AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2.Beynəlxalq ticarətin dünya iqtisadiyyatına təsiri
- 1.3.Dünya ticarətinin öyrənilməsi aspektləri
- İkinci aspektdə
1.1.Beynəlxalq ticarətin yaranmasının obyektiv əsası Əvvəllər qeyd etdiyimiz kimi, dünya iqtisadiyyatı, çox sadə şəkildə yanaşdıqda ауrı-ауrı ölkələrin iqtisadiyyatının toplusudur. İndi belə təsəvvür edək ki, bütün ölkələr özləri öz sərhədləri daxilində iqtisadiyyatlarını yaradırlar və heç bir dövlətlə iqtisadi münasibətdə olmurlar. Belə olan halda "dünya iqtisadiyyatı" məvfumu doğrudan da ölkələrin iqtisadiyyatının bəsit, mexaniki toplusunu ifadə edəcəkdir. İndi məsələni başqa cür qoyaq, yəni dövlətlərin bir-biri ilə yaranmış iqtisadi əlaqələrini nəzərə alaq. Onda dünya iqtisadiyyatı ölkələrin iqtisadiyyatının mexaniki cəmi kimi yox, bürün ölkələrin iqtisadi potensialının, beynəlxalq və iqtisadi əlaqələrinin, onlann qarşılıqlı münasibətlərinin təzahürü, nəticəsi və eyni zamanda həm dünya siviliz asiyasının və həm də; ölkə iqtisadiyyatının hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edəcək. Dünya iqtisadiyyatının dünyəvi problemlərini həll edə bilən, yarım-sistemlərin iqtisadiyyatlarına təsir edə bilən bir amilə çevrilməsi üçün, deməli, ilk növbədə ölkələr arasında qarşılıqlı iqtisadi, sosial, texniki, siyasi münasibətləri inkişaf etdirmək lazımdır. Bu münasi- bətlərin əsasını beynəlxalq ticarət təşkil edir. Bunun da öz obyektiv əsasları vardır.
Dünya iqtis adiyyatının bütün ölkələr üçün sərfəli inkişafı bir sıra amil və şərtlərdən asılıdır. Onların içərisində ticarət mühüm və həlledıci rol oynayır. Ticarətin özünün isə iqtisadiyyata təsiri çoxşaxəlidir. Dünya iqtisadiyyatının bir vahid orqanizm kimi inkişaf edib genişlənməsi üçün ölkələr arasında hərtərəfli əməkdaşlığın yaranması və sürətlənməsi tələb olunur. Tarixən bu cür məsələlərin həlli beynəlxalq ticarətin inkişaf etdirilməsi ilə asanlaşır. Ticarət dünya təsərrüfatı yarımsistemlərinin inkişafı üçün çox zəruri məsələ olan “biliklərə yiyələnmə ”
məsələsinin həllini asanlaşdırır, bilikləri bütün ölkələr tərəfındən əldə edilə bilən şəklə "salır". Dünya ticarəti ticarətdə iştirak edən ölkələrin dünya miqyasında yaradılmış yeni texnika, texnologiya, elmi kəşflər, qabaqcıl təcrübə, intensiv yaradılan «Nou-hau»-larla tanış olmaq imkanları yaradır. Dünya yarımsistemlərinin beynəlxalq ticarətdə iştirak etmə dərəcəsi son nəticədə iki mühüm göstəricidə - idxal və ixracın həcmində öz əksini tapır. Bu göstəricilərin ikisinin də yaxşılaşması optimal nisbətdə inkişaf etdirilməsi, həm ixrac edən və həm də idxal edən dövlətlərin iqtisadiyyatının keyfıyyətcə yaxşılaşmasına şərait yarada bilər. İxrac və idxal şərait yaradır ki, qabaqcıl texnika, texnologiya, iş üsulları və s. haqqında məlumatlar alıcılar və mal göndərənlər vasitəilə əldə edilsin.
