İslam memarlığı v
ə inşaat
daxil olan Tuman əkə türbəsinin (1405-06)
kitabəsində usta Şeyx Məhəmməd ibn Hacı
Bəndkir əl-Tuğran Təbrizinin adı qalmışdır.
Bəsrəddin Məhəmməd Təbrizi Bəndkir (?
– 1399) – Azərbaycan xəttatı. Azərbaycan xəttat-
ları Abdulla Seyrəfi Təbrizi və Mirəli Təbrizinin
şagirdi olmuşdur. Kufi və klassik xətlərlə (süls,
nəsx) yanaşı, təliq, nəstəliq xətləri ilə də yazmışdır.
Mövlani Cəfər Təbrizi (? – 1480) – 15-ci
əsr Azərbaycan xəttatı. Uzun müddət Herat haki-
mi Baysunqur Mirzənin saray kitabxanasının rəisi
olmuş, bir sıra əlyazmaların nəfis şəkildə hazırlan-
masında iştirak etmişdir.
Sultan Məhəmməd (1470 – ci illərin sonu,
Təbriz – 1555, Təbriz) – Azərbaycan miniatür rəs-
samı, 16-cı əsr Təbriz miniatür məktəbinin başçısı.
Təbrizdə Şah İsmayıl Xətainin saray kitab-
xanasında işləmiş, I Şah Təhmasibə rəssamlıq
sənətini öyrətmiş, uzun illər saray emalatxanasının
rəhbəri olmuşdur. “Məhəmmədin meracı” minia-
türü təkcə İslam dünyasında deyil, bütün dünya
mədəniyyət tarixində ən qiymətli miniatür sayılır.
Hazırda onun müəllifi olduğu bir sıra minia-
türlər dünyanın məşhur muzeylərini bəzəməkdə-
dir.
Sultanəli Məşədi (Mövlanə Sultan Əli
Məşədi Nizaməddin) (1433, Məşhəd – 1520,
Məşhəd) – İran xəttatı. Müsəlman aləmində məş-
hur xəttat olmuşdur. Ruhani ailəsində tərbiyə al-
mış, dini və dünyəvi elmlərə və sənətlərə yiyələn-
mişdir. Bir müddət Səmərqənd hakiminin sarayın-
da çalışmış, sonra Herata koçərək orada böyük
xəttatlıq məktəbi yaratmışdır. Ə.Nəvai, Ə.Cami,
K.Behzad və başqa sənətkarlarla yaxın dost
olmuşdur.
Dini və əlyazma kitablarına, divan, risalə və
başqa əsərlərə miniatürlər çəkmişdir.
S.Məşədi həm də şair olmuş, qəzəl, qitə və
rübailər yazmışdır. Onun “Təvaidixütut” (Xətt
qaydaları) risaləsi məşhurdur.
S.Məşədi memarlıq abidələrinin dekorativ
tərtibatı sahəsində (binaların, kitabələrin və s.) də
fəaliyyət göstərmişdir. Onun bir çox əsərləri
dünyanın məşhur muzeylərinin eksponatına
çevrilmişdir.
Nemətulla Bəvvab ibn Məhəmməd – 15-ci
əsr Azərbaycan xəttatı və kaşı ustası. Təbriz yaxın-
lığında, Ənarcan kəndində doğulmuş və orada da
vəfat etmişdir. Klassik xətt növlərinin mahir ustası
olmuşdur. Nemətulla Bəvvab memarlıq abidələri-
nin bədii tərtibatında iştirak etmiş, onları kaşı
lövhələrindən quraşdırılmış və mərmərdə oyulmuş
dekorativ yazılarla bəzəmişdir. Qaraqoyunlu
hökmdarı Cahanşahın Təbrizdə tikdirdiyi Göy
məscidin kitabələri ən yaxşı işlərindəndir. Kufi və
süls xətləri ilə yazılmış bu kitabələr Şərq memarlıq
bəzəklərinin nadir nümunələrindəndir. Ehtimala
görə Nemətulla Bəvvab həm də memar olmuşdur.
Qeyd: Özbəkistanın Səmərqənd Ģəhərin-
də tikilmiĢ məscid, məqbərə və mədrəsələrin
inĢasında və bədii tərtibatında Təbriz Göy
məscidinin birbaĢa təsiri olmuĢdur.
Mirək Nəqqaş (təxəllüsü; əsl adı Əmir
Ruhullah; təqribən 1507-ci ildə vəfat etmişdir) –
Miniatür rəssamı və xəttat, Herat miniatür məktə-
binin nümayəndəsi. Sultan Hüseyn Baykaranın sa-
ray kitabxanasının rəisi olmuş, əlyazma, kitabların
yazılmasına, bədii tərtibatına rəhbərlik etmişdir.
Sultan bəy Əfşar – Sadiqi (1533, Təbriz –
1610, İsfahan) – Azərbaycan rəssamı, şairi, xəttatı
və alimi.
Müzəffər Əli – 16-cı əsr Azərbaycan rəssa-
mı. Təbriz miniatür məktəbinin görkəmli nüma-
yəndələrindən biridir. Dövrünün mahir xəttatı,
portret ustası və boyakarı olmuşdur. Məşhəd,
Təbriz və Qəzvin şəhərlərində çalışmış, dini əsər-
ləri, saray əlyazmalarını və s. gözəl xətlərlə, ərəbi
naxışlarla yazmış, rəsmlər çəkmişdir. İslam tarixi
və ədəbiyyatının mahir bilicilərindən sayılmışdır.
Qəzvindəki Çehelsütun sarayının monumental
divar rəsmləri onun ən yaxşı işlərindəndir.
Məhəmməd Rza Təbrizi (? – 1627) –
Azərbaycan xəttatı. Bədii xətt növləri, xüsusilə
nəstəliq xətti ilə nəfis xəttatlıq nümunələri (qitələr
və s.) yazmışdır.
Əli Rza Abbasi Təbrizi – 16-cı əsrin sonu –
17-ci əsrin əvvəllərində yaşamış Azərbaycan xət-
tatı. Nəstəliq xəttinin mahir ustalarından olmuşdur.
Təbrizdə, sonralar isə Qəzvin və İsfahanda
yaşamışdır. Bir müddət Qəzvində xəttatlıqla
məşğul olmuş, orada Cümə məscidi və Ali Qapı
sarayının qapıüstü yazılarını işləmişdir. İsfahanda
Şah məscidinin qapısı üstündəki, Şeyx Lütfullah
məscidinin qapısındakı və günbəzin daxilindəki
kitabələr də Əli Rza Abbasi tərəfindən yazılmışdır.
Əvəz
Məhəmməd,
Molla
Bəhzad,
Məhəmməd (yaxud Xoca)
Mukim və başqa
miniatürçü rəssamlar fəaliyyət göstərirdi.
18-ci əsrin sonunda Özbəkistanda şəhərsal-
ma genişlənir, ənənəvi tipli dini binalar və
hökmdar sarayları ucaldılır. 18-ci əsrin birinci
yarısı – 19-cu əsrdə dekorativ tətbiqi sənət inkişaf