Avtomobil texnikasi

 
62 
 
 
Şəkil 7.1. Qarışıq sikl. 
 
Məlum olduğu kimi, siklin termodinamik f.i.ə. (
t

) mexaniki işə çevrilən istilik miqdarının işçi 
cismə verilən ümumi istilik miqdarına nisbəti ilə təyin edilir: 
                                               
1
2
1
2
1
1
Q
Q
Q
Q
Q
t





,                                                           (7.1) 
burada: 
1
Q  – işçi cismə verilən istilik; 
2
Q  – işçi cisimdən soyuq mənbəyə qaytarılan istilikdir. 
İdeal  sikldə  istilik  itkiləri  olmadığından,  mexaniki  işə  çevrilən  istilik 
2
1
Q
Q 
  fərqinə 
bərabərdir.  
Qarışıq sikl üçün işçi cismə verilən istilik sabit həcm və təzyiqdə verilən istiliklərin (
1
Q və
1
Q  ) 
cəmi kimi tapılmalıdır. Onda bu sikl üçün f.i.ə.-nın ifadəsi aşağıdakı kimi olar: 
                                       
1
1
2
1
1
2
1
1
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
t














.                                                   (7.2) 
(7.2) tənliyində istilik miqdarlarının temperatur və istilik tutumları ilə ifadə olunan qiymətlərini 
yerinə  yazıb  müəyyən riyazi  çevirmələr və əvəzləmələr aparsaq qarışıq  siklin  termodinamik f.i.ə. 
üçün aşağıdakı düsturu alarıq: 
                                        
)
1
(
1
1
1
1
1














k
k
k
t
,                                                    (7.3) 
burada: 
c
a
V
V


  –  sıxma  dərəcəsi; 
v
p
mc
mc
k 
  –  adiabat  göstəricisi; 
c
z
p
p


  –  təzyiqin  yüksəlmə 
dərəcəsi; 
c
z
V
V


 – həcmin qabaqcadan genişlənmə dərəcəsidir. 
(7.3)  düsturunda 

  –  sıxma  prosesində  işçi  cismin  həcminin  başlanğıc  həcmə  nisbətən  neçə 
dəfə  azaldığını, 

–  istilkvermənin  birinci  mərhələsində  işçi  cismin  təzyiqinin  artmasını,     isə 
istilikvermənin ikinci mərhələsində baş verən əvvəlcədən genişlənməni xarakterizə edir. Beləliklə, 

---

 
63 
qarışıq siklin termodinamik f.i.ə. mühərrikin sıxma dərəcəsindən, istiliyin verilmə   üsulundan,  işçi  
cismin   tərkibindən və fiziki xassələrindən asılıdır. Adiabat  göstəricisinin  sabit qiymətində sıxma 
dərəcəsinin artması termodinamik  f.i.ə.-nın  artmasına səbəb olur.  Bu onunla izah edilir ki,  sıxma 
dərəcəsi  artdıqda  sonradan  genişlənmə  dərəcəsi 
 

  böyüyür,  genişlənmənin  sonunda  işçi  cismin 
temperaturu aşağı düşür və soyuq mənbəyə qaytarılan istilik (
2
Q ) azalır. Deməli, verilən istilikdən 
istifadə  dərəcəsi  artır.  Lakin,  onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  sıxma  dərəcəsinin 
12
10 


 
hədlərindən  böyük  qiymətlərində  siklin  termodinamik  f.i.ə.-nın  artma  intensivliyi  azalır.  Buna 
səbəb 
12


 olduqda sıxma işinin artma intensivliyinin böyüməsidir. 
Siklin  işgörmə  qabiliyyətini  nəzərdən  keçirək.  Termodinamika  kursundan  məlumdur  ki,  P-V 
sistemində  qapalı  proseslərin  işi  proses  konturunun  sahəsi  ilə  ölçülür.  Siklin  orta  təzyiqi  isə 
mexaniki  işə  çevrilən  istiliyin  işçi  həcmə  nisbəti  kimi  təyin  edilir.  Onda  siklin  orta  təzyiqi  üçün 
aşağıdakı düsturu yazmaq olar: 
                                                  
c
а
s
c
a
t
V
V
L
V
V
Q
Q
P





2
1
,                                                      (7.4) 
burada 
s
L  – sikl ərzində görülən faydalı işdir.  
Qarışıq sikl üçün: 
                                            
c
а
s
c
а
t
V
V
L
V
V
Q
Q
Q
P








2
1
1
.                                                    (7.5) 
Burada  da  siklin  işini  sahə  ilə  əvəz  edib  bəzi  riyazi  çevirmələr  aparsaq  siklin  orta  təzyiqini 
hesablamaq üçün aşağıdakı ifadəni alarıq: 
                           













 







 






1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
-
1
k
k
k
a
t
k
k
P
P







,                                    (7.6) 
burada 
z
b
V
V


 – həcmin sonradan  genişlənmə dərəcəsidir. 
 
 
Şəkil 7.2. Qarışıq siklin orta təzyiqinin həndəsi təsviri. 
 

---