1.3.Dünya ticarətinin öyrənilməsi aspektləri
Dünya ticarəti (beynəlxalq ticarət) dedikdə, müxtəlif ölkələr arasında ticarət başa düşülür. Bu cür ticarət çox qədimdən mövcuddur. Qul
darlıq və feodalizm dövrlərində beynəlxalq müba-dilə olub, lakin çox dar cərçivədə və məhdud şəkildə natural tə-sərrüfatdan əmtəə-pul münasibətlərinə keçilməsi və deməli, kapı-talizmin inkişafı ilə beynəlxalq ticarət sürətlə artmağa, genişlən-məyə, zənginləşməyə başladı və bu proses indi də davam cdir. Dünya ticarəti və onun durmadan inkişaf edib zənginləşməsi obyektiv xarakter daşıyır. Dünya təsərrüfat sisteminin yarımsis-temləri bu prosesi müvəqqəti ləngidə və yaxud da sürətləndirə bilərlər. Məsələyə bu cür yanaşmağın dünya iqtisadiyyatını və ona təsir edən amilləri dərindən başa düşmək üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Ona görə ki, dünya
iqtisadiyyatının inkişafında və səmərəliliyinin yüksəldilməsində beynəlxalq ticarət aparıcı amil -rolunu oynayır. Əslində dünya ticarəti beynəlxalq münasibətlərin ən geniş yayılmış formasıdır. Lakin
geniş yayılmasına baxmayaraq
onun üç aspektdə öyrənilməsi həmişə aktual olmuş və indi də çox aktualdır.
dünya ticarətinin obyektiv əsasının və qanunauyğunluqlarının öyrənilməsini nəzərdə tutur. Dünya ticarətinin bu aspektdə öyrənilməsi demək olar ki, tam başa çatmış və prosesin obyektiv və qanunauyğun xarakterdə olması isbat edil-mişdir. Bunun əsasını kapitalist cəmiyyətinin meydana gəlməsi və bununla əlaqədar olar aq natural təsərrüfatçılığın əvəzinə əmtəə-pul münasibətlərinin meydana gəlməsi, məhsuldar qüvvələrın sürətli inkişafı, milli təsərrüfatların qapalı çərçivə daxilində inkişafının mümkün olmaması, təbii resursların , yüksək iqtisadi fəhlə və qulluqçuların , qabaqcıl təcrübənin və s. bu kimi amil və şərtlərin dünya ölkələri arasında bərabər olmaması, texnik və texnologiyaların vahid güclərinin artması və məhsuldarlıqlarının çoxalması və bu əsaslar üzərində bir dövlətin tələbatlarından artıq məhsullar istehsal etməyə qadir olan kütləvi istehsalların meydana gəlməsi, beynəlxalq ixtisaslaşmanın və kooperasiyalaşmanın sürətlə inkişafı, istehsalın beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması təşkil edir. İkinci aspektdə dünya ticarətinin səmərəsi və bu səmərəni meydana gətirən mexanizm öyrənilir. Bu sahədə tədqiqatların əsası XVIII əsrin axırında və XIX əsrin əvvəlində görkəmli ingilis iqtisadçıları Adam Smit və David Rikardo tərəfindən qoyulmuşdur. İqtısad elminin nəzəri və praktiki aspektlərinin əsasını qoyan A.Smit öz fıkir və mülazihələrini, elmi təkliflərini 1776-cı ildə dərc etdirdiyi "Xalqların (millətlərin) varlı olmasının təbiəti və səbəbləri" adlı kitabında verirdi. İqtisadi fəaliyyətin ixtisaslaşması nəticəsində əmək bölgüsündə dar çərçivədə (ailədə və ailələr arasında) lokal çərçivədə (təsərrüfatlar arasında, ölkə daxilində) və qlobal çərçivədə (dünya miqyasında) ciddi fıkir verən iqtisadçı alim mütləq üstünlük
səvıyyələrdə (ailə, müəssisə, dövlət və dövlətlərarası) kənardan alınan əşya özün hazırladığından ucuz başa gəlirsə kənardan olmağa üstünlük verilməlidir. Beləliklə, A.Smitin bu sahədə baxışlarının mahiyyti belə idi: beynəlxalq mübadilə inkişafının əsasını istehsal xərclərinin mütləq səviyyəsinin eyni işlər (əşyalar) üçün аyrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif olmasıdır. Gətirilən
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|