Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Zahiri görünüşü baxımından
- Dünya dillərində verilən ad baxımından
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 98 kodlar vasitəsilə qeyd edilir. Leksik səviyyəli söz yaratmanın ümumi prinsiplərinə uyğun olaraq istənilən gerçəklik vahidinə ad verməmişdən əvvəl onun funksional rolunu, zahiri görünüşünü, eyni zamanda müxtəlif dünya dillərində ona nə ad verildiyini və bu zaman hansı meyarlardan çıxış edildiyini nəzərə almaq lazımdır. Zahiri görünüşü baxımından: bu tərəvəz balaca kələmə, küknar ağacının yetişərək partlamış qozasına və ya çatlamış, ağzı açılmış nara bənzəyir. Funksional rolu baxımından: bu bir tərəvəz növüdür, yeməli bitkidir, eyni zamanda yuxarıda qeyd edilən tibbi faydalara da malikdir. Dünya dillərində verilən ad baxımından: - alman, ingilis, fransız, rus və bir çox Avropa dillə- rində bu tərəvəzə - artischocke, artichoke, artichaut, артишоки deyilir. Bu adın qədim latın dilində işlənmiş arti (sənət) və schocke (heyrətamiz, qeyri-adi) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyi, təxminən heyrətamiz sənət mənası ifadə etdiyi ehtimal oluna bilər. Belə ki, bu tərə- vəzin həm zahiri görünüşü bir sənət əsərinə bənzəyir, həm də insan sağlamlığına qeyri-adi, möcüzəvi faydaları var. - italyan, ispan, portuqal dillərində bu tərəvəzə - carciofo, alcachofa 1 , alcachofras deyilir. Bu adın qədim yunan dilində işlənmiş αλκα (sərxoş) və κοσράς (üstü 1 Bu tərəvəzin ispan dilindəki adını ifadə edən alcachofa sözünün ikinci hissəsinin, yəni chofa sözü müasir türk dilində işlənən və baş mənasını ifadə edən kafa sözü ilə eyni kökdən və eyni mənşədən olduğunu ehtimalı edirik. Xristian dini mənbələrində belə deyilir ki, İsa Məsihin edam edildiyi, çarmıxa çəkildiyi xaç məhz Kolkafa dağı üzərində qurulmuşdu. Bizcə bu dağın adının müasir Türk dilində işlənən kelkafa (keçəl baş) sözü və ya ifadəsi ilə eyni kökdən və eyni mənşədən olamsı ehtimalı da çox yüksəkdir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 99 qırxılmış baş) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyi və təxminən üstü qırxılmış sərxoş baş mənası ifadə etdiyi ehtimal oluna bilər. Belə ki, bu tərəvəzin zahiri görünüşü həqiqətən də üstü qırxılmış başa bənzəyir, digər tərəfdən- sə, onun suyu insanda yüngül sərxoşluq yaratmaq qabiliy- yətinə malikdir. - latın və Malta dillərində bu tərəvəzə - cactus və qaqoċċ deyilir. Bu sözlərin xüsusi izahata ehtiyacı yoxdur. - fars dilində - گ نر ف رگ ن ک – firəngi kəngər, yəni Fransadan (Avropadan) gətirilmiş kəngər deyilir. Bu adın da izahına ehtiyac duymuruq. - irland dilində bu tərəvəzə - bhliosán gréine – yəni günəşvari kəngər deyilir. Həqiqətən də, tərəvəzin gorunu- şündə günəşə bir bənzərlik, bir oxşarlıq hiss olunur. - türk, rumın və bir sıra başqa şərqi Avropa və şərq dillərində bu tərəvəzə - enginar və anghinare deyilir. Bu adın fars mənşəli əng (ağız, daxil, iç) və nar sözlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyi və təxminən ağzı açılmış nar yaxud da narın ağzı mənasını ifadə etdiyi ehtimal olu- na bilər. Belə ki, əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, bu tərəvəzin zahiri görünüşündə partlamış, ağzı açılmış nara bir bənzərlik, bir oxşarlıq vardır. Əgər belə fərz etsək ki, bu tərəvəzin bu günə qədər Azərbaycan dilində adı yoxdur, o halda yuxarıda qeyd edilən analogiyalardan hər hansı biri əsasında ona müəy- yən bir ad vermək olardı. Yəni bu tərəvəzə heyrətamiz sənət, üstü qırxılmış sərxoş baş, fransız kəngəri, günəş şəkilli kəngər, narın ağzı mənalarından hansısa birinə uyğun olan ad verilə bilərdi. Eləcə də, bu tərəvəzin digər cəhətlərini, həmçinin, Azərbaycan dilində hal-hazırda mövcud olan söz yaradıcılığı ənənələrini də nəzərə almaq- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 100 la ona tamamilə fərqli, tamamilə orijinal bir ad, məsələn, qırxıqbaş və ya narağzı adlarından birini vermək olardı. Amma Azərbaycan dilində bu tərəvəz üçün yeni ad verilməsinə ehtiyac duyulmamışdır. Sadəcə olaraq onun Türk dilindəki adının (enginar) Azərbaycan dilinin orfo- qrafik və orfoepik normalarına uyğunlaşdırılması yolu ilə qəbul edilməsi daha məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Yəni bu tərəvəzə Azərbaycan dilində ənginar deyilir. Əgər indiyə qədər bu ad sizə məlum deyildisə, deməli sizin beyninizdə bu gerçəklik vahidi ilə bağlı sadəcə iki elementdən ibarət olan intellekt kodu vardı. Bu adı öyrən- dikdən dərhal sonra sizin beyninizdəki həmin 2 elementli intellekt koduna daha iki element əlavə olundu və bu kod 4 elementli intellekt koduna çevrildi. ĠO-1 ĠO- 2 Ənginar Buraya qədər deyilənlər əsasında sözün yaranmasının vizual qaydasını nəzərdən keçirdik. İndi də həmin sözün yaranmasını psixoloji proseslər əsasında nəzərdən keçirək. Sinktual dərketməyə hazırlıq mərhələsində, yəni ümumi dərketmə prosesinin birinci aktının birinci fazasında bu tərəvəzin görünüşü, əlamətləri, eləcə də, funksiyası ilə bağlı verilən izahat və s. əsasında vizual-vokal dərketmə metodu ilə beynimizdə ona ekvivalent olan birinci intel- lekt obrazı yaranır. Birinci aktın ikinci fazasında həmin tərəvəzin birinci intellekt obrazı bənzər vizual və funk- sional xüsusiyyətlərə malik olan digər gerçəklik element- lərinin (məsələn, kələmin, şam qozasının, narın və s.) baş beyində mühafizə olunan birinci intellekt obrazlarının mü- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|