Akif Aşırlı
Yüklə 3,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Seydağa Axunzadənin
33
'Mart hadisəsi 1918-ci il...” kitabından səhifələr, “Turan” mətbəəsi 1919-cu il
qatar düyü, qənd və başqa hibubət ilə birabir bir vaqonda silahını alıb” hökumətə təslim verildiyi də əsərdə əksini tapan maraqlı faktlardır... Xalqımıza qarşı törədilən 31 mart soyqırımının araşdırılması və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda Qafqaz İslam Ordusu hərəkatının tədqiqi üçün S.Axundzadənin bu əsərlərinin böyük əhəmiyyəti var. Çox təəssüf ki, kitabın bütün cildləri hələlik əldə olunmayıb. İnanırıq ki, bütün cildlərin axtarılıb tapılması üçün araşdırmaçılarla yanaşı, tarixi həqiqətlərin ortaya çıxarılmasında maraqla olan ictimaiyyət nümayəndələri də fəallıq göstərəcəklər. Kitabın ərəb əlifbasından latın qrafikasına çevirməkdə köməkliyini əsirgəməyən, çətin sözlərin oxunuşunda öz yardımını göstərən M.F.Axundov adına Milli Kitabxananın əməkdaşı Sevda xanıma və Əli Nicata təşəkkürümü bildirirəm.
34
'Mart hadisəsi 1918-ci il...” Müqəddimə İş bu kitabçanı nəşr etməkdən məqsəd 18 mart 1918-ci il səneyi miladidə Avropa müharibəsi nəticələrindən olaraq Bakı şəhərinin uğradığı fəlakət və müqəddəratının nə kibi bir “vətəndaş müharibəsi” olduğun təsvir edib gələcəkdə tarix səhifələrində Bakı şəhərinin də Avropa müharibəsində nə nəhv ilə iştirak etməsini göstərməkdir. Başqa məmləkət və şəhərlərdə Avropa müharibəsi növbənöv rənglər aldısa da, lakin heç bir yerdə milli rəng almamışdır. Qafqaz islamlarının sadəqəlbliyi nəticələrindən olaraq hər bir neçə sənə zərfində bir fəlakət və bir bədbəxtliyə giriftar olduğu kibi bu sənə də Bakı şəhərində xain qoşunların uydurmalarına aldanıb tarixi bir fəlakətə düçar olduiar. Bakı müsəlmanları yüzünə xain daşnak firqəsi tərəfindən açılan həmin pərdə nəhayət vəhşiyanə bir surətdə icra edildiyi həmin tarixdə həqiqət üzrə göstərilib və ya da bir mədində Bakı islamlarına görülən həqarət və zülmlərə xainə çıxan qəhrəman Nuru Paşa ordusunun Bakı şəhərini işğal etməsi bir vəsilə ... qəbilindən olub bilimiun Qafqaz və bilalxüsus Bakı islamlarına xain Daşnak firqələrinə məruz olmadan təxlis etməsinin həmin tarixdə göstərilmişdir.
35
Mart ayının 18-ci günü Bakı şəhərində mütəfərrib (müxtəlif) firqələr tərəfindən şəhər idarə olunduğu bir halda müsəlmanlar tərəfindən tərtib verilmiş milli ordunun (dikaya diviziya) Lənkərana sövq edildiyi zaman rus milli firqəsi tərəfindən tərkisilah edilməsi eşidildi. Həmin şayiə əhali miyanında kəsbü-xamət etməkdə idi. Böylə ki, həmin məsələnin siyasi dairələrdə belə ciddi surətdə danışıldığı yerli qəzetlərdə oxunur idi. Nəhayət, yekşənbə günü 18 mart yetişdi, bu gün Bakı əhalisi miyanında bir əlahiddə halət və həyəcan müşahidə olunur idi. Saət 9 radələri idi. Ümummüsəlmanları dükan-bazarı qapayıb Nikolayevski (indiki İstiqlaliyyət küçəsi ) caddədə vaqei Cəmiyyəti Xeyriyyə (indiki Əlyazmalar İnstitutunun binası) toplaşıyordu. Küçələr dolusu axışan əhali miyanında “Bu gün gərək bizim əsgərlərin silahı qaytarıla” sədaları eşidilməkdə idi. Nəhayət, saat on birdə Cəmiyyəti Xeyriyyə salonu Bakı şəhərinin qaraguruh sinifləri ilə dolub gurultulu sədalar eşidilirdi. Məsələn: “Bu saət gər rus milli firqəsi bizim qoşunların silahını təhvil verib özləri də buradan getsin”. Bu cür nagüvəra (çətin) və gələcəkdə pis nəticələrə bais olan daşnakların qabağı “Müsavat” və başqa firqələr nümayəndələri tərəfindən alınır desə də, salonu əhatə edən gurultuların müqabilində heç bir fayda vermiyordu. Nəhayət, Bakı əhalisindən kürsü xitabətə çıxıb qaraguruhu qızışdıran bəzi mücahidanə ahəng ilə niqtlər söylədigindən sonra böylə bir qətnamə oxudu: - Bu saat özüm ilə bərabər kəndi firqəmiz tərəfindən neçə nəfər nümayəndə götürüb bolşevik adı ilə təsis olunan hökumət idarəsinə bir tələbnamə təqdim edəriz və həmin tələbnaməni bu gün saət 6-yə qədər həll olduğun tələb edəriz. Əks surətdə biz öz tərəfimizdən hərb elan edəriz. İştə tələbnamənin məzmunu: 1) Biz Bakı şəhərində yaşayan ümumislam əhalisi bu gün saət 6-yə qədər bizim milli qoşunların alınan silahlarını göndərdiyimiz nümayəndələrə təhvil verməyinizi tələb ediriz. 2) Bu gündən sonra biz islam əhalisini öz başımıza buraxıb bizim siyasi işlərimizə heç bir vəchlə qarışmamanıza imza edəsiniz. Həmin yersiz tələbnamənin bu günlük təxirə salınmasına Bakı ziyalıları tərəfindən və başqa firqələr nümayəndələri tərəfindən göstərilən sübutlu maneələrə qulaq verməyib on nəfərdən ibarət bir heyət intixab edib təcili surətdə məzkur tələbnamənin lazım birinə yerinə yetirilməsi müntəxib heyətə təklif edildi. İntixab edilən ziyalılardan hankisi məzkur təklifi rədd edərsə, xal divanına verilməsi ilə təhdid edildi. Nəhayət, saat 3 radələrində qaraguruh tərəfindən məcburi surətdə intixab edilən heyəti öhdələrinə ağır vəzifəyi ifa etməyinə azim oldular. Fövqəlzəkər tələbnaməyi təqdinı etdikdə mərkəzi hökumət nümayəndələri tərəfindən cavab vermək sizin mövqe müzakirəyə qoyulmasın təht qərara alırlar.
Yüklə 3,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|