəndi onu yanına çağırtdırır; başqa ağsaqqallar və Mətinin atası Əhməd da burdaymış. İbrahim əfəndi: – Dəliqanlı, atanla da məsləhətləşdik, – deyə təsdiq əlaməti gözləyirmiş kimi, üzünü Əhmədə çevirir: – Sərhədi keçib Gürcüstandan bizə bir xəbər gətirməlisən. Sonra gözünü dolandırıb qapıya yaxın, kətillərin birinin üstündə oturmuş Bəkiri göstərərək: “Bəkirlə bir yerdə!” deyir. Bəkir Mətindən 5-6 yaş böyük, igidliyi, cəsarətiylə ad çıxarmış birisiydi. Sonralar Mətin öyrənəcəkdi ki, bu seçim təsadüfi deyilmiş, onun gizlincə Gürcüstana, Axalkalaya gedib-gəldiyini bilənlər varmış. Bu işin onlara tapşırılmasının bir səbəbi də Bəkirin uşaqlığının Qars ətrafındakı malakan kəndlərinin birində keçməsi olubmuş, onlardan rus dilini öyrənibmiş... İbrahim əfəndi sözü uzatmamışdı: “Qalanını atan izah edər sənə, Allah üstünüzdə olsun!” Gürcüstana göndərilmənin səbəbini evdə atasından öyrənir: “O taydakı qohumlarımızdan xəbər tutub qayıdarsınız. Sənin də Bəkirlə getməyini mən təklif eləmişəm, oğlum”. Sərhədin o üzündə, rusların işğalı altındakı qohumların birdən-birə yada düşməsi və əlimyandı onlardan xəbər tutmaq istəyinin səbəbini atası belə izah etmişdi: “Hamısı bizim camaatdır. Araya sərhəd düşsə də, xalq bir-birini unutmayıb, ancaq son günlərdə orda nəsə olub. Xalxın işığı gəlmir. 100-200 evlik köylərdə, qəsəbələrdə gecələr bir şam işığı da görünmür. Azan səsi eşidilmir. Başlarına nə gəldi? Neçə gündür ürəyimiz partlayır, qulağımızı radiodan ayırmırıq, ancaq heç bir xəbər yoxdur, elə bil, yerin dibinə çəkiliblər”. Yerli camaat sərhədin açıq yerlərini bilirdi. Daha doğrusu, yeni başlamışdılar aranı məftillə bağlamağa; onu da hələ bitirməmişdilər. Müharibəyə qədər hələ ara açıqdı, qohum-əqrəbadan xəbər tutmaq olurdu. Müharibə Sovetləri ayıltdı, tez- tələsik ölkəni çəpərləməyə başladılar. Ancaq məftil çəkilməyən qayalarda xəlvət cığırlar vardı. Cəsarətliləri Kür aşağı üzüb gəlirdi. Bəkirlə sərhədi adlamış və qohumlarının yaşadığı kəndləri görəndə dəhşətə gəlmişdilər, sanki bir hava xortumu gəlib ancaq adamları sorub aparmışdı. Evlər, bağ-bağat, həyətin inəyi, camışı, qoyunu, iti, pişiyi yerindədir, amma adamlar yoxa çıxıb, bəzi tövlələrdən mal-qara səsi gəlirdi. İtlər həyətlərdə zəncir gəmirir, ancaq bu, boş yurddakı ölü səssizliyini, insansızlıq vahiməsini daha da artırırdı. Bir kənd, iki kənd... xəbər tutmaq ümidi ilə mahalın axırınacan getmişdilər. Ancaq ins- cins görməmişdilər, rastlaşdıqları adamlar da qonşu erməni, gürcü kəndlərinin adamlarıydı. – Kirvə, bizim camaata nə olub, hara gediblər? – deyə Bəkir soruşdu. Erməninin üzündə istehzalı bir təbəssüm var idi. Sevincini gizlədə bilmirdi: – Köçmədilər, matax, köçürtdülər. Siz nə yaxşı üzülüb qalmısınız. Bəkir hələ işin əslini bilməsə də, axısxalıların başında nə isə bir bəla olduğunu hiss elədi. Bu boyda mahalın birdən-birə öz xoşuyla harasa getməsi və ya qeybə çəkilmiş kimi yox olması mümkün deyildi. Türkiyə sərhədindəki kəndlərin köçürüləcəyi çoxdan danışılırdı və bunu qohumları da deyirdilər. Qafqaz sovetləşəndən sonra sərhədin bu tayından o tayına, o tayından bu tayına da çox köçənlər olmuşdu və ayrı düşən qohum-qardaşın ürək sızıldadan xatirələri Qars, Ərdəhan, İqdır camaatı arasında bu günədək davam edirdi. Ancaq indi bu məsələlər müzakirə yeri deyildi. Özünü o yerə qoymadan ermənilərə “biz Batumdaydıx, heş nədən xavarımız olmuyub!” – dedi. Erməni nə söyləyəcəyini bilirdi: “Onda vaxt itirməyin, bəlkə çata bildiniz. O boyda xalxı iki-üç günə yola sala bilməzlər, gedin, burda ələ keçsəniz, yaxçi olmaz”. Çaşıb qalmışdılar, geriyə – Türkiyəyə qayıtsınlar, yoxsa qohumlarının dalınca getsinlər. Əlbəttə, asan yol və ağıllı qərar qayıtmaqdı. Ancaq bir neçə müşkül var idi ki, yollarını kəsirdi. Birincisi, ermənilərə güvənmək olmazdı, bəlkə danışıqlarından onların yerli adam olmadığını anlamışdılar və ayrılıb gedən kimi xəbər verəcəklər, milisi tökəcəklər dallarınca; ikincisi, sərhədçilər qarşı tərəfdən boşalan kəndlərə marağın artacağını bilib sərhəddə nəzarəti gücləndirmiş olardılar. Ətrafın boşluğundan onlar daha tez gözə dəyərdi. Bundan da o qədər ehtiyat etmirdilər, gündüzlər evlərdə gizlənib gecə yol gedər, gəldikləri kimi də qayıdardılar. Di gəl, onları yola salan adamlara nə deyəcəkdilər? “Sizə vəziyyəti öyrənib gəlin demişdik, nə xəbər tutdunuz, qohum-əqrəbalardan heç olmasa, bircəciyini görə bildinizmi, heç olmasa, bircə nəfər türk gördünüzmü? Nə olsun qonşu dedi? Kimdir qonşu? Erməninin sözünəmi inandınız? Bəlkə uşaqlı-böyüklü hamısını öldürmüşlər, heç şahid də saxlamamışlar. Erməniləri də qəsdən iz azdırmaq üçün buraxmışlar küçələrə. Böyüyün sözünə bucürmü baxallar?!” “Yox, qayıtmaq olmaz!” – deyə Mətin əlavə etdi. – Barı bir-iki tanış görüb vəziyyəti öyrənək, niyə evlərindən çıxarılıblar, hara gedəcəklər? – bilək, sonra qayıdaq. Bu qərarla tez ordan uzaqlaşdılar. Bu zalım ermənilər də elə bil planı özləri cızmışdılar. Doğrudan da, Tiflisdən Poyluya qədər, dəmir yolu uc-uca calanmış, qarışqa sürüsü kimi qapqara yük vaqonları ilə dolu idi. Qatarlar sayı yüz mindən artıq olan Axısxa türklərini daşıyıb aparmaqla məşğuldu. Ancaq Bəkirlə Mətin yetişə bildikləri qatarlarda qohumlarını tapa bilmədilər. Köçə sərhədə yaxın kəndlərdən başlamışdılar və onlar ilk qatarlarla getmişdilər. Amma daha fərqi qalmamışdı – ilk qatar, son Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